Abayag Lan Walad Ganggan na Dios so Nipaakar ed Kalinisan
Nen magano lan onloob so nasyon na Israel ed Insipan a Dalin manga 35 siglo lay apalabas, imbaga na Dios ya protektaan to ra ed saray “makapataktakot a sakit” ya anengneng dad Ehipto. (Deuteronomio 7:15) Say sakey a paraan ya ginawa to itan et diad impangiter tod sikara na saray detalyadon instruksion nipaakar kalinisan tan no antoy gawaen da pian ag-onkayat so sakit. Singa bilang:
Kaiba ed saray ganggan ed nasyon na Israel so panames tan pampesak na kawes.—Levitico 15:4-27.
No nipaakar ed dutak na too, imbaga na Dios: “Sakey a pribadon pasen so nepeg mon ibiig diad paway na kampo, tan ditan so nepeg mon laen. Nepeg a kaiba ed saray kagawaan mo so sakey a panagkotkot. Sano onyurong ka ed paway, mankotkot kay abot ed panamegley na satan insan mo tabonan so dutak mo.”—Deuteronomio 23:12, 13.
Saramay posiblin walay makaalis ya sakit da et ikuarantina—ibiig ira diad loob na pigaran agew. No inmabig la iramay walaan na sakit, nepeg dan ipesak so kawes da tan manames ira pian ipasen iran “malinis,” insan la ra makapilimog lamet ed totoo.—Levitico 14:8, 9.
Siopaman ya aniwit ed bangkay et nepeg ya ikuarantina.—Levitico 5:2, 3; Numeros 19:16.
Nanengneng ed saray ganggan ed Israel iray ideya ed medisina tan kalinisan ya abayag ni antis ya adiskobre na science, tan arawi iratan ed saray gagawaen na arum a bansa ed saman a panaon.
Diad arum a bansa, abebbebay estandarte da ed kalinisan. Singa bilang:
Mandudutak iray totoo diad saray karsada. Lapud marutak ya danum, kontaminado ya kakanen, tan arum ni ran basura, dakel so mansasakit tan dakel ya kapangiyanak ya ugaw so ompapatey.
Saray doktor nensaman et daiset odino anggapo ni ingen so amta ra ed saray mikrobyo. Uusaren na saray Ehipsio iray iisipen dan tambal a singa say dala na tiki, tai na pelikano, inatey ya utot, sirit, tan abootan ya tinapay. Dakel met so manguusar na tai na too odino ayep pian pantambal.
Dakel so mansasakit ya Ehipsio lapud nanaala dan mikrobyo ed kontaminado ya danum na Ilog Nilo tan ed saray kanal na satan. Ontan met, dakel so ompapatey a kapangiyanak ya ugaw diad Ehipto lapud diarrhea tan arum nin miparan sakit ya nanaala ed kontaminado ya kakanen.
Balet akatulong ed saray Israelita so panguunor dad Ganggan na Dios tan apaliisan da iray sakit.