Kinmayat so Salita nen Jehova Diad “say Dalin na Agila”

“SAY Dalin na Agila.” Ontan so impanawag na saray taga-Albania ed bansa ra unong ed lenguahe ra. Sayan bansa so akaarap ed Dayat Adriatiko a naromog ed Balkan Peninsula, a walad baetan na Gresya tan say datin Yugoslavia. Anggaman dakel iray teorya nipaakar ed nanlapuan na saray taga-Albania, mipakna so dakel a historyador a saray taga-Albania tan say lenguahe ra et nanlapud saray taga-Ilirico nensaman, a say kultura ra et manpetsa ni na 2000 K.K.P., unong ed Encyclopædia Britannica.

Nanengneng so natural a karakpan na Albania diad saray mabaton kapalandeyan a walad arawin amianen tan saray andukey a baybay a walaay amputin buer ed banda’d abalaten na Adriatiko. Balet, say sankarakpan et saray ugali na totoo ditan. Sikara so maligsa tan maparawes, entusiastiko tan maistorya, tan mainomay a makaaral, a mabilabilay a mangibabalikas ed saray opinyon da tekep na panag-andawes.

Imbisita na Sakey a Kabkabat a Misionaryo

Say marakep a personalidad na saray totoo tan say balibalin nenengnengen ed kaliberliber so seguradon anagyat ed imano na sakey a nidumaduman managbaroy pigaran siglo lay apalabas. Manga 56 K.P., oniay insulat nen apostol Pablo, a dakel lay abaroy to: “Angga ed Ilirico, impulong ko a nagnap so ebanghelyo nen Kristo.” (Roma 15:19) Say abalaten a kabiangan na Ilirico et say sentro tan amianen la ya Albania natan. Say lugar a nansulatan nen Pablo et diad Corinto, Gresya, a walad abalaten na Ilirico. Diad impangibaga ton sikatoy nagnap a nampulong “angga ed Ilirico,” ipapabitar na satan a sikato so akasabi ed ketegan odino diad loob a mismo na rehyon. Dinanman ed satan, sikato so akapampulong la ed abalaten ya Albania natan. Kanian say sankaunaan ya akabatan ya impangipulong ed Panarian diad Albania et ginawa nen Pablo.

Kayari na pigaran siglo et niletneg tan nagba iray empiryo. Nanduruman nasyon so nanuley ed sayan melag a bansa na Europa anggad nagmaliw ya independentin estado so Albania nen 1912. Kayari na sakey a dekada, say salita nipaakar ed Panarian nen Jehova so nadngelan lamet ed Albania.

Makapaliket a Gapoan ed Modernon Panaon

Nen dekaday 1920, walaray taga-Albania ya imigrante ed Estados Unidos a membro na International Bible Students, a datin tawag ed saray Tasi nen Jehova, a pinmawil ed Albania pian inabang da met so naaralan da. Sakey ed saratan si Nasho Idrizi. Walaray totoon nagmaliw ya interesado. Pian naasikaso so ondarakel ya interesado, impaasikaso ed opisina diad Romania so panagpulong a kimey ed Albania nen 1924.

Si Thanas Duli (Athan Doulis) so sakey ed saramay akaaral nipaakar ed si Jehova diad Albania legan na saraman a taon. Oniay nanonotan to: “Nen 1925 et wala so taloran organisadon kongregasyon diad Albania, tan wala met iray Estudyante na Biblia tan interesadon totoo a walad niyarawi tan nanduruman pasen na bansa. Say mismon panaaroan da so midumaan a tuloy ed . . . saray totoo a walad kaliberliber da!”a

Mair-irap so manbiahe lapud aliwan marakep iray karsada. Ingen ta inawat na maseseg iran manangipalapag so mairap a kimey. Alimbawa, diad abalaten a baybay ed Vlorë, si Areti Pina so abautismoan nen 1928, sanen sikato so mantaon na 18. Sikato so nampatatdang-palasor ed mabaton kapalandeyan, a sankabembenan to so Biblia sano manpulong. Sikato so kabiangan ed mabiskeg a kongregasyon ed Vlorë diad kasakbayan na dekaday 1930.

Kasabi 1930 et inasikaso na sangan opisina ed Atenas, Gresya so panagpulong a kimey diad Albania. Nen 1932, binmisita ed Albania so sakey ya ombiabiahen manangasikaso a nanlapud Gresya pian pasesegen tan pabiskegen iray agagi. Karaklan ed saramay akaaral nensaman ed katuaan na Biblia so walaan na mangatatawen ya ilalo. Sikara so nirespeto ed inerman a pasen lapud reputasyon da bilang malinis tan maptek a totoo. Say kimey na sarayan matoor ya agagi so mabungan tuloy. Nen taon 1935 et manga 6,500 a literatura na Biblia so nipalima ed Albania, tan ontan met a bilang so nipalima nen 1936.

Sakey ya agew, diad sentro na Vlorë, impaknol nen Nasho Idrizi so sakey ed saray paliwawa nen J. F. Rutherford panamegley na gramophone. Insarado na totoo so puesto ra pian ondengel legan ya ipapatalos itan nen Brother Idrizi diad lenguahen Albaniano. Abendisyonan so inkaseseg na saraman ya akadkauna tan maseet a managbangat na Biblia. Kasabi 1940 et wala lay 50 a Tasi diad Albania.

Sakey ya Ateistan Bansa

Nen 1939, say bansa so sinakop na saray Italyanon Fascista. Abaliwala so legal a pakabidbiran na saray Tasi nen Jehova, tan sinebelan ira a manpulong. Agnambayag et say bansa so nilusob na saray sundalon Aleman. Sanen anampot so Guerra Mundial II, pinmatnag so sakey a maimpluensyan lider na militar, si Enver Hoxha. Say Komunistan Partido to so analo ed saray eleksion nen 1946, tan sikato so nagmaliw a primo ministro. Say tinmumbok iran taon so tinawag ed saginonor a panaon na liberasyon, balet satan so panaon na irap parad saray totoo nen Jehova.

Kalkalna, say gobierno so nagmaliw ya estrikto nipaakar ed relihyon. Lapud neutralidad da bilang Kristiano, saray Tasi nen Jehova ed Albania so agnambemben na armas tan ag-akibabali ed politika. (Isaias 2:2-4; Juan 15:17-19) Dakel so nipriso, ya andian na naakan odino saray manunan pankaukolan ed bilay. Diad dakel a kipapasen, sikara so impesakan tan inlutoan na saray agagin bibii a walad paway.

Makpel Anggaman ed Panamasegsegang

Diad kasakbayan na dekaday 1940, si Frosina Xheka, a tinedyer ed saman diad baryo ya asingger ed Përmet, so akadngel ed naaaralan na saray kuya to ed sakey a Tasin sapatero a manngaray Nasho Dori.b Anggaman lalon pinegetan na saray autoridad iray Tasi nen Jehova, binmiskeg nin siansia so pananisia nen Frosina a sengegay insanok na atateng to. “Iyaamot day sapatos ko tan pepekpeken da ak no inmatendi ak ed Makristianon pantitipon. Iyaasawa da ak ed sakey ya agmananisia. Sanen agak inmabobon, pinataynan da ak ed abung mi. Onuuran na yelo ed saman ya agew. Kinerew nen Nasho Dori ed si Agin Gole Flloko diad Gjirokastër a tulongan to ak. Siak so pinan-ayam da ed abung da a kaiba so pamilya to. Saray kuyak et duay taon lan walad prisoan lapud neutral a talindeg da. Sanen nibulos ira, siak so inmalis ed Vlorë pian maniiba kami la.

“Siak so pinaskar na popolis a mibiang ed saray aktibidad ed politika, balet ta agak inmabobon. Inerel da ak, insan inawit da ak ed sakey a kuarto, tan pinaliberan da ak. Oniay impagyaw na sakey ed sikara: ‘Amtam no anto so nayarin gawaen mi ed sika?’ Oniay ebat ko: ‘Nagawaan yo labat no antoy abuloyan nen Jehova a gawaen yo ed siak.’ Oniay inyebat to: ‘Natatapis ka la! Taynan ka la dia!’”

Ontan met so matoor ya espiritu ya impatnag na saray agagi ed Albania legan na saraman a taon. Kasabi 1957 et asabi so pantok a 75 a manangipalapag na Panarian. Nen kasakbayan na dekaday 1960, impabisita na hedkuarter na saray Tasi nen Jehova ed si John Marks, sakey a taga-Albania ya imigrante ed Estados Unidos, so Tiranë pian ontulong a mangorganisa ed Makristianon kimey.c Balet, agnambayag et si Luçi Xheka, Mihal Sveci, Leonidha Pope, tan arum niran responsablin agagi so inyakar ed saray kampo na paskaran a trabaho.

Say Ilalon Pakainawaan Anggaman ed Mairap a Kipapasen

Sakbay na 1967, amin a relihyon so agla inabobonan diad Albania. Insan diad saginonor et sinebelan la itan. Saray pari na Katoliko, Ortodokso, odino Muslim so agla naabuloyan a manmisa odino mangidaulo na ritual. Insara iray simbaan tan mosque odino ginawa iratan a gymnasium, museo, odino tindaan. Anggapo so naabuloyan a nawalaan na Biblia. Agnayari ni ingen ya ibalikas so pananisia ed Dios.

Mair-irap met lay panagpulong tan pantitipon. Ginawa na sinansakey iran Tasi so anggaay nayarian da pian manlingkor ed si Jehova, anggaman nanaarawian ira. Manlapud dekada na 1960 ya anggad 1980, dinmaiset so bilang na saray Tasi. Ingen ta mabiskeg ira ed espiritual.

Diad kaunoran a parte na dekaday 1980, daiset iray agawan pananguman ed politika ed Albania. Daiset so naakan tan kawesen. Maermen iray totoo. Say panrereporma diad interon Mamabukig ya Europa so akasabi met ed Albania diad kasakbayan na dekaday 1990. Kayari na 45 a taon na diktador ya uley, walay balon gobierno ya angiyabuloy lamet ed kawayangan na relihyon.

Diad panangidirehi na Mananguley ya Ulop na saray Tasi nen Jehova, saray sangan opisina ed Austria tan Gresya so akitalosan a tampol ed saray agagin taga-Albania. Saray Griegon agagi a makapansalitay Albaniano so angawit ed balon patalos a literatura na Biblia diad Tiranë tan Berat. Malikeliket iray datin nitaytayak ya agagi diman sanen akabat da iray Tasi a nanlapud arum a bansa diad unonan pankanawnawa kayari na dakel a taon.

Saray Maseseg a Payunir a Nanlapud Arum a Bansa so Angidaulo ed Kimey

Diad kasakbayan na 1992, imbaki na Mananguley ya Ulop so sanasawan misionaryo a makapansalitay Albaniano, si Michael tan Linda DiGregorio, pian onla ed Albania. Inanap da iray agagin matoor tan maedad la, a tinugyop da lamet ira bilang kabiangan na internasyonal a pamilya ed espiritual. Nen Nobyembre et sinmabi so sakey a grupo na 16 a makukuli ya Italyanon espisyal payunir, odino sigpot-panaon ya ebanghelisador, tan apatira a Griegon payunir. Pian natulongan ira a makaaral ed lenguahe na Albania, inorganisa so sakey a kurso ed panagaral na lenguahe.

Mairap so inagew-agew a panagbilay parad sarayan payunir a nanlapud arum a bansa. Naynay a naeerep so koryenti. Makaketel tan malinaew so panaon na ambetel. Saray totoo so pigay oras a mipila pian makala ira na tagano tan arum niran pankaukolan da ed bilay. Ingen, say sankabalegan a problema na saray agagi et say pananap na maawang iran bilding a nayarin pantitiponan na dakel ya interesado ed katuaan!

Inisip na saray payunir a manggugunaet a mansalitay Albaniano a nakaukolan labat so suston pakapansalitay lenguahe pian walay nagawaan. Balet, oniay imbaga ed sikara na eksperiensyadon managbangat na Biblia: “Agtayo la nakaukolan so suston gramatika ta pian maliga tayon naimisan odino nalakap iray agagi tayo. Saray taga-Albania so onkiwas ed aro a nanlapud puso, aliwan diad suston gramatika. Agkayo mapaga ta natalosan da itayo.”

Kayari na inmunan kurso na impanaral ed lenguahe, saray payunir so ginmapon nankimey diad Berat, Durres, Gjirokastër, Shkodër, Tiranë, tan Vlorë. Agnambayag et maples ya aporma iray kongregasyon ed saratan a syudad. Si Areti Pina, ya 80 años la tan makapuy lay bunigas to, so wala nin siansia ed Vlorë. Nibaki diman so duaran espisyal payunir pian manpulong a kaiba nen Areti. Nikelkelawan so totoo ed saray nanlapud arum a bansa lapud mansasalita ira na Albaniano, a kuan da: “Saray misionaryo na arum iran relihyon so mangibabangat ed sikami na Ingles odino Italyano no labay min naaralan so antokaman a bengatla. Sikayo so talagan mangaaro ed sikami tan walaan kayo na importantin mensahe, lapud inaral yon mismo so Albaniano!” Si Areti so matoor ya anumpal ed mangaraldalin a bilay to nen Enero 1994, ya aktibo ed panagpulong anggad sankaunoran a bulan na bilay to. Abendisyonan so seseg ya impatnag to tan saray payunir. Say kongregasyon so niletneg lamet diad Vlorë nen 1995. Natan, taloran onaaligwas a kongregasyon so okupadon manpupulong ed satan a daongan.

Diad interon bansa, saray totoo so naeerasan ed espiritual tan agtanton mangidudumaduma ed relihyon. Maliket dan aawaten tan babasaen so amin a literaturan nibase ed Biblia a manlalapud saray Tasi. Dakel a kalangweran so nanaral tan maples ya inmaligwas.

Masulok a 90 a kongregasyon tan grupo so nantultuloy ya ‘apaletan ed pananisia, tan dinmakel so bilang da ed inagew-agew’ ed interon bansa. (Gawa 16:5) Say 3,513 a Tasi ed Albania so walaan na dakel nin kimey. Nen Marso 2005, say Memoryal na impatey nen Kristo so inatendian na 10,144. Lapud pakapitotongtong ed maparawes iran totoo ed panagpulong a kimey, masulok a 6,000 a panangiyaral na Biblia so nikondukta. Mabitar, nilibo so agunggonaan ed aganon impaway a New World Translation ed Albaniano. On, say salita nen Jehova so kinmayat ed “say Dalin na Agila” diad kirayewan nen Jehova.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 20]

NAANDI SO ETNIKON PANLALABAN DIAD KOSOVO!

Naynay a narengel so ngaran a Kosovo diad pansampot lay dekada na 1990 sanen saray pankokolkol ed teritorya tan nigalet lan pambubusolan lapud etniko so nansumpal ed guerra tan impibali na nanduruman bansa.

Kaleganan na bakal ed Balkans, dakel a Tasi so kinaukolan ya ombatik ed kabangibang iran bansa. Sanen tinmunda so guerra, walay melag a grupo na saray Tasi a pinmawil ed Kosovo, ya akaparaan lamet parad kimey. Saray espisyal payunir a taga-Albania tan Italya so namboluntaryon inmalis ed Kosovo pian ontulong ed 2,350,000 a populasyon ditan. Apatiran kongregasyon tan anemiran aktibon grupo, a walaan na dagup a 130 a manangipalapag, so manlilingkor ed si Jehova diad sayan teritorya.

Walay espisyal ya asamblea a ginawa diad Priština sanen primabera na 2003, tan 252 so inmatendi. Kabiangan ed saratan so indibidual a taga-Albania, Alemanya, Italya, Serbia, tan saray Gypsy. Kayari na paliwawa ed bautismo, walay duaran intepet na espiker. Talora so inmalagey tan maksil ya inmebat: sakey ya etnikon taga-Albania, sakey a Gypsy, tan sakey a Serbian.

Maksil so tipak kayarin nadngel na saray dumerengel so bansag ya ebat na taloran kandidato ed bautismo: “Va!,” “Da!,” tan “Po!” Nanlalakapan ira. Aromog da so solusyon ed nigalet la iran problema ed etniko ya amairap ed bansa ra.

[Mapa ed pahina 17]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Dayat na Mediteraneo

ITALYA

ALBANIA

GRESYA

[Litrato ed pahina 18]

Inalig na saray kalangweran a Tasi so seseg na saray maedad la

[Litrato ed pahina 18]

Si Areti Pina so matoor a nanlingkor manlapud 1928 anggad impatey to nen 1994

[Litrato ed pahina 19]

Say primeron grupo na saray payunir a nanlapud arum a bansa ya inmatendi ed sakey a kurson panagaral na lenguahe

[Picture Credit Line ed pahina 16]

Agila: © Brian K. Wheeler/VIREO