Panon Kon Natalonaan so Kaermenan Ko?

“NAIRAPAN ak a tuloy ed pamokpok ed saray liknaan ko,” so salaysay nen Mike, diad impakanonot ed impatey na ama to. Parad si Mike, say pamokpok ed kaermenan to so pangipanengneng na inkalaki. Balet naimano to ed saginonor a sikato so alingo. Kanian sanen say kaaro nen Mike et inatey so laki to, amta la nen Mike no anto so gawaen. Kuanto: “Say paraan ko nen saman et tapiken ko’d takeb tan ikuan ko, ‘Kiwas kan singa sakey a laki.’ Balet say paraan ko natan et, benbenan ko’d taklay tan ikuan, ‘Ibesngaw mo so naliliknam. Satan so makatulong ed sika. No labay mon onalis ak, onalis ak dia. No labay mon mansiansia ak, mansiansia ak dia. Balet agka natatakot a mangibesngaw ed naliliknam.’”

Naiirapan met a tuloy si MaryAnne a mamokpok ed saray liknaan to sanen inatey so asawa to. “Siak so mapagan tuloy ed pagmaliw kon maabig ya alimbawa ed arum,” nanonotan to, “ya agko inabuloyan ed inkasiak iray normal a liknaan. Balet diad kaunoran et amoriak a say panggunaet a magmaliw a sakurong na biskeg ed arum so agtinmulong ed siak. Inusisa’k so kipapasen ko tan kuan ko, ‘Akis ka no labay moy onakis. Agka manbibiske-biskegan. Ibesngaw mo so naliliknam.’”

Kanian irerekomenda nen Mike tan MaryAnne: Abuloyan yo so inkasikayo a manermen! Tan sikaray duga. Akin? Lapud say panermen so nakakaukolan ed pakainawaan ed emosyon. Say pangibesngaw na saray liknaan yo so makapangekal na desdes a nalilikna yo. Say natural a panangibalikas na saray liknaan, no tinekepan na pakatalos tan suston impormasyon, so mangipasen ed saray liknaan yo ed suston panmoria.

Siempre, aliwan amin so mangibabalikas na ermen ed parehon paraan. Tan saratan a pamaakaran, balanglan biglan impatey na pinabli odino ipatey kayari na andukey ya impansakit so mangapekta ed emosyonal a reaksion na saray inateyan. Balet sakey a bengatla so piho: Say pamuger ed saray liknaan yo so makapakapoy ed namparan pisikal tan ed emosyon yo. Nagkalalon mas mabunigas so pangibesngaw na kaermenan yo. Panon? Lugan na Kasulatan so pigaran praktikal a simbawa.

Panangibesngaw na Kaermenan​—Panon?

Say pangitongtong so makatulong ed pangibesngaw. Kayari impatey na amin a samploran anak to, ontan met ed arum niran personal a trahedya, inkuan na inmunan patriarkan si Job: “Say kamarerwak sikato so mapaga ed bilay ko; bulusan ko so pantagleey ko; mansalita ak ed kapaitan na kamarerwak.” (Job 1:2, 18, 19; 10:1) Agla napokpokan nen Job so kapagaan to. Nakaukolan ton ibesngaw, kaukolan ton “itongtong.” Mipadpara, insulat nen Inglis a dramatistan Shakespeare ed Macbeth: “Ibalikas iray kaermenan; say kaermenan ya agnibesngaw so mangonigon a tuloy ed sakey.”

Kanian say pangitongtong nipaakar ed saray liknaan yo ed “[tuan] kaaro,” a maanos ya ontalineng tan walaan na piaambegya so makapangitarok na pakainawaan. (Uliran 17:17) Say pangibalikas na saray eksperiensia tan saray liknaan so mabetbet a mamainomay ed satan a natalosan ira tan napidenengan ira. Tan no say ontatalineng et inateyan met ya epektibon apidenengan to so dilin impakaandi to, nayarian yo so makaaral na pigaran praktikal a suhestion ed no panon so panalona. Sanen inatey so anak to, insalaysay na sakey ya ina no akin ya akatulong so pangitongtong ed satan ed sananey a bii ya akasagmak met na miparan impakaandi: “Say pakaamta a wala so akasagmak na parehon bengatla, ya akatalona manlapud satan, tan makakaeksperiensia na normal a kipapasen na bilay lamet, so makapabiskeg a tuloy ed siak.”

Anto no agkayo komportablin mangitongtong nipaakar ed saray liknaan yo? Kayari impatey nen Saul tan Jonathan, tinibukel nen David so makapaermen a tuloy a kanta, a ditan to imbesngaw so kaermenan to. Sayan maermen a komposisyon so diad kaunoran et nagmaliw a kabiangan na nisulat a rekord ed libro na Biblia ed Komaduan Samuel. (2 Samuel 1:17-27; 2 Awaran 35:25) Mipadpara, nalmoan na arum a magmainomay so pangibalikas na inkasikara diad pangisulat. Inreport na sakey a balo ya isulat toray liknaan to tan kayari pigaran agew ed saginonor et binasa to so nisulat. Naimano ton saya so makatulong ed pangibesngaw.

Balanglan diad pangitongtong odino pangisulat, say pangipatalos ed saray liknaan yo so makatulong ed sikayo diad pangibesngaw ed kaermenan yo. Satan so ontulong met ed panresolbi ed saray agpantatalosan. Insalaysay na sakey ya inateyan ya ina: “Abalitaan mi nen asawak iray sanasawan nansian kayari impatey na sakey ya anak, tan agmi labay a nagawa itan ed sikami. Kanian bektaman a nasasanokan kami, mankaliktan a tetelen so balang sakey, satan so pantongtongan mi tan dampoten so sakey a konklusyon. Isipen kon talagan onaapit kami ed sakey tan sakey diad panggagawa ed satan.” Kanian, say pangipaamta ed saray liknaan yo so makatulong ed sikayo a natalosan ya anggaman sikayo so makakasagmak na parehon impakaandi, say arum et nikaduman manermen​—diad dilin pakayari tan dilin paraan da.

Say sananey nin mamainomay ed pangibesngaw na kaermenan et say iyakis. Wala so “panaon na pannangis,” ibabaga na Biblia. (Eclesiastes 3:1, 4) Maseguron say impatey na sakey a pinabli tayo so nitarok ed ontan a panaon. Saray pakalua lapud kaermenan so makanan kabiangan na paraan na pampaabig.

Isasalaysay na sakey a kalangweran a bii no panon a say maapit a kaaro so tinmulong ed sikato ya ontalona sanen inatey so ina to. Nanonotan to ni: “Wadtan a naynay so kaarok pian tulongan toak. Sikato’y aki-akis ed siak. Akitongtong ed siak. Nayarian kon ibaga ed sikato iray liknaan ko, tan satan so importanti ed siak. Ag’ak nababaingan ya onakis.” (Nengnengen so Roma 12:15.) Agyo nepeg ya ibaing iray lua yo. Unong a naimano tayo ed Biblia, say Biblia so walaan na daakan ya alimbawan lalaki tan bibii na pananisia​—pati si Jesu Kristo—​a maparungtal a limua lapud kaermenan ya anggapo so antokaman ya impangibaing.​—Genesis 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Juan 11:33, 35.

Nayarin naimano yo, a no maminsan et saray liknaan yo so magmaliw a singa agnipasakbay. Saray lua so nayarin onagos ya anggapo so dakel ya akaunan pasakbay. Naimano na sakey a balo a say pansaliw (bengatlan mabetbet ton gagawaen a kaiba so asawa ton laki) so sengegay iyakis to, nagkalautla sano, lapud niyugali, et nadampot toray taganon paborito na asawa to. Magmaliw a maanos ed inkasikayo. Tan agyo pupugeran iray lua yo. Tandaan, saratan so natural tan makanan kabiangan na panermen.

Pidedeneng ed Pankasalanan

Unong a naimano lan akauna, arum so walaan na nagogonigon a liknaan kayari na impatey na sakey a pinabli. Saya so ontulong no akin a mapalalo so kaermenan na matoor a lakin si Jacob sanen sikato so anisia a say anak ton si Jose so kinabil na “sakey a mauges ya ayep.” Imbaki nen Jacob a mismo si Jose pian imanoen so pankaabigan na agagi to. Kanian si Jacob so maseguron naaburido tekep na makasalanan iran liknaan, a singa say ‘Akin ya imbaki’k a bokbokor si Jose? Akin a sikato so imbaki’k ed pasen a kulaan na dakel a maatap ya ayep?’​—Genesis 37:33-35.

Anganko et isipen yon lapud kakulangan so sengegan na impatey na pinabli yo. Say pakamoria ed satan a pankasalanan​—peteg odino diad nonot labat​—et sakey a normal a reaksion na kaermenan a makatulong a mismo. Sakey ni, agyo isipen a pansiansiaen iratan a liknaan ed inkasikayo. Say pangitongtong nipaakar ed liknaan na pankasalanan so makapangitarok na malaem a nakakaukolan a pakainawaan.

Anggaman kuan, kabaten ya anggaman panon so panangaro tayo ed sananey a too, agtayo nakontrol so bilay to, nisay napugeran tayo so ‘panaon tan ag-iilaloan a nagawa’ a nagawa ed saray pinabli tayo. (Eclesiastes 9:11) Nilikud ni, andi-duaruwan saray motibo yo so maabig. Alimbawa, diad ag-inyakar ed doktor ya asasakbay, kasin ginagala yo so pansakit tan ipatey na pinabli yo? Siempre andi! Sirin, kasin sikayo so peteg a nankasalanan ed impatey na sakey? Andi.

Naaralan na sakey ya ina so pideneng ed kaermenan kayari na impatey na marikit to diad sakey ya aksidente ed kotse. Insalaysay to: “Siak so akalikna na impankasalanan ed impangibaki ed sikato. Balet amoria’k a lingo so panlikna na onman. Anggapo so makapoy ed impangipilak ed sikaton kaibay ama to pian gawaen so bengatlan inganggan. Saman labat so makapasinagem ya aksidente.”

‘Balet dakel a tuloy komon so nibagak odino agawaan ko,’ nayarin ikuan yo. Tua, balet siopa ed sikatayo so makapangibaga a sikatayo so ayadyari lan ama, ina, odino anak? Ipapanonot ed sikatayo na Biblia: “Ta dia ed akamayamay a nengneng nagapol itayo ya amin. No say siopaman a too et ag nagapol ed salita, sayan too ayadyari.” (Santiago 3:2; Roma 5:12) Kanian awaten so katuaan a sikayo so ag-ayadyari. Say mantultuloy a panisip nipaakar ed amin a nengneng na “no komon ta” so agmakapanguman ed antokaman a bengatla, noag ingen et patantanen to so ipawil na sigla yo.

No walaan kayo na maabig iran rason pian manisia a say kasulitan yo so peteg, aliwan nonot labat, sirin konsideraen so sankaimportantian a pamaakaran ed amin a pamalemew na kasulitan​—say panamerdona na Dios. Ipapaseguro ed sikatayo na Biblia: “No sika, Jehova, et oninengen mo so saray kasulitan, O Katawan, siopa kasi naani makaalagey? Bangbalet wala so panamerdona ed sika, pian sika so takotan.” (Salmo 130:3, 4) Agmo nayarian a pawilen so apalabas tan omanen so antokaman. Balet nayarian mo so onkerew na panamerdona na Dios parad apalabas a lingo. Insan kayari et anto? Bueno, no isisipan na Dios a perdonaen toray apalabas a lingo yo, agta nepeg yo met a perdonaen so inkasikayo?​—Uliran 28:13; 1 Juan 1:9.

Pideneng ed Sanok

Kasin sikayo met so nasasanokan, anganko ed saray doktor, nars, kaaro, odino anggan say inatey? Amtaen a saya met so kaslakan a reaksion ed impatey. Anganko say sanok yo et lapud inkasakitan na liknaan yo. Inkuan na sakey a managsulat: “Dia lambengat ed pakaamta na say sanok​—aliwan diad ikiwas ed satan noag diad pakaamta a naliliknam iya​—a sika lambengat so nabulos ed makaderal ya epekto to.”

Makatulong met so pangibalikas odino panginabang na sanok. Panon? Maseguron aliwan diad agnakontrol ya ibetag na sanok. Ipapasakbay na Biblia a say manbayag a sanok so mapeligro. (Uliran 14:29, 30) Balet nayarin makagamor kayo na ligliwa diad pangitongtong nipaakar ed satan ed sakey a makatalos a kaaro. Tan naiimano na arum a say maligsan pan-arsesio sano nasasanokan so makatulong ed pakainawaan.​—Nengnengen met so Efeso 4:25, 26.

Bangta importanti so pagmaliw a prangka tan matua nipaakar ed saray liknaan yo, say panalwar so matukoy. Wala so baleg a pandumaan ed baetan na pangibalikas na saray liknaan yo tan ed pangitetel ed arum. Agtayo nepeg a tetelen so arum ed sanok tan insaew yo. Kanian sinononot ed pangitongtong na saray liknaan yo, balet diad makaaron paraan. (Uliran 18:21) Wala ni so sakey a manunan tulong diad italona ed kaermenan, tan satan so singbaten tayo natan.

Tulong Manlapud Dios

Ipapaseguro na Biblia ed sikatayo: “Si Jehova asinger ed saray wala ed kipapasen na sakey a nabtagan na puso; tan ilaban to so totoo ya wala ed sakey a kamarerwa a masakit ed panagbabawi.” (Salmo 34:18) On, nagkalalo ni ed amin, say siglaotan ed Dios so makatulong ed sikayo pian natalonaan so impatey na sakey a pinabli yo. Panon? Amin a praktikal iran suhestion a nibaga so nibase odino mitukoyan ed Salita na Dios, say Biblia. Say pangiyaplika ed saratan so ontulong ed sikayon ontalona.

Niyarum ni, ag-ibabaliwala so kablian na pikakasi. Ipapaseseg na Biblia ed sikatayo: “Pawit mo ed Jehova so awit mo, et sikato benbenan to ka: ag ton balot paulian so matunong a natenyeg.” (Salmo 55:22) No say pangibesngaw na liknaan yo ed sakey a miaambegyan kaaro so makatulong, nagkalalon makatulong so pangibaga na liknaan yo ed “Dios na ami ligliwa”!​—2 Corinto 1:3.

Aliwan say basta pikakasi so manggawa’d sikayon maligsa. Isisipan na ‘Dumerengel na pikakasi’ so pangiter na masanton espiritu to ed ariripen to a masimoon ya onkerew ed satan. (Salmo 65:2; Lucas 11:13) Tan say masanton espiritu na Dios, odino aktibon puersa, so manginlong ed sikayo tekep na “pakayari ed labas na normal” pian ontalona kada agew. (2 Corinto 4:7, NW) Tandaan: Natulongan na Dios so ariripen to pian nasungdoan so antokaman tan amin a problema a nayarin arapen da.

Nanonotan na sakey a bii ya inateyan na anak, no panon a say pakayari na pikakasi so tinmulong ed sikato tan ed asawa to ed impatey na anak da. “No wala kami ed abung no labi tan say kaermenan so agnatalonaan, manpikasi kamin duan makmaksil,” insalaysay to. “Say sankaunaan a ginawa mi so antokaman a bengatla ya agmi kaiba​—say sankaunaan ya inyatendi mi ed miting ed kongregasyon, say sankaunaan a kumbension ya inatendian mi—​sikami so manpikasi parad biskeg. Sano sikami so ombangon ed kabuasan tan say kapetegan na amin et singa agnasungdoan, sikami so manpikasi ed si Jehova pian tulongan to kami. Diad arum a rason, peteg a makapasesga parad siak so iloob ed abung a bokor ko. Kanian kada makasabi ak ed abung a manbokbokor, siak so manpikasi ed si Jehova a kerewen a tulongan to ak a napansiansiak so inkakalma.” Satan a matoor a bii so mapekder tan manisia a saraman a pikakasi ed si Jehova so nanggawa na pananguman. Sikayo met so makaimano a diad ebat na magunaet iran pikakasi yo, ‘say kareenan na Dios a talonaan to so amin a pakatalos, bantayan to so puso yo tan saray nonot yo.’​—Filipos 4:6, 7; Roma 12:12.

Say tulong ya iiter na Dios so manggagawa na pananguman. Inkuan nen Kristianon apostol Pablo a say Dios so “manligliwa ed sikatayo ed amin a panermen tayo, pian nayarian tayon ligliwaen so saray wala ed bengatlan panermenan.” Tua, say madibinon tulong et agmangekal na ot-ot, balet gawaen ton mas mainomay a taroken. Agkabaliksan na satan ya agkayo la onakis odino nalingwanan yo la so pinabli yo. Noag napapawil yo so sigla yo. Tan legan a gagawaen yo, say naeeksperiensia yo so manggawa ed sikayon nagkalalon makatalos tan miaambegya diad panulong ed arum pian natalonaan so miulibay ya inpakaandi.​—2 Corinto 1:4.