“Magmaliw Kayon Masanto . . . ”
“Mitukoyan ed Masanton Sakey ya anawag ed sikayo, sikayo met so magmaliw a masanto ed amin ya ugali yo, lapud walan nisulat: ‘Magmaliw kayon masanto, lapud siak so masanto.’”—1 PEDRO 1:15, 16.
1, 2. (a) Anton panonot so niparungtal diad turbante na atagey a saserdote, tan anton gagala so sinerbian to? (b) Akin a say sakey a panonot ed kasantosan nen Jehova so matukotukoy natan? (c) Anton bilin so inter nen Pedro nipaakar ed kasantosan?
“SAY kasantosan so kayarian nen Jehova.” Sarayan makapaliing a salita so niparungtal pian nanengneng na amin, a niyukit ed tapew na sakey a puron platon balitok a nisinger ed turbante na atagey a saserdote ed Israel. (Exodo 28:36-38) Sikara so nanserbin sakey a mansinag a panonot ya aliwan singa saray paganon nasyones ya angisaklang na panagdayew ed saray marutak a didiosen, say Israel so nandayew ed sakey a malinis, masanton Dios.
2 No sakey ka la ed saray Tasi nen Jehova, kasin apresyaen mo no panon so inkadalisay, inkalinis, inkamasanto, tan inkamatunong na Dios a dadayewen mo? Say pannonot ed ontan ya elementaryan katuaan so nayarin singa mairap a nakaukolan. Tutal, bilang totoo nen Jehova, sikatayo so apapalar ed sakey a pakatebek “diad saray aralem a bengatla na Dios”—asaganet iray propesiya na Biblia, say aplikasyon ed saray prinsipyo na Biblia, doktrina na Biblia. (1 Corinto 2:10; ipareng so Daniel 12:4) Ingen, mapatnag a say impapuson apresasyon ed inkamasanto nen Jehova so onkukulang ed biang na arum. Akin? Lapud nilibulibo ed kada taon so napepelag ed saray porma na imoralidad. Nilibulibo ni so mangiimbita ed desyang diad pibibiang ed saray kiwas a sikara so dawitdawit a pananumlang ed ganggan na Biblia. Malinlinew, arum so agmakatekep ed inkaseryoso na saray salita na 1 Pedro 1:15, 16: “Mitukoyan ed Masanton Sakey ya anawag ed sikayo, sikayo met so magmaliw a masanto ed amin ya ugali yo, lapud nisulat: ‘Magmaliw kayon masanto, lapud siak so masanto.’”
Masanton Dios, Masanto ran Managdayew
3. Anto so ipapanengneng na kanta nen Moises no nipaakar ed si Jehova?
3 ‘Sakey a toon ag-ayadyari—masanto? Imposibli!’ nayarin ikuan yo. Anggaman kuan, imanoen so letnegan na simbawa nen Pedro. Say apostol so angaon dia ed saray salitan inmunan nipaarap ed Israel diad kayarin tuloy na Exodo ra ed Ehipto. Diad panamegley na sayan mamilagron inkiliktar, si Jehova so nipatnag a bilang sakey a Manangiliktar, sakey a Mananumpal ed saray sipan, “sakey a laki na bakal.” (Exodo 3:14-17; 15:3) Diad sakey a kantan panseselebra ed inkagalpong na Ehipsio ed Ambalangan Dayat, imparungtal natan nen Moises so sananey nin indengan nen Jehova: “Siopa ed limog na saray dirios so singa sika, O Jehova? Siopa so singa sika, a paneknekan mo so inkasikan makapanyari ed kasantosan?” (Exodo 15:11) Saya so inmunan nikurit ya inkagawa a say kasantosan so nipabtang ed si Jehova.
4. (a) Diad anton dalan a si Jehova so “makapanyari ed kasantosan”? (b) Panon sirin a si Jehova so miduma ed saray dirios na Canaan?
4 Say Hebreo tan Griegon salitan nipatalos a “masanto” ed Biblia so mangipatalos ed ideya na pagmaliw a ‘masnag, balo, presko, andi-matik, tan malinis.’ Sirin inretrato nen Moises si Jehova a bilang malinis ed superlatibon sukat, ya agbalot alaokan na matik, andian na kabubulok, tan agbalot nipalugar ed karutakan. (Habacuc 1:13) Si Jehova so tinmalindeg a masnag a miduma ed saray dirios na dalin a panayamanan na saray Israelitas ed agmanbayag—Canaan. Saray dokumenton akutkot ed Ras Shamra, sakey a baley ed amianen ya aplaya na Siria, so angiter na limitado, balet anggaman kuan et mangiter na sinag, pakanengneng ed saray dirios na Canaaneo. Sarayan teksto so manideskribe ed saray dirios ya, unong ed libro nen John Gray a The Canaanites, “makulkol, maimon, bengatibo, mapaglet-ed-likeliket.”
5, 6. (a) Panon a say panagdayew ed saray marutak a dirios so angapekta ed saray Canaaneo? (b) Panon a say pandayew ed masanton Dios so angapekta ed saray Israelitas?
5 Nipasakbay, say kultura na Canaaneo so mangisindag ed inkalukak ed moral na saray dirios a dadayewen da. Ipapaliwawa na The Religion of the People of Israel: “Saray gawa diad panangalig ed dirios so impasen a singa serbisyo ed dios. . . . [Say diosa na sekso] a si Ashtart so walaan na saray pigaran lalaki tan bibiin manlilingkor a sikara so adeskribe a bilang konsagradon totoo . . . Kinonsagra ra so inkasikara diad serbisyo to ed panagbalangkantis.” Inyarum nen eskolar a William F. Albright: “Diad sankaugesan to, anggaman kuan, say erotikon aspekto na kulto ra so linmerelereg ed kaaralman na inkagba ed sosyal.” Say panagdayew ed saray “sagradon palitek” a representasyon na kayarian na laki, saray panagbagat ed ugaw, mahika, panagsalamanka, insesto, sodomya, tan bestialidad—amin na saraya so nagmaliw a ‘dalan na dalin’ ed Canaan.—Exodo. 34:13; Levitico 18:2-25; Deuteronomio 18:9-12.
6 Si Jehova, ed biek a dapag, so “makapanyari ed kasantosan.” Agto abuloyan so ontan a karutakan ed saray managdayew ed sikato. (Salmo 15) Sirin, aliwan singa saray marutak a dirios na Canaaneo, intandoro nen Jehova so totoo to. Imbalikas toray salitan inaon nen Pedro ed saginonor, inulit nen Jehova ya imbilin: “Paneknekan yo so inkasikayon masanto, lapud siak a Jehova a Dios yo so masanto.”—Levitico 11:44; 19:2; 20:26.
‘Say Ganggan So Masanto, Matunong, tan Maabig’
7, 8. (a) Panon na saray Israelitas a ‘paneknekan so inkasikaran masanto’? (b) Pandumaanen so Ganggan nen Jehova ed Babilonian Kodego nen Hammurabi.
7 Say ‘pamaneknek da ed inkasikaran masanto’ et agto kabaliksan so inkayadyari nisay dia ed pangipasen na palson inkasantito; kabaliksan to so katutulok ed malaknab a kodego na Ganggan a niiter ed Israel diad panamegley nen Moises. (Exodo 19:5, 6) Aliwan singa anggan anton arum a ganggan na nasyon, say Ganggan na Dios so nayarin deskribien a bilang “masanto tan matunong tan maabig.”—Roma 7:12.
8 Tua, say Babilonian kodego nen Hammurabi a nibagan akauna nen say Mosaicon Ganggan, et sinakup to so miparan kalaknab na saray tema. Arum ed saray ganggan to, a singa say ganggan ed ‘mata ed mata,’ odino talion, so miulibay ed saray Mosaicon prinsipyo. Sirin ibabaga na saray kritiko a si Moises so binmayes lambengat ed saray ganggan to a nanlapud kodego nen Hammurabi. Say kodego nen Hammurabi, anggaman kuan, so angigloria ed si Hammurabi tan nilingkoran toray mapulitikan intereses to. Say Ganggan na Dios so niiter ed Israel ya ‘onkana ed pankaabigan dan naynay, pian komon sikara so mantultuloy a mabilay.’ (Deuteronomio 6:24) Wala met so samet ya ebidensya a say ganggan nen Hammurabi so lawas nipaakseb a legan ed Babilonia, a sikara so samet a manserbin “legal a tulong ed saray totoon mananap na simbawa.” (The New Encyclopædia Britannica, 1985 ya edisyon, Tomo 21, pahina 921) Say Mosaicon Ganggan, anggaman kuan, so nipaakseb tan angipaakar na maptek iran dusa diad katutunganga. Kaunoran, say kodego nen Hammurabi so nisentro ed no panon so pilimog ed saray managgaway-mauges; limara lambengat ed saray 280 ganggan to so direktan panangisebel. Say kalaknab na Ganggan na Dios, anggaman kuan, diad panebel, aliwan diad pananusa, ed gawan-mauges.
9. Anton biskeg so Mosaicon Ganggan ed bilay na saray Judios?
9 Lapud sikato so ‘masanto, matunong, tan maabig,’ say Mosaicon Ganggan so walaan na biskeg diad personal a bilay na saray Judios. Inwanwan to so panagdayew da, angitarya na saray Sabaton ed itunda a manlapud kimey, kinontrol to so ekonomya na nasyon, angidatak na arum iran nakaukolan no nipaakar ed panagkawes, tan angiter na makagunggunan panangiwanwan diad saray pamaakaran na panangan, seksual ya aktibidad, tan saray ugali ed kalinisan na laman. Anggan say normal ya andar na laman so sinmilong ed panangusisa na Mosaicon Ganggan.
“Say Ganggan nen Jehova So Malinis”
10. (a) Akin a say Ganggan so angimano ed inkasikato diad agaylan karakel iran pasen na bilay? (b) Panon a say Ganggan so angiyalibansa ed pisikal a kalinisan tan maabig a bunigas na laman? (Isakup so paimanod-leksab.)
10 Say ontan iran detalyadon totontonen a manasakup ed inagew-agew a panagbilay so walaan na atagey a gagala: pian gawaen toray Israelitas a malinis—diad pisikal, espiritual, kanonotan, tan moral. Alimbawa, kakaukolan na ganggan ed sikara so panames da, pangitabon da ed saray dutak da, pankuarintina ed makaalis a sakit, tan say ipaliis ed arum iran tagano so amin et angiyalibansa ed bunigas na laman tan kalinisan ed pisikal.a—Exodo 30:18-20; Levitico, kapitulo 11; 13:4, 5, 21, 26; 15:16-18, 21-23; Deuteronomio 23:12-14.
11. Anto so kabaliksan na pagmaliw a seremonyal a marutak?
11 Ingen, say maabig a bunigas na laman tan kalinisan so peteg a segundaryo ed espiritual a kalinisan. Sikato no akin a say sakey ya anganko et mangan na sakey ed saray insebel a tagano, mibiang ed seksual iran relasyon, odino maniwit na sakey a bangkay so niyabawag a marutak diad seremonyal a dalan. (Levitico, kapitulo 11, 15; Numeros, kapitulo 19) Say ontan ya aliwan malinis so sirin asebelan diad pibiang ed panagdayew—diad arum iran kipapasen ed leksab na ot-ot na patey! (Levitico 15:31; 22:3-8) Balet anto so gawaen na ontan iran panangisebel ed espiritual a karutakan?
12. Panon a saray ganggan ed seremonyal a kalinisan so mangiyalibansa ed espiritual a kalinisan?
12 Say paganon panagdayew so niyugali ed panagbalangkantis, say panagdayew ed saray inaatey, tan likeliket. Balet ituturo na The International Standard Bible Encyclopedia: “Anggapo so naabuloyan a gawa na seksual a bilang paraan na panagdayew ed si Yahweh. Amin na satan ya aktibidad ed sayan pamaakaran, sirin, so angipasen ed sakey ya agmalinis. . . . Diad Israel et say inatey so angawat na manepeg a panamagalang da, balet andin balot a sikara so inikdan na agmanepeg a panagdayew nisay sikara so nagmaliw a puntirya na panagdayew . . . Say malaknab nin pipiulop ed saray paganon piesta na paganon kakaabay, a mangisasakup ed saray pampipiesta, so imposibli ed sakey ya Israelita, lapud say tagano ra so marutak.” Saray totontonen na Ganggan sirin so manugyop na sakey a “bakor” na inkisian a manlapud saray marutak a relihyoson elemento.—Efeso 2:14.
13. Panon a say ganggan so mangiyalibansa ed kalinisan na kanonotan?
13 Say Ganggan so nankimey met ed kalinisan na nonot na saray Israelitas. Saray totontonen to nipaakar ed panaasawa, alimbawa, so nanserbin angitandoro ed kanonotan na too. (Levitico 15:16-33) Naaralan na saray Israelitas so dangka diad saray pamaakaran na seksual, ya ag-ontulok ed saray ag-apegetan a kagletan a singa saray Canaaneo. Imbangat ni na Ganggan iray patumbok to a mangontrol ed saray liknaan da tan saray pilalek, a kinondena to so inaagum a panagnonot.—Exodo 20:17.
14. Panon a say Ganggan na Dios so nikadkaduma no nipaakar ed panangiyalibansa ed moral a kalinisan?
14 Makatantandan tuloy ed amin, anggaman kuan, et say impangidanet na Ganggan ed moral a kalinisan. Tua, say kodego nen Hammurabi so angondena met ed saratan a kaugsan a bilang pikakalugoran. Anggaman kuan, imbaga na sakey ya artikulo ed The Biblical Archaeologist: “Aliwan singa saray taga Babilonia tan saray Asiriano a nanmoria ed pikakalugoran lambengat a bilang sakey a krimen a sumpad kayarian a pankanepegan na asawan-laki, say ganggan na Daan a Sipan so mangipapasen ed pikakalugoran met a bilang sakey a graben kasalanan a sumpad moralidad.”
15. (a) Iyilustra no panon a say sakey ya Israelita so nayarin nakaukolan a mangibanikel na baleg a sagpot diad pansiansian malinis. (b) Panon so kagunggunaan na saray Israelitas a manlapud saratan a sagpot?
15 Agaylan tua, sirin, iray salita na salmista: “Say ganggan nen Jehova so malinis, gawaen toray mata ya onsinag.” (Salmo 19:8) Ipasen, no maminsan a say pansiansian malinis so mankaukolan na malaknab a sagpot. Saray balon kainaan, pigaran simba ed kayari lambengat na impangiyanak da ed saray anak da so nakaukolan ya onlad Jerusalem ta pian mibiang ed saray oksuyan na panaglinis. (Levitico 12:1-8; Lucas 2:22-24) Namparan saray lalaki (tan saray bibii) so kinaukolan a manlinis ed inkasikara a seremonyal kayari na relasyon na sanasawa, tan ontan met ed arum niran misiglaotan a kipapasen. (Levitico 15:16, 18; Deuteronomio 23:9-14; 2 Samuel 11:11-13) No sikara so sikokonsiensian manumbok ed Ganggan tan mansiansian malinis, sikara so ‘nagunggunaan’—ed pisikal, kanonotan, moral, tan espiritual. (Isaias 48:17) Nagkalalo ni, say importansya tan inkaseryoso na pansiansian malinis so agnabural a nidanet ed sikara. Sankaabigan ed amin, saray ontan a masimoon a sagpot ed pansiansian masanto so mangiter ed sikara na panangabobon na Dios.
Malinis ed Sakey a Mundon Aliwan Malinis
16, 17. (a) Diad anton kalaknab a saray Kristianos natan so nakaukolan a mansiansian malinis? (b) Akin a say pansiansian malinis so sankamairapan natan? (c) Panon a saray prominentin totoo so sinmaew a bilang modelo?
16 Naapresya tayon magmaong natan iray salita nen Pedro ed saray Kristianos: “Bilang matulok iran ananak, tundaan yo so piabobon unong ed saray pilalek a datin wala ed sikayo diad agyo pikakabat, balet, mitukoyan ed samay Masanton Sakey ya anawag ed sikayo, sikayo met so magmaliw a masanto ed amin ed amin ya ugali yo, lapud walan nisulat: ‘Magmaliw kayon masanto, lapud siak so masanto.’”—1 Pedro 1:14, 15.
17 Akuen, saya so aliwan mainomay. Anggan iner a lingawan tayo, nanengneng tayoray totoon mangaagamil na kapalikdoan, kasaolan, seksual ya imoralidad. Imbalita na The New York Times: “Saray americano so ompapalalon mamipilin manamong sakbay a mankasal.” Anggan saray prominentin totoo so mangipapanengneng na makapuy ya ehemplo. Arum ed saray sankapopularan a totoo ed mundo natan diad saray lawak na galaw, pulitika, tan panagligliwaan so silulukas a mangaagamil na saray porma na karutakan. “Teriblen makapadismaya,” so inyermen na sakey a mapaglet ed galaw, “say pakawalaan na pananisia ed sakey a bilang modelon betang tan sikara so magmaliw ya arutakan.” Problema? Pigara ed saray popular a gumagalaw so angipatuan sikara so manag-abuso ed druga. Agaylan kabetbet ed saray sinansakey so panag-idolo ed saray walaan na marutak a kabibilay, on, anggan karimdimlan bilay, a singa saray managkalugoran, managlawan, homoseksual, Lesbian, mamatakew, managpaklap, tan saray adikto ed druga! Nayarin sikara so ompatnag a malinis ed pisikal, balet saray sangi ra so napno na ambanget a lenguahen marutak. Nayarin sikara so manliket ed pankunkunwarin inkadesente ed publiko, ya ipangta ra so nipaakar ed imoral a kurang da.
18. Panon a saray dakel a mangipapakurang na marutak a bilay so ‘manaani ed saman so intanem da’?
18 Ingen, saray salita na Biblia so aliwan mainomay ya ipukay: “Say Dios so aliwan sakey a naludlurey. [“Anggapo so panangitelpek ed eleng yo diad Dios.”—Byington] Tan antokaman ya itanem na sakey a too, saya met so anien to; lapud saman so mantanem na nipaakar ed laman to so manani na kabubulok a manlapud laman to.” (Galacia 6:7) Saray marutak ya ugali so mabetbet a mansumpal ed sakit, ermen, odino anggan andi-ed-panaon ya ipapatey, a manlapud saray sakit a singa say sipilis, gonorea, tan AIDS, diad pamitla ed saray manuna. Say kageba na mental tan emosyonal, kagonigon, tan anggan panagbitkel so resulta met no maminsan diad saray marutak ya estilo-na-bilay. Sirin manwarin saman so mibibiang ed agagamil ya imoral so nayarin manludlurey ed saraman so manasalin mamapasiansia na inkasikaran malinis, say elek da so ontunda legan a saray managludlurey so onggapon ‘manani ed intanem da.’—Ipareng so Roma 1:24-27.
19, 20. Panon a say klero na Kakristianoan so amaneknek ed inkasikaran arutakan ed relihyon tan moral?
19 Sikatayo met so manbibilay ed sakey a relihyoson arutakan a mundo. Saray klero so nayarin mangisulong na marakerakep, malinis a kawes, balet ta sikara so mangibabangat na marutak a Binababilonian agagmil tan doktrina, a singa say panagtalintao, say Trinidad, impiernon-apuy, ag-ipapatey na atooan a kamarerwa, tan purgatoryo. Sikara so singa saray relihyoson papangulo ya angibagaan nen Jesus: “Kasi kayo la, eskribas tan Pariseos, mansimpisimpitan! lapud kapadpara yoray pinaputin lubok, a diad paway et peteg ya ompatnag a malingas balet diad dalem et napno na saray pukepukel na totoon inaatey tan ed amin a nengneng na karutakan. Diad ontan a nengneng et sikayo met, ed akinpaway a peteg, so ompatnag a matunong ed saray totoo, balet diad dalem et sikayo so napno na pansimpisimpitan tan kaugsan.”—Mateo 23:27, 28.
20 Saray klero so mangukonsinte ni ed karutakan diad pulok da. Saray sinansakey a kabkabat ya imoral tan marutak—manag-agamil na pilalawanan, pikakalugoran, homoseksual—so naabuloyan a mansiansia ed maabig a talindeg. Diad sayan punto, imbalita na Newsweek: “Si Richard Sipe a sikolohista ed Maryland, sakey a datin pari, so angikuan a ngalngalin 20 porsiento ed saray 57,000 a Katolikon papari ed E.U. so homoseksual . . . Arum iran terapista so manisip a say tuan bilang natan et nayarin asisingger ed 40 porsiento.” Si John J. McNeill a Katolikon teologo (inakon homoseksual) so sipaparungtal a mamapatunong ed homoseksualidad: “Say arowan ed baetan na duaran lesbian odino duaran homoseksual, so ipasen a makapaalagey ya arowan na inkatoo, so aliwan kasalanan nisay isian toray manangaro a manlapud plano na Dios, balet nayarin sikara so sakey a masanton aro.”—The Christian Century.
21. Panon a say panonot ed say “Kasantosan so kayarian nen Jehova” so matukotukoy ed sikatayo natan?
21 Say panonot a niparungtal ed turbante na atagey a saserdote so sirin matukotukoy lawas: “Say kasantosan so kayarian nen Jehova.” (Exodo 28:36) Kakaukolan nen Jehova, on, kekerewen to, a sikatayo so mansiansian malinis ed amin a pamaakaran! Balet panon so pakapanggawa na sakey ya ontan? Antoran pasen so nayarin mankaukolan na nikaduman imano? Say ontumbok ya artikulo so maningbat ed sarayan tepetepet.
[Saray Paimano ed Leksab]
a Say ganggan nen Hammurabi so andian na ontan iran probisyon, nisay walaan na miparan kodego na kalinisan a nalmo ed limog na kadaanan iran Ehipsio, anggaman inagamil da so relatibon abantin porma na medisina. Kuan na libron Ancient Egypt: “Saray mahikan panagsalamangka tan pormula so bulobulos a nisiglaot [ed saray teksto na Ehipsion medisina] ed saray rasyonal a resita.” Say Ganggan na Dios, anggaman kuan, so andian na denidemonyon kaisipan noagta sikara so sientipikon maabig. Dia lambengat ed saray modernon panaon, a saray doktores so akanengneng ed pankaukolan na panlinis ed kayari na paniwit ed bangkay, bengatlan nakaukolan ed Mosaicon Ganggan ed apalabas laran milenyo!—Numeros, kapitulo 19.
Tepetepet ed Repaso
◻ Panon a si Jehova so “makapanyari ed kasantosan,” tan anto so kabaliksan na saya ed saray managdayew ed sikato?
◻ Panon a say Ganggan nen Moises so miduma ed sara ganggan na amin nin arum a nasyon?
◻ Panon a say Mosaicon Ganggan so angiyalibansa na kalinisan ed pisikal, espiritual, kanonotan, tan moral?
◻ Panon a saray dakel a mangipapakurang na marutak a kabibilay so ‘manaani ed saman so intanem da’?
[Litrato ed pahina 9]
Say panagdayew ed saray marutak a dirios so angitonton ed inkarutakan na saray Canaaneo
[Credit Line]
Courtesy of the British Museum, London
[Litrato ed pahina 10]
Say ganggan nen Hammurabi so angitarok na oksuy ed nanarian tan angigloria ed ari, balet ag-angitarok na kasantosan ed saray taga Babilonia
[Credit Line]
Louvre Museum, Paris