Say Makapabaing a Balangkantis—Inkagba To
“Sikato so nagba! Say Babilonia a Baleg so nagba, sikato a nanggawa ed amin na saray nasyones ya oninum ed alak na sanok na pilalawanan to!”—APOCALIPSIS 14:8.
Sayan artikulo tan say sakey ya onggendan so anibukel ed pansaran paliwawa na simposyum ya apauloan na “Say Aturon Panaon So Asingger La,” a nipresenta legan na 1988 diad Madibinon Inkahustisya iran Kumbension Distrito na saray Tastasi nen Jehova
1. Siopa so makapabaing a “balangkantis,” tan akin a nakaukolan tayon kabaten so nipaakar ed sikato?
SAY makapabaing a “balangkantis”—siopa? Akin a sikato so nakaukolan tayon pantongtongan? Agta saray makapakebbiew a nobela, sine, TV, tan saray video so magenap lan mangipapanengneng ed sankaugesan a gawa na imoralidad? Tua! Balet saya so aliwan ordinaryon bii ed labi. Sikato, diad tua, so sankaimpluensyaan, sankabantogan ed kaugsan, sankamabiskegan a manamatey a balangkantis ed amin ya awaran. Tan ilalako to so inkasikato ed masulok lan 4,000 taon! Sikato so nakaukolan tayon kabaten a para ed kasalimbengan tayo. Diad Apocalipsis 14:8, sayan bii so tinawag na mangatatawen ya anghel na “Babilonia a Baleg” tan sikato so dineskribe ton managtukso ed saray nasyones. Lapud sikato so ontanlan mapeligro, nepeg a sikatayo so manliket a makaamtan say “tinuro [nen Jehova] a panaon so asingger la” diad pangidapo na panangukom ed sikato.—Apocalipsis 1:3.
2. Manlapud iner so angalaan na sayan balangkantis ed ngaran to, tan panon so inggapo na sankamundoan a palson relihyon?
2 Sayan balangkantis so angala ed ngaran to a manlapu ed kadaanan a Babilonia, say mapangtan syudad a niletneg ed Mesopotamia ed masulok lan 4,000 taon a linmabas ed panamegley nen Nimrod, say “makapanyarin umaanop ya onsusumpa ed si Jehova.” Sanen inggapo na saray taga Babilonian ipaalagey so sakey a paganon relihyoson tore, ginutgut nen Jehova so lenguahe ra tan sikara so intaytayak to ed saray kasampotan na dalin. Intarok da so relihyon da ed sikara, tan sikato ’tan no panon so inggapo na sakey ya imperyo na Binababilonian relihyon. Tua, sikato so Babilonia A BALEG. (Genesis 10:8-10; 11:1-9) Anggad panaon tayo, saray misteryo na kadaanan a Babilonia so nisindag ed saray sisisiaen tan agagamil na relihyon ed mundo. (Apocalipsis 17:7) Say Hebreon ngaran na syudad, Babel, kabaliksan to so “Gutgutan,” so matukotukoy a pananawag ed magutgut a kipapasen na palson relihyon natan!
3. (a) Diad panon kabayag so impangautibo na Babilonia ed totoo na Dios, ya impasen to ra diad impakaasingger ed anto? (b) Kapigan so impanagmak na Babilonia na makadesyang ya inkagba, tan akin a say anggaan to so agsinmabi ed saman a panaon?
3 Say kadaanan a Babilonia so akabawi a manlapud saman ya inmunan inkagba tan, diad inkaderal na Asiria nen 632 K.K.P., so nagmaliw a komatlon pakayari na mundo ed awaran na Biblia. Say gloria to so ontanlan antikey—kulang a sanlasus taon—balet diad ngalngalin 70 ed saraman a taon, saray totoo na Dios ya Israel so kinautibo to. Saya so angipasen ed sikara diad impakaasingger ed saray nilibulibon templo tan kapilya na Babilonia, saray nankatlon dirios to tan nankatlo ran diablo, say panagdayew to ed ina-tan-ed-anak, tan say astrolohya to a nandayew ed impasen iran imortal a dirios. Sirin, saray kautibon Israelitas so wala ed sentro na palson relihyon ed mundo sanen, nen 539 K.K.P., say syudad na Babilonia so anagmak na makadesyang ya inkagba. Balet say anggaan to so agni sinmabi! Saray analtalo ed sikato so nantultuloy a manguusar ed sikato a bilang sakey a magalgalang a relihyoson sentro.
Sankagloboan a Relihyoson Imperyo
4. (a) Anto so inyabawag na saray propeta nen Jehova nipaakar ed Babilonia, tan anto so agawa ed Babilonia? (b) Anto nin arum a Babilonia so manbibilay, diad kaatapan na totoo ed dalin?
4 Saray propeta nen Jehova so angiyabawag na panangukom to a say Babilonia so nepeg a nakalaykay ed “panis na panagderal”—“a singa say impangigalpong na Dios ed Sodoma tan ed Gomora.” Kasin saratan a propesiya so asumpal ed kaunoran? On, angga ed ultimon detalye! Sinmabi panaon, say kadaanan a Babilonia so nagmaliw a bunton na saray temek—agnanayaman nilikud ed saray uleg tan atap ya ayayep—eksakto a singa nipasakbay! (Isaias 13:9, 19-22; 14:23; Jeremias 50:35, 38-40) Anggaman kuan, satan a sananey a Babilonia, modernon-agew a Babilonia a Baleg, so mantutultuloy a mabilay. Bilang sankamundoan ya imperyo na palson relihyon, sikato so mamapasiansia ed saray orihinal a bangat na Babilonia tan mapangtan espiritu. Sikato so manunan kagawaan nen Satanas diad pamubulag ed totoo ed saray gagala na Panarian nen Jehova.—2 Corinto 4:3, 4.
5. (a) Antoran relihyon so atibukel legan a say Babilonia so wala ed pantok na gloria to, balet akin a si Satanas so agtinmalona diad impangipalgep to ed interon mundo ed palson relihyon? (b) Panon so panguusar nen Satanas ed palson relihyon kayari na inggapo na Inkakristiano?
5 Diad ngalngalin komanem a siglo sakbay nen Kristo, sanen say pakayari na mundon Babilonia so wala ed pantok na gloria to, saray relihyon na Hinduismo, Budismo, Confucianismo, tan Shintoismo so sinmalta met ed unaan. Balet kasin si Satanas so tinmalona diad impangipalgep to ed interon mundo ed palson relihyon? Andi, lapud sakey a nakdaan na saray inmunan Tastasi nen Jehova so pinmawil a nanlapu ed Babilonia diad Jerusalem pian iletneg-lamet so panagdayew ed si Jehova. Sirin, saray matoor a Judios so wadman, anemiran siglos ed saginonor, pian abrasaen so Mesias tan magmaliw iran ununan membro na Kristianon kongregasyon. Say palson relihyon so angitarok ed inkamartir na dilin Anak na Dios tan nagmaliw a kagawaan nen Satanas diad isumpa ed tuan Inkakristiano, a singa impasakbay nen Jesus tan saray apostoles to.—Mateo 7:15; Gawa 20:29, 30; 2 Pedro 2:1.
6. (a) Panon so impanutak nen Satanas ed saray Kristianon bangat, tan antoran makapabaing-ed-Dios iran bangat so atibukel? (b) Anto so agawa ed saray nilibulibon nanlabay ed katuaan na Biblia nen say Binababilonian bangat?
6 Nagkalautla ed kayari na komaduan inkaderal na Jerusalem nen 70 K.P., a si Satanas so angusar ed palson apostoles a mamugabog ed saray Kristianon bangat, a saraya so inkames to ed Binababilonian mistisismo tan minumundon Gresyanon pilosopya. Sirin, sakey a ‘madibinon talora,’ say Trinidad, so insandi ed “sakey a Jehova” na Biblia. (Deuteronomio 6:4; Marcos 12:29; 1 Corinto 8:5, 6) Tan say doktrina na imortalidad na atooan a kamarerwa, a singa imbangat nen paganon pilosopon Plato, so impaloob pian mangipukay ed saray mablin bangat na Biblia ed dondon nen Kristo tan say inkioli. Saya so angilukas ed dalan na panisia ed impiernon apuy tan say samet ya apuy na purgatoryo. (Salmo 89:48; Ezequiel 18:4, 20) Saratan a manangipabaing-ed-Dios a bangabangat a mangiiter na takot ed totoo so tinmulong diad pamano ed saray lungon na iglesia. Nagkalalo ni, diad saray agew na Inkisisyon tan ed Repormasyon, say klero so agmakaalagar ed dalang na impiernon apuy a manggawa ed panamairap. Nilibulibon nanlabay ed katuaan na Biblia nen say Binababilonian bangat so pinoolan a mabilay diad palitek na saray Katoliko tan Protestante. Balet a singa nanengneng tayo, say inkabalangkantis na Babilonia a Baleg so ninmatnat ed labas na panangiyalibansa ed katilaan.
Agew na Panangukom nen Jehova
7. (a) Kapigan tan panon so inggapo nen Jehova a pangipawil ed saray manunan katuaan na Biblia tan impangiwalwal ed palso, Binababilonian bangat? (b) Antoran manunan katuaan na Biblia so impawil na saray Estudyante na Biblia?
7 Say agew na panangukom nen Jehova ed sayan balangkantis so onsabi la! (Hebreos 10:30) Wala so panagparaan a panaon, a ginmapo nen 1870, sanen imbaki nen Jehova so “mensahero” to—sakey a masimoon a grupo na saray estudyante na Biblia—pian mangipawil ed saray manunan katuaan na Biblia tan mangiwalwal ed saray palson Binababilonian bangat. (Malaquias 3:1a) Sayan “mensaheron” grupo so anumpal ed saray mapropetikon salita ed Apocalipsis 4:11: “Sika so makana, Jehova, a Dios mi, a mangawat na gloria tan say dayew tan say pakayari, lapud pinalsam so amin a bengatla, tan lapud linawam et sikara so linmesa tan apalsa.” Say “mensahero” so nagmaliw met a manunan manangiyalibansa ed dondon bagat nen Jesus, say probisyon na Dios ed karondon na katooan. Say arondon a katooan so mangisakup, ununa, ed “melag a pulok” a miuley ed si Kristo diad mangatatawen a Panarian to tan, saginonor, saray nilasus minilyon a manbilay na ando lan ando ed Paraison dalin—a karaklan to ed sikara et napaoli ed saray inaatey. (Lucas 12:32; 1 Juan 2:2; Gawa 24:15) On, saraman ya Estudyante na Biblia so angipawil ed sarayan pundamenton katuaan, tan diad piguratibon dalan, ‘impaarap da ni so tubo ed impierno tan inerep da so apuy’ na Binababilonian maandon-kapairap a bangat!a
8. (a) Panoy impangusar na klero na Kakristianoan ed Guerra Mundial I diad panalin paneral ed saray Estudyante na Biblia? (b) Anto so agawa ed samay ukom ya angidetini ed saray waloran opisyales na Watch Tower Society ed prisowan diad impangipulisay ed piansa?
8 Diad 40 taon et saray Estudyante na Biblia so makpel ya angiyabawag a say taon 1914 so mananda ed anggaan na Panaon Hentil. A singa nailaloan, saman a taon so angitarok na saray manamayegmeg-mundon agawgawa, a say ununan guerra mundial so aliwan kamelagan ed saraya. O, agaylan say klero na Kakristianoan—say sankaprominentian a kabiangan na Babilonia a Baleg—so analin mangusar ed krisis na mundo diad paneral ed saraman a prangkan Estudyante na Biblia! Insan, nen 1918, saray waloran opisyales na Watch Tower Society so inlugan da ed tren ya impaarap ed prisowan diad pinabrikan panamakasalanan na sedisyon. Balet sarayan opisyales so nibulos kayari na siamiran bulan tan sikara so alukpos ed panamakasalanan ed saginonor. Si Martin T. Manton a huis pederal na E.U., ya angidetini ed sarayan Estudyante na Biblia ed prisowan diad impangipulisay ed piansa, so diad saginonor et dinekoraan nen Papa Pio XI, a ginawa ton sakey a “knight of the order nen Santo Gregorio a Baleg.” Anggaman kuan, say gloria to so antikey, ta nen 1939 et sikato so asentensyaan ed duaran taon diad pangawan tan diad baleg a multa. Akin? Lapud aromogan a sikato so nankasalanan diad impangilako to na anemiran desisyon na korte ed dagup na $186,000 a pasuksok!
9. Panoy impangipaliwawa na propesiya nen Malaquias a nagawa ed totoo nen Jehova, tan sirin say panangukom so ginmapo ed siopa?
9 A singa naimano tayo, saray totoo nen Jehova so linmoob ed sakey a peryodo na mabiskeg ya inkasubok nen 1918. Saray kaaruman a salita na propeta ed Malaquias 3:1-3 so mangipaliwawa ed agawa: “Tan tampol ya onsabi ed templo To so tuan Katawan [Jehova], ya aanapen yon totoo, tan say mensahero na [Abrahamikon] sipanan”—Jesus. On, si Jehova so sinmabi a kaiba to so Kristo to a para ed panangukom. Insan intepet nen Jehova: “Siopa so makapangitepel ed agew na isabi to, tan siopa so makatalindeg sano sikato so ompatnag? Lapud sikato so singa say apuy na managgugol tan singa sabon na managpesak.” Unong ed 1 Pedro 4:17, say panangukom so onggapo ed saraman so mangibabagan wala ed “abung na Dios.” Sirin, saray tuan Kristianos so agugolan tan alinisan a para ed serbisyo nen Jehova.
“Ompaway . . . ed Sikato, O Baley Ko”!
10. Anton madibinon panangukom so dinmapo ed Kakristianoan tan diad amin a palson relihyon nen 1919, a nansumpal ed anto a para ed Babilonia a Baleg?
10 Bilang agmanagbabawin kabiangan na Babilonia a Baleg, saray klero na Kakristianoan so agmakatalindeg ed panangukom nen Jehova. Nirentoy daray kawes dan makapakebbiew bilang kabiangan ed panagpatey diad guerra mundial tan bilang managpasegsegang ed saray tuan Kristianos. (Jeremias 2:34) Imbes ya itandoro ra so isabi na mangatatawen a Panarian nen Kristo, inyalibansa ra so ginaway-toon Liga na Nasyones, a sinmabin dineskribe ra a bilang “say mapulitikan balikas na Panarian na Dios ed dalin.” Nen 1919 et mapatnag ya indapo nen Jehova so panangukom ed Kakristianoan—tan peteg ed amin a palson relihyon. Say Babilonia a Baleg so nagba, akondena ed patey! Sikato la so pantok a panaon a para ed amin a manangaro ed katuaan tan inkatunong ya onkiwas ed mapropetikon ganggan ed Jeremias 51:45: “Ompaway ed pegley to, O baley ko, tan itarya na balang sakey so kamarerwa to ed kililiktar a manlapud mandarlang a sanok nen Jehova.”
11, 12. (a) Anto so imbaga na sakey ya anghel ed Apocalipsis 17:1, 2 no nipaakar ed panangukom ed Babilonia a Baleg? (b) Antoray “dakerakel a danum” a panyudyurongan na baleg a balangkantis, tan panon a saray manaayam ed dalin so “binuanges to ed alak na pilalawanan to”?
11 Say Babilonia a Baleg so nagba! Balet ta sikato ni so ag-aderal. Bilang sankamundoan ya imperyo na palson relihyon, sikato so onwala ed antikey a panaon a bilang obra-maestra na panamalikdo nen Satanas. Anto so ultimon panangukom na Dios ed sikato? Sikatayo so ag-ataynanan ed panduaruwa! Ibukay tayoray Biblia tayo ed Apocalipsis 17:1, 2. Dia et sakey ya anghel so mitotongtong ed si apostol Juan tan, diad panamegley to, saray estudyante na propesiya natan, a kuanto: “Gala, ipanengneng ko ed sika so panangukom ed baleg a balangkantis a manyudyurong ed dakerakel a danum, ya akilawanan na saray arari na dalin, bangta saraman so manayam ed dalin so abuanges ed alak na pilalawanan to.” Say terminon “dakerakel a danum” so manutukoy ed manbunlayon ya ulop na katooan, ya abayaglan pinairap na baleg a balangkantis. Tan ibabaga na propesiya a “saraman so manaayam ed dalin” so abuanges ed alak to. Nilagok daray palson bangat tan minumundo, imoral iran dalan na Babilonia a Baleg tan sikara so mantugingging, a singano binuanges na manmura, insebel ya alak.
12 Nabasa tayo ed Santiago 4:4: “Mikakalugoran, agyo ta amta a say pikakaaro ed mundo so pibubusol ed Dios?” Say koma-duamplon siglon relihyon so akaparaan a tuloy a paararyukan ed pabor na mundo, tan satan so nagkalautlan tua ed Kakristianoan. Aliwa lambengat a saray klero to so sinmaew a mangiyabawag ed maong a balita na onsasabin Panarian nen Jehova noagta kinamesan daray moral a bangabangat na Biblia, a sikara so akinunong ed minumundon inkalukak diad limog na saray membro na iglesia. Anggan saray klero so aliwan inosente no nipaakar ed silalaman a pilalawanan, a sikato so ontanlan prangkan kinondena nen apostol Pablo sanen inkuanto: “Agnapalikdo. Saray milalawanan, saray managtalintao, saray managkalugoran, saray lalakin binabai, saray lalakin miakdol ed lalaki . . . so agmakatawir ed panarian na Dios. Tan ingen ontan so arum ed sikayo nensaman. Balet sikayo la so alinisan.”—1 Corinto 6:9-11.
“Panagtiblak ed Pitek”
13, 14. (a) Antoran ehemplo so mangipanengneng a say modernon-agew a klero so “agnaurasan a malinis”? (b) Anton awawey so inala na sakey ya asamblea na Iglesia na Inglatera ed gawan karutakan na homoseksual, tan anto so insuhiri na sakey a managsulat na balita a kangaranan na iglesia? (c) Say apostatan klero so manepenepeg a tuloy ed antoran salita nen apostol Pedro?
13 Kasin say modernon-agew a klero “so alinisan”? Bueno, a singa alimbawa, imanoen so kipapasen na Britanya, aminsan a kuta na Protestantismo. Nen Nobyembre 1987, sanen say primo ministro na Britanya so ontatawag ed saray klero a mangiter na moral a panangipangulo, say rector na sakey ya iglesian Anglikano so angikuan: “Saray homoseksual so akagamor na malaem a kanepegan diad seksual a panangibalikas a singa amin nin arum; sikatayo so onnengneng ed maabig ed satan tan pasesegen so pidelidad [ed limog na saray homoseksual].” Imbalita na sakey a peryodiko ed London: “Saray agamil a homoseksual so kinmasmak ed sakey ya Anglikanon teologon kolehyo a saray estudyante a manlapud sananey a kolehyo so sinebelan na opisyales ya ombisita ed satan.” Kinalkula na sakey ya impanaral a “diad sakey a distrito ed London, say bilang na kleron walaan na liknaan ed homoseksual so nayarin masulok a kapaldua ed dagup.” Tan diad sakey ya asamblea na sakey ya iglesia, 95 porsiento ed saray klero na Iglesia na Inglatera so anuporta ed mosyon ya angipasen ed pilalawanan tan pikakalugoran a bilang kasalanan, balet saray gawan karutakan na homoseksual so andi; saratan a gawan homoseksual so nibaga lambengat a kakulangan na kapetegan. Nankomento ed amin na saya, insuhiri na sakey a managsulat na balita a say Iglesia na Inglatera so nayarin sankaabigan a nangaranan na Sodoma tan Gomora. Inyabawag na sananey a peryodiko ed London: “Saray totoon British so akebbiew legan ya umamengen daray nansumpalan na kapolian na inkamalukak.”
14 Agaylan matukotukoy a tuloy so apostatan klero ed inlabas na saray taon diad saray salita nen apostol Pedro: “Say balikas na tuan uliran so agawa ed sikara: ‘Say aso so amawil ed dilin uta to, tan say kaong ya inames so nantiblak ed pitek’”!—2 Pedro 2:22.
15. (a) Anton inkagba ed kablian ed moral so agawa ed interon Kakristianoan? (b) Siopa so nepeg a mibiang ed responsabilidad ed sayan makapasinagem ya inani?
15 Diad interon Kakristianoan, tan diad tua ed interon mundo, wala so makapakigtot ya inkagba ed kablian na moral. Diad arum iran sosyedad, say kasal so impasen la natan ya agnakaukolan, tan saramay walaan na asawa so manisip a say katooran ed panamaley so aliwa lan uso. Mandaiset so manggagawan legal ed panaamong da, tan say diborsyo so ompapalalo ed limog na saramay manggagawa na ontan. Diad Estados Unidos, saray diborsyo so masulok a tripli ed apalabas a 25 taon diad masulok a sakey milyon ed kada taon. Legan na 20-taon a peryodo manlapud 1965, say diborsyo ed Britanya so amipat ed karakel, manlapud 41,000 ya anggad 175,000. Saray walad kasuloan so malabay a miakdol ed saray walad kasuloan ed anggan dinan a sekso, tan dakel so mansasalat na kapareha. Paneermenan da so teriblen makaalis a sakit ed sekso, manuna say AIDS, ya onkakamayat bilang resulta na imoral ya estilo-na-bilay balet ta itultuloy dan gagawaen iray marutak ya agamil ed sekso. Saray klero na Kakristianoan so ag-anisiplina ed saray mankakasalanan a membro na iglesia. Diad kalaknab a tinangeran da so imoralidad, sikara so nepeg a mibiang ed responsabilidad ed sayan makapasinagem ya inani.—Jeremias 5:29-31.
16. (a) Anto so mangidadanet ed katuaan a say Babilonia a Baleg so nagba, tan anton anghelikon kelyaw so matukotukoy diad Apocalipsis 18:2? (b) Amin a malabay a makaliktar ed anggaan na mundo so nepeg a manggawa na anto?
16 Say makapaermen a kipapasen ed moral ed sankamundoan ya imperyo na palson relihyon so mangidanet met ed katuaan a say Babilonia a Baleg so nagba. Sikato la so inukom na Dios tan sikato so tinandaan a para ed kadederal. Agaylan matukotukoy, sirin, so mabiskeg-boses a kelyaw na anghel ed Apocalipsis 18:2: “Sikato la so nagba! Say Babilonia a Baleg so nagba, tan sikato so nagmaliw a panayaman a pasen na saray demonyo tan ubong na amin a karutakan tan ayaman na amin a karutakan tan kagulan manok!” Tan agaylan importante ya amin a malabay a makaliktar ed anggaan na mundo so onkiwas natan diad ebat ed tawag ed bersikulo 4: “Ompaway ed sikato, baley ko, no agyo labay so minabang ed sikato diad saray kasalanan to, tan no agyo labay so mangawat ed kabiangan na saray dusa to”! Say ipaway ed palson relihyon so makanan kundang a mamaarap ed kililiktar “diad baleg a kairapan” a wala ed asingger ya arapen. (Apocalipsis 7:14) Balet lalo ni so nakaukolan, a singa nanengneng tayo!
[Paimano ed leksab]
a Nen Nobyembre 1, 1903, kayari na unor a serye na debate ed Carnegie Hall, Pittsburgh, Pennsylvania, E.U.A., ed baetan nen Charles T. Russell tan Dr. E. L. Eaton, sakey ed saray inmatendin klero so amidbir ed impanalo nen Agin Russell, a kuanto: “Maliketak a makanengneng ed sikan angipaarap na tubo ed impierno tan inerep mo so apuy.”
[Kahon ed pahina 8]
SARAY MORAL NA KLERO
“Saray nilasuslasus ya ugugaw a minolestya na saray Katolikon papari ed Estados Unidos kaleganan na apalabas a limaran taon so manasagmak na inkatalagnaw ed emosyon, kuan na saray atateng, sikologo, opisyales na pulis tan saray abogadon asaglawi ed kaso.”—Akron Beacon Journal, January 3, 1988.
“Say Iglesia Katolika Romana ed Estados Unidos so apuersan manbayar na nilaksaklaksan dolyar a multa diad saray pamilyan mangibabagan saray anak da so inabuso ed sekso na saray papari. Anggaman ed satan, say problema so binmaleg a tuloy a dakerakel iran abogado tan biktima so mangibabagan ipupulisay tan sasakbongan na iglesia so ontan iran kaso.”—The Miami Herald, January 3, 1988.
[Saray litrato ed pahina 6]
Saray imahen na nankatlon dirios—manlapud kadaanan ya Ehipto tan manlapud Kakristianoan
[Credit Lines]
Saint-Remi Museum collection, Reims, retrato nen J. Terrisse
Louvre Museum, Paris
[Litrato ed pahina 9]
Impareng na Biblia iray imoral a relihyoson papangulo ed sakey a kaong a naames a pinmawil a mantiblak ed pitek