Tepetepet a Manlapud Managbasa
◼ Ibabaga na arum ya eskolar a say “lubir” so nepeg ya onsandi ed “kamelyo” diad Mateo 19:24, a nabasa: “Magmainomay ed sakey a kamelyo so iloob ed abut na dagum.” Dinan a salita so duga?
Arum iran eskolar na Biblia so alingon angibaga a saray salita nen Jesus dia so orihinal a nikurit ed Aramaico. Saray Aramaicon salitan nausar ed saratan a bersyon (gam·la’ʹ) so nayarin kabaliksan to so “kamelyo.” Mandepende ed konteksto, anggaman kuan, nayarin sikato met so nipatalos a “baleg a lubir tan sakey a pasindeg.” Balet unong ed si Papias na Hierapolis, nayarin kabansag nen apostol Juan a nambilay, insulat nen Mateo so awaran na Ebanghelyo ya orihinal ed Hebreo, aliwan diad Aramaico, a kayari to et nipatalos ed Griego. Say Hebreon salita a para ed kamelyo (ga·malʹ) so miduman tuloy a manlapud saray salitan nipatalos a lubir (cheʹvel) odino kuldon (‘avothʹ), tan segurado a si Mateo so amili ed dugan Griegon termino.
Say sankaraan tan sankanapanmatalkan iran Griegon manuskrito (Sinaiticus tan Vatican No. 1209) so walaan na salitan kaʹme·los, a kabaliksan to so salitan kamelyo. Sayan parehon salita so nausar ed Mateo 23:24, a wala so samet a panduaruwa a “kamelyo” so walad kanonotan.
Diad inlabas na saray siglos et sinali na arum a palemeken so makatenek a simbolikon salita nen Jesus. Arum ni ingen so mangala na kawayangan diad sagradon teksto. Manlapud ngalngalin komaliman siglo, ed sakey a miulibay a salitan kaʹmi·los so naromog ed sayan teksto diad arum a Griegon manuskrito. Sayan matalag a salita et kabaliksan to so “lubir, kabli na barko.” Unong ed A Greek-English Lexicon of the New Testament nen Arndt and Gingrich, sikato “so andian na pasen ed BS [Balon Sipan].” Si eskolar na Griegon Westcott tan Hort so mangitetel ed sayan impanalat nen komaliman siglon mangibabagan Kristianon Cyril ed Alexandria, ya angibagan say salitan inusar nen Mateo (kaʹme·los) et nayarin kabaliksan to so kabli, a kuanto: “Sikato so kustombre na saramay atalitali ed nabigasyon so panawag ed makapkapal a kabli ‘camels.’” Ingen, diad sayan ideya et imbaga nen Westcott tan Hort: “Peteg a lingo.”
Say ideya na baleg a kamelyon salien ya ilabut ed abut na sakey a melmelag a panagdait a dagum so “mangibabaga na inkalablabas na saray taga Bukig,” unong ed sakey a reperensya. Diad tua, diad panasalaysay ed arum iran sinansakey a bantog ed ontan iran inkamarunong a singa gawaen da so imposibli, ibabaga na The Babylonian Talmud: “Sikara so nandrowing na sakey ya elepante ed abut na sakey a dagum.” Sirin si Jesus so manguusar na sakey a tipikon imahen ed Bukig diad pangidanet ed inkaimposibli na bengatla diad pamaakaran na mabitar a panangiduma. Peteg, imposibli so pangilabut na anggan anton baleg a bengatla diad abut na dagum—balanglan lubir, kamelyo, odino elepante.
Ag-ibabaga nen Jesus ya imposibli ed sakey a toon mayaman so pakagamor ed bilay, lapud arum iran mayaman a totoo so nagmaliw a patumbok to. (Mateo 27:57; Lucas 19:2, 9; Juan 19:38, 39) Balet sakbay lambengat ya inter nen Jesus iyan ‘anawet a balikas,’ sakey a toon mayaman so angipulisay ed baleg iran espiritual a pankanawnawa lapud babaleg ya aro to ed “dakel iran kayarian.” (Mateo 19:16-22) Imposibli ed anggan siopan toon mayaman a walaan na onian awawey so pakatawir ed andi-anggaan a bilay. Dia lambengat ed mabiskeg a tulong na Dios a say ontan a too so manguman tan mangawat na kilalaban ya onsabi ed panamegley na pakayari na Dios.—Mateo 19:25, 26.