Relihyon tan Pulitika​—Mamapaarap ed Pambanggaan?

SAY ley ed pantekepan na pulitika tan relihyoson pakayari ed sakey a too so agginmapo ed si Henry VIII. Diad agew to et sikato la so asalin-tuloy a mapulitikan taktika ya inggana ed pangiyalibansa na nasyonal a pankakasakey.

Alimbawa, say kadaanan ya imperyo na Ehipto so walaan na dakerakel a dirios. “Si Paraon a mismo so sakey ed saray dirios, tan sakey a sentron pigura ed bilay na uuleyan to,” so kuan na The New Bible Dictionary. Ontan met a say imperyo na Roma so walaan na sakey a templo na dirios, a pati saray imperador. Dineskribe na sakey a manag-awaran a say panagdayew ed imperador so “sankakanaan a puersa ed relihyon na Romanon mundo.”

Balet anggaman ed katuaan a say impakasakey na Iglesia-Estado so dakel lan siglos ed kabayag, say modernon-agew a kurakurang na Kakristianoan ed pulitika so angipasen ed sikato diad iyaarap ed pibanggaan diad saman so mismon mangakaraw ed pabor to. Akin ya ontan? Diad pangebat ed sayan tepet, onnengneng itayo natan ed no panon so impibabali na Kakristianoan ed pulitika diad ununan lugar.

Tuan Inkakristiano​—Miduma

Si Jesu-Kristo, a pundador na Inkakristiano, so angipulisay ed amin a mapulitikan pakayari. Diad sakey ya inkagawa, saray totoo, ya asagyat ed saray milagro to, so analin mamaskar ed sikaton pagmaliwen ya ari, balet ta sikato so “tinmaynan lamet a linma ed palandey a bukbukor.” (Juan 6:15) Tinepet na Romanon gobernador no sikato so sakey ya ari, inmebat si Jesus: “Say panarian ko so aliwan kabiangan na sayan mundo. No say panarian ko so kabiangan na sayan mundo, saray ariripen ko so akibakal komon pian agak niyawat ed saray Judios.”​—Juan 18:36.

Imbaga ni nen Kristo ed saray babangatan to: “Lapud sikayo so aliwan kabiangan na mundo, noagta sikayo so pinilik ed mundo, nisengeg ed saya et sikayo so gulaen na mundo.” (Juan 15:19) Sirin, saray inmunan Kristianos so ag-insuawi na sosyal odino pulitikal iran problema. Say panag-aripen, alimbawa, so sakey a manunan problema ed saman, balet ag-inbasinkawel na saray Kristianos a saman so ekalen. Noag ingen, saray ariripen a Kristianos so niganggan a matulok ed kakatawan da.​—Colosas 3:22.

Imbes a sikara so misasalet ed pulitika, sarayan inmunan Kristianos so nambanikel a manumpal ed kimey na panagpulong “nipaakar ed panarian na Dios.” (Gawa 28:23) Diad pigara lambengat a dekada say mensahe ra so akasabi ed saray ketegen na mundon kabat nensaman. (Colosas 1:23) Tan tekep na antoran epekto? Nilibu-libo so kinmiwas tan nagmaliw iran espiritual ya ‘agagin lalaki tan bibii.’ (Mateo 23:8, 9) Saray nagmaliw a Kristianon Judio tan Gentil so angaksep la ed saray pambubusolan da. Diad baetan na saray Judio tan Samaritano et naandipat so anggan saray manunan balingaan da lapud “mabiskeg ya aro” na saray Kristianos ed balang sinansakey.​—1 Pedro 4:8.

Say Kristianon aro, anggaman kuan, so ninatnat ya anggan diad saray kakabusol da. (Mateo 5:44) Sirin sikara so agmalabay a mibiang ed armada nen Caesar. ‘Balet,’ nayarin isuppiat na arum, ‘agta imbaga nen Jesus, “Bayaran . . . iray bengatlan kayarian nen Caesar ed si Caesar?”’ Tua. Anggaman kuan, kasin totongtongen nen Jesus so nipaakar ed serbisyo militar? Andi, sikato lambengat so mangisisingbat ed salisalan no kasin ‘bayaran iray buis ed si Caesar odino andi.’ (Mateo 22:15-21) Kanian, binayaran na saray Kristianos so buis da. Balet impasen daray bilay da a dedikado ed Dios tan agda labay a pasakitan so kapara ran too.

Magmaliw a Kaaro na Mundo

‘Balet nengnengen so Kakristianoan natan,’ so nayarin ibaga na arum. ‘Sikato so pakaskasin naapag-apag, saray membro to so mabetbet a manpapateyan, saray klero to so nipanget ed pulitika. Anto so agawa ed Inkakristiano?’ Bueno, impasakbay nen Jesus a saray palson Kristianos so nitanem ed utel na saray tuan Kristianos. (Mateo 13:24-30) Impropesiya met nen Pablo: “Kabat ko a . . . saray maruksan lobo so onloob ed limog yo tan . . . saray ontalindeg tan mansalita na apikpikewet a bengatla pian tangguyoren dan ontumbok so babangatan ed sikara.”​—Gawa 20:29, 30.

Sayan kurang so ginmapo anggan sanen inmunan siglo. Aromog nen babangatan a Santiago a nakaukolan ton isulat irayan salita: “Sikayo so malamang a singa managkalugoran a bibii; agyo ta namoria a say panggawa ed mundo a kaaro yo et gagawaen yo so Dios a kabusol yo?” (Santiago 4:4; The Jerusalem Bible; kien mi so italiko.) Dakel so ag-anginenen ed sayan madibinon simbawa​—kanian nen komapat a siglo sakey a lobon nankawes na karnero, say Imperador Constantino, so akayarin angikumpromiso ed abulok ya “Inkakristiano” a nagkalalo diad impanggawa to ed satan ya opisyal a relihyon na Romanon Imperyo. Balet diad impagmaliw ton ‘kaaro na mundo,’ say Kakristianoan so nagmaliw a kabusol na Dios. Say pambanggaan ed kaunoran so agnapaliisan.

Diad koma-13 siglo say Iglesia, ya inuleyan na “papa,” odino “ama,” so akadampot “ed pantok na pakayari to,” ya inletneg to so balitang na mas lalon maapit ya impanasawa na Iglesia tan Estado. Si Pope Innocent III so akumbinse a “say Katawan et inter to ed si Pedro so panuley aliwan diad sankatalbaan ya Iglesia labat noagta ontan met na panuley ed interon mundo.” (Kien mi so italiko.) Intuloy nen propesor na awaran a si T. F. Tout ed The Empire and the Papacy: “Say kimey nen Innocent so eklesiastikon pangulo na gobierno, . . . diad pangiletneg tan pangekal na arari tan imperador diad linawa to.” Balet inyarum na parehon managsulat: “Kapiganman a lalon nagmaliw a pulitikal so autoridad na papa, diman lalon mairap so pangitandoro ed galang to a bilang say sengegan na ganggan, na moralidad, na relihyon.”

Relihyon tan Bakal

Say bakal so pulitika ed mas maruksan kalaknab. Si Pope Innocent III, anggaman kuan, so personal ya angorganisa ed kampanya militar a sumpad saray Albigenses na abalaten a Pransya. Saya so angitonton ed makapakebbiew ya impanpatey ed saray nilibu-libo ed Béziers nen 1209 tan palaspas a panagpool ed saray biktima na Masanton Inkisisyon. Sakey a krusada, datin inggetma ed Palestina, so impaarap na mapulitikan intriga a mangisakup ed Constantinople. Ditan, saray sundalon “Kristiano” so akibiang ed “makapasinagem a taloran agew ya impansamsam, impanpatey, impanliket, tan impantakew ed saray sagradon bengatla.” Ed siopa? Ed saray kaparan “Kristianos”! Kuan na sakey a manag-awaran: “Saray mismon iglesia so andi-panangasin tinulisan.”

Saray aliwan-singa-Kriston metodo na Iglesia so angipaarap ed impangipasak nen Martin Luther ed saray maangat a bangat to diad puerta na kastilyon simbaan ed Wittenberg nen 1517​—tan say Repormasyon so ginmapo. Balet, kuan nen H. A. L. Fisher, ed History of Europe: “Say balon kumpesyon so . . . maapit a depende ed maprinsipe tan ginogobiernon pabor.” Say Alemanya so naapag ed saray linya na pulitiko-relihyoso. Diad Pransya, saray Calvinista so akamesan met ed saray mapulitikon pangulo. Saray tinmumbok a bakal na relihyon so agawa sirin ya aliwa lambengat a para ed relihyoson kawayangan noagta ontan met lapud “panlalaban na saray Protestante tan saray opisyal na Romano Katoliko diad pangontrol ed Korona.” Sirin, say awaran na relihyon ed Europa so nisulat ed dala!

Ginmapo so koma-20 siglo a saray Briton tan Boer so nipanget ed bakal diad Abalaten ya Aprika. Saray klero ed nantupag a dapag so amaliob ed apuy diad “impamaseseg a manlapud pulpito.” Kuan na manag-awaran ya R. Kruger: “Say tomo na kerew a nipaarap ed tawen na nantupag a dapag ed kurang na bakal so sinimbangan lambengat na nanduruman inspirasyon na dinominasyon.” Saray amputin “Kristianos” so nampapateyan legan a kekerewen da’d Dios a sikara so tulongan ton manggawa na ontan!

Sayan padron so naulit ed mas abalbaleg a kalaknab nen 1914 sanen saray trupa na Aleman so nanmartsan linmubak ed Belgium ya akasulong na saray balkes ya atatakan ed saray salitan “Gott mit uns” (God with us). Diad nantupag a dapag say Iglesia so mabunabuna ed saray pikakasi a para ed pambiktorya tan maritan panagpauges ed kabusol.

Saray karaklan so adismaya ed kurang na relihyon nen Guerra Mundial I. Tinawag so relihyon a “say opium na totoo,” saray ateista tan komunista so dinmakel. Anggaman kuan, saray klero so nantultuloy diad pibabali ra ed pulitika, a sinuportaan daray Fasistan diktador a singa si Mussolini tan Franco. Nen 1933 say Iglesia Katolika Romana so akipaknaan ni ed saray Nazis. Insulat nen Cardinal Faulhaber ed si Hitler: “Sayan pipapasamano ed Inkapapa . . . so kimey na agnasukat a bendisyon . . . Komon ta iliktar na Dios so Reich Chancellor [Hitler].”

Anggan say posibilidad na sananey a guerra mundial so anangguyor ed saray klero ya onarawi ed pulitika. Sakey nin aganon kalareker et arum ed saray iglesia so onaarap ed saray sumpa ed gobiernon pulitika. Kuan na sakey a managsulat: “Say sankaunoran a kapolian na saray teologo a manlapud Latin America . . . so mangipapaskar a say Marxismo so agnapaliisan a mapulitikan balikas na Inkakristiano.” Balet ipapasakbay na Biblia: “Nantanem ira na dagem, manani ra na alimbusabos.”​—Oseas 8:7, JB.

Manani na Alimbusabos

On, ipapaknol na Biblia so mabintan pasakbay: Onsasabi so teriblen pambanggaan na relihyon tan pulitika. Diad Apocalipsis kapitulo 17, ireretrato na Biblia so sankamundoan ya imperyo na palson relihyon ya amantsaan na dala a bilang “baleg a balangkantis a manyudyurong ed dakerakel a danum.” Sarayan “danudanum” so mangirepresenta ed ‘saray totoo tan nasyones.’ (Bersikulo 1, 15) Say balangkantis so ningaran a “Babilonia a Baleg, say ina na saray balangkantis tan ed saray makapadimlan bengatla ed dalin,” tan sikato so “abuek ed dala na sasantos.” (Bersikulo 5, 6) Say “Babilonia” so matukotukoy a ngaran a para ed organisadon palson relihyon, unong ta dakel ed saray doktrina to so nilamut ed kadaanan a syudad na Babilonia.a Agamoran to so manamatey a reputasyon to diad impamasegsegang to ed saray tuan Kristianos ed amin na saray siglos.

Say sankamundoan ya imperyo na palson relihyon so malaknab nin niretrato a mangabkabayo ed sakey ya ayep a walaan na “pitoran ulo tan samploran saklor . . . [a] kabaliksan to so samploran arari.” (Bersikulo 3, 12) Saray akaunan artikulo ed sayan palapagan so amidbir ed sayan “ayep” a bilang say instrumenton angimatalkan ed pamasiansia na kareenan ed mundo, say Nasyones Unidas. Saray iglesia so walad kuritan a manusuporta ed sayan muyongan. Nen Oktubre 1965, dineskribe nen Pope Paul VI so NU a bilang “say unor ya ilalo ed pankakasakey tan kareenan.” Nen 1979, nampaliwawa si Pope John II ed Asamblea Heneral na NU. Agton balot sinalambit si Kristo odino say Panarian to, sinalita to so NU a bilang “say supremon entablado na kareenan tan inkahustisya.”

Balet akin a sayan impankasakey na relihyon tan say NU so mapeligro? Lapud “say samploran saklor . . . tan say atap ya ayep, saraya so manggula ed balangkantis tan sikato so bisangbisangen da tan lakseban da tan sigpot a poolan da ed apuy.” (Bersikulo 16) Say palson relihyon sirin so nipaarap ed makadesyang a pibanggaan ed pulitika. Diad kalakseban tan diad kiparungtal na karutakan to, sikato so sigsigpot a naderal.

Satan so mamarngat na “baleg a kairapan” a sinalita nen Jesus, a mamantok ed bakal na Armagedon. Si Kristo, kaiba to so mabiskeg iran armadan mangatatawen, so “manmekmek tan mangyan ed anggaan ed” sankamundoan a sistema nen Satanas, a natilak lambengat so ‘mauyamo a manawir ed dalin.’ Saraya so tuan Kristianos ya, ed limog na arum a bengatla, ag-akibabali ed saray manangapag a pulitika.​—Mateo 24:21; Daniel 2:44; Salmo 37:10, 11; Mateo 5:5; Apocalipsis 6:2; 16:14-16.

No sakey ka ed saray agonigon ed paniirap tan pamabalaw ya intarok na palson relihyon ed ngaran na Dios, anto so nepeg mon gawaen natan? Ibibilin na Biblia: “Ompaway kayo ed sikato [palson relihyon], baley ko, no agyo labay so minabang ed saray kasalanan to.” (Apocalipsis 18:4) Saray Tasi nen Jehova lambengat so mamapaseseg ed totoon mangimano ed sayan ganggan. Sikara, a singa saramay inmunan Kristianos, so agmibibiang ed bakal tan pulitika tan sirin sikara so andi ed dapag na kadederal sano mibanggaan so relihyon ed pulitika. Sirin sikara so pitongtongan. Sikara so maliket a mangipanengneng ed sikayo no panon so pakaromog ed “mainget a pinto” a mamaarap aliwan diad kadederal noagta diad bilay ya andi-anggaan.​—Mateo 7:13, 14; Juan 17:3.

[Paimano ed Leksab]

[Litrato ed pahina 6]

Nen 1914, diad sakey ya altar a drum ed saray balitang na St. Paul, insagyat na Obispo ed London so patriotismo ed saray trupan Britis.