Kasin Saray Lenguahe Tayo et Nanlapud “Tore na Babel”?

TALAGA kasin agawa itan ya akarekord ed Biblia? Kasin aminpinsan ya linmesa so nanduruman lenguahe? Elekan na arum so ibabagay Biblia no panon ya linmesa tan kinmayat iray nanduruman lenguahe. Imbaga na sakey ya autor: “Say alamat na Tore na Babel et sakey ed saray sankaimposiblian ya istorya.” Imbaga ni ingen na sakey ya Judion rabbi ya “magasal itan ya istorya.”

Akin et agpanisiaan na totoo so agawad Babel? Lapud kontra itan ed pigaran teorya na saray scholar. Alimbawa, ibabaga ran aliwan biglaan so inlesa na saray lenguahe, noagta sandaraiset iratan ya niwala manlapud sakey ya “orihinal a lenguahe.” Panisiaan balet na arum ya aliwan saksakey so orihinal ya lenguahe noagta pigara. Ginmapo kuno iratan diad simpli iran tanol ya anggad nagmaliw a komplikado iran salita. Lapud sarayan mankokontraan ya teorya, dakel so mipakna ed insulat nen Professor W. T. Fitch ed libro ton The Evolution of Language: “Agtayo ni amta no anton talagay ebat.”

Anto balet so adiskobre na saray archaeologist tan researcher no panon ya ginmapo tan nan-improve iray lenguahe? Prupruebaan kasi na saray adiskobre da ya tua iramay teorya na saray scholar? Odino prupruebaan na saratan ya tua imay agawad Babel? Amtaen tayo nin unona iyan istorya ya akarekord ed Biblia.

INER TAN KAPIGAN ITAN AGAWA?

Ibabaga na Biblia ya say impakagulo na lenguahe tan inkayat na totoo et agawad “dalin na Sinar,” ya diad inlabas na panaon et atawag ya Babilonia. (Genesis 11:2) Kapigan itan agawa? Ibabaga na Biblia ya ‘naapag so dalin [“iray totood mundo,” Maung a Balita]’ diad panaon nen Peleg. Inyanak si Peleg manga 250 taon antis nen Abraham. No ontan sirin, amay agawad Babel et manga 4,200 taon lay apalabas.—Genesis 10:25; 11:18-26.

Ibabaga na arum ya scholar ya saray modernon lenguahe et nanlapud sakey ya orihinal a lenguahe ya inusar kuno na saray totoo ngalngali 100,000 taon lay apalabas.a Wala ra balet so mangibabaga ya saray lenguahe natan et nanlapud pigaran lenguahe ya inusar manga 6,000 taon lay apalabas. Panon balet ya natalosan na saray eksperto so inlesa na saray lenguahe nensaman anta agla iratan uusaren natan? “Mairap itan,” so kuan na magasin ya Economist. “Aliwan singa saray biologist, anggapoy fossil ya ontulong ed saray linguist pian naamtaan day apalabas.” Imbaga met na Economist ya wala ingen so linguist ya nanggaway konklusyon to panamegley labat na “agseguradon panagkalkula.”

Pero diad tua, walan talaga iray “fossil na lenguahe.” Anto iratan ya fossil? Tan base ed saratan, antoy naamtaan tayo nipaakar ed nanlapuan na saray lenguahe? Imbaga na The New Encyclopædia Britannica: “Say sankadaanan a rekord na insulat ya lenguahe—say alenleneg ya fossil na lenguahe ya naala tayo—et manga 4,000 o 5,000 taon lay kabayag to.” Iner so akadiskobrian na saray archaeologist ed sarayan “fossil na lenguahe”? Diad bandad leksab na Mesopotamia—say kawalaan na datin Sinar.b Kanian sarayan adiskobre et mipaknad ibabaga na Biblia.

NANDURUMAN LENGUAHE, NANDURUMAN PANAGNONOT

Ibabaga na Biblia ya ‘pinanduruma na Dios so salita’ na saramay totood Babel “pian agda natalosan so salita na sakey tan sakey.” (Genesis 11:7) Kanian ‘pinaulyan da so pampapaalagey da ed syudad’ na Babel tan nikayat ira ed interon dalin. (Genesis 11:8, 9) Agsirin ibabaga na Biblia ya amin a modernon lenguahe et nanlapud sakey ya “orihinal a lenguahe.” Imbes, ibabaga na satan ya biglan linmesa so pigaran balon lenguahe. Saratan ya lenguahe et aliwan parepareho tan sarag dan ipasabi so nanduruman liknaan tan panagnonot.

Panon to balet iray grupo na lenguahe ed mundo natan? Kasin pareho iratan o mandumaan? Oniay insulat na scientist ya si Lera Boroditsky: “Diad panaaral na saray linguist ed saray lenguahe ed mundo (7,000 o mas dakel ni, tan pigpigara ni labat so inaral), dakdakel so anengneng ya pandumaan na saraya.” On, anggano walay pamparehoan na saray salita tan dialekto na sakey ya grupo na lenguahe, singa say Cantonese tan Hakka ed southern China, midumaan iratan ed arum ya grupo na lenguahe, singa say West Catalan o Valencian diad Spain.

Baleg so epekto na lenguahe ed panagnonot na totoo tan no panon dan idedeskribe so kaliberliber da—singa say kolor, karakel, lugar, tan direksion. Alimbawa, diad sakey ya lenguahe, ibaga ran, “Walay bigis ed kawanan a limam.” Diad arum ya lenguahe balet, say pangibaga ra et, “Walay bigis ed bandad sagur ya limam.” Makagulo itan awa? Kampegan agla nituloy na saramay totood Babel so pampapaalagey day tore!

TANOL LABAT O KOMPLIKADO IRAN SALITA?

Anto kasi orihinal ya lenguahe na totoo? Ibabaga na Biblia ya say unonan too, si Adan, et akaimbento na balo iran salita nen nginaranan to iray ayayep tan ontitikyab iran pinalsa. (Genesis 2:20) Nanggawa met si Adan na tula pian ibalikas so liknaan tod asawa ton si Eva. Tan anggan si Eva et malinew ton imbaga imay ingganggan na Dios ed sikaran sanasawa tan no antoy nagawa no agda itan unoren. (Genesis 2:23; 3:1-3) Nibaga tayo sirin ya inusar na unonan totoo so orihinal ya lenguahe pian mitongtong tan ibagay nalilikna ra.

Lapud niwala iray nanduruman balon lenguahe diad Babel, naapektoan so abilidad na too ya usaren so intelektual tan pisikal ya kapasidad to. Anggaman ontan, sarayan balon lenguahe et komplikado met a singa samay orihinal ya lenguahe. Diad pigara labat a siglo, akapampaalagey iray totoo na angkabaleg a syudad, angorganisa ray makapanyari iran armada, tan akinegosyo rad arum a bansa. (Genesis 13:12; 14:1-11; 37:25) Agawaan da kasi itan no ag-ira angusar na lenguahe ya malaknab so bokabularyo tan gramatika to? Base ed Biblia, say orihinal ya lenguahe tan saramay balon lenguahe ya linmesad Babel et aliwan basta labat nambabangil a tanol noagta komplikado la ran salita.

Susuportaan itan na panaaral na saray researcher natan. Imbaga na The Cambridge Encyclopedia of Language: “Amin ya inaral a kultura, anggano ‘nensaman nin panaon,’ et walaan lay komplikadon lenguahe, ya singa met ed lenguahe na saray ‘sibilisadon’ bansa.” Imbaga met na Harvard College Professor ya si Steven Pinker diad libro ton The Language Instinct: “Anggapo tay sitsimplin lenguahe.”

SAY NAGAWA ED LENGUAHE

Kayari tayon naamtaan no kaunongan la kabayag iray “fossil” na lenguahe tan no iner iratan aromog, no anto ray pandumaan na saray grupo na lenguahe, tan say inkakomplikado na saray lenguahe nensaman, antoy konklusyon tayo? Dakel so akombinse ya tua imay akarekord ed Biblia ya agawad Babel.

Ibabaga na Biblia ya ginulo na Dios a Jehova so lenguahe na totoo diad Babel lapud nanrebelde irad sikato. (Genesis 11:4-7) Balet, impromisa to ya ‘ipawil tod totoo so malinis a pansasalita, pian sikaran amin et ontawag ed ngaran nen Jehova, pian manlingkor irad sikato.’ (Sofonias 3:9) Sayan “malinis a pansasalita” et ontutukoy ed katuaan ya walad Salita na Dios, tan satan so rason ya walay grupo na totood interon mundo ya nankakasakey natan. Nibaga sirin ya diad arapen et lalon pankakasakeyen na Dios so totoo diad pangiter tod sikara na sakey a lenguahe, tan ekalen to la so resulta na samay agawad Babel.