Panalona ed Krimen ed Sakey a Magulon Mundo

KASIN sikayo so antakot ya ompaway no labi? Kasin kaukolan yo so duara o taloran kandado ed saray puerta tan bentana yo? Kasin atakew la so kotse o bisekleta yo? Asali yo ta lan akalasan na radyo ed kotse yo? Kasin nalikna yon natatakot ed arum a kakaabay yo?

No onebat kayo na on ed dinan man ed sarayan tepet, sirin manasali kayon manalona na krimen ed sakey a magulon mundo. Anto so nagawaan yo ed satan? Kasin makatulong so Biblia ed panalona yo?

Say Mentalidad na Kriminal tan Hustisya

Diad mundo na krimen, walara so taloran manunan kabiangan: saray kriminal, say pulisya, tan saray biktima. Anto so nakakaukolan pian sikayo, say potensyal a biktima et makapanalona ed krimen? Kasin naimpluensyaan yo so pigara ed sarayan taloran kabiangan? Alimbawa, kasin napasimbalo yoray kriminal?

Bueno, dakel iran kriminal so nanggawa ed krimen bilang karera ra. Pinili da itan bilang magmainomay a dalan na bilay. ‘Akin a mantrabaho no napalampasan mo so naalmo na saray arum?’ so ompapatnag a pilosopya ra. Amta na saray maton a kaslakan iran biktima so mangiawat ed kuarta ra ya andi pipupuligesgesan. Tan tekep na ontanlan baleg a tsansa ed agpakaerel tan agkipisok, ta diad inkasikara et mankaukolan na bayar so krimen.

Niarum ni, saray totontonen ed korte so makawetwet tan mangupot-na-panaon. Diad dakel iran bansa, daiset a tanto iray korte, ukom, tan prisoan. Say karakel na saray kaso na kriminal so mamalener ed sistema. Saray dalig na hustisya so ontelek ya ontanlan matantan a say kipapasen so singa impangineskribe na Biblia ngangali talon libon taon la so apalabas: “Ta say dusa a sumpa ed mauges a gawa sikato so agnasumpal a magangano, lapud say puso na saray anak na totoo sikato so nipasakey a manggawa ra na mauges.” A singa ipanengneng na sayan prinsipyo na Biblia, a metmelag so ilalo ed sakey a solusyon diad pamawas na bilang na saray kriminal o pasimbaloen ira.​—Eclesiastes 8:11.

Anto met ed komaduan kabiangan, say pulisya? Kasin wala so antokaman ya ilalo a say pulisya so magmaliw ya onsiano ed situasyon? Onebat ira ed inkasikara: Tekep na saray ganggan a paborable ed saray kanepegan na kriminal, a tekep na andian-prinsipyo iran abugado a mangimaneobra ed ganggan pian iliktar so managkasalanan, tekep na saray lapag ya agmalabay a manakbat ed baleg a gastos ed darakel tan babaleg iran prisoan, tan dingan na kakulangan na puersa na pulisya, memelag so nagawaan dan iyaligwas sumpad idarakel na krimen.

Ontumbok ed satan so komatlon kabiangan, say potensyal a biktima: sikatayo, say publiko. Wala ta so bengatlan nagawaan tayo pian natulongan so inkasikatayo a magmaong ya ontalona ed sayan ngalngali kagelawan a situasyon?

Praktikal a Kakabatan tan Sentido Komon

Salitaen na libro na Biblia ya Uliran: “Salimbengan mo so kakabatan tan abilidad na panagnonot, tan napaneknekan iran bilay ed kamarerwam tan palabo ed tenger mo. Diad ontan manakar ka dia ed dalan mo a mataletalek, tan anggan say salim et agnaani nigapol a sumpad antokaman.” Sayan konseho so niyaplika ed saray situasyon a posiblin manggawa ed sakey a biktima na krimen. Anto iray arum a dalan a say mausar a kakabatan et makatulong ed sikatayo ed sayan lawak?​—Uliran 3:21-23.

Saray kriminal so walaan na tendensyan magmaliw a singa manamasakit iran atap ya ayep. Onnenengneng ira ed sankainomayan iran biktima. Agda labay ya iresga so pipuligesgesan tan posiblin pakaerel no makala ra na pareho ed maiinomay a biktima. Kanian sikara so onarap ed saray matatken, mansasakit, naguguloan, tan saramay agmakabat ed mapeligron kipapasen. Saray siga so mamili na panaon tan pasen a sankaabigan parad pangatake ra. Dia no iner a saray potensyal a biktima et mangusar na praktikal a kakabatan.

Singa paneskribe na Biblia ed sikara, saray mangaro na kaugsan so maparanay a mankikimey ed leksab na kabilungetan. (Roma 13:12; Efeso 5:11, 12) Tua natan a dakel iran krimen a sumpad totoo tan kayaryan so nagagawa ed labi. (Ipareng so Job 24:14; 1 Tesalonica 5:2.) Sirin, no posibli say makabat a too so onarawi ya ompaway ed mapeligron paspasen ed panaon na labi. Diad krimen-napnoan a syudad na Nueva York, say inagew-agew a rekord na pulisya et mangiparungtal a dakel a totoo so natakewan kayariy iselek na agew tan nagkalautla kayariy alas dies ed labi, mabetbet no sikaray pasempet ed kaabungan da. Saray managlames so walad ataynanan iran kalye a mananap na saray biktima. Kanian, no walaan kayo na say panpili balangla ed panalagar na bus o taksi o panakar ed mapeligron pasen, mananus tan manalagar. Tano andi, say eksperiensa so makapasakit.

Sakey a Kristiano so masyadon pinekpek tan tinakewan sanen imbes a nanalagar na bus ed ngalngali alas-dies ed labi, sikato so nanakar ed antikey a distansya ed ambilunget-a-daiset. Walara so arum a totoo ed kalye, balet taloran siga so walan angalot ed aliwan-maalwar. Mansinyas so sakey a kaiba to sano wala so nayarin magmaliw a biktima ya ondalan ed kalye. Agmansasalita, sikaray mamogbog ed biktima tan insan takewan. Ontanlan masyadon maples ya ag-anggan makatulong iray kaabay. Diad kaunoran bidnidbir na biktima: “Diad ontumbok manalagar ak la na bus.”

Say Maabilidar a Dodger, sakey a tobonbalon managkaot ed nobela nen Dicken ya Oliver Twist, so mapangasin modelo na modernon delinkuente ed kalye. Agmipareho ed say Maabilidar a Dodger, saray managtakew tan maton natan, antokaman so edad, so posiblin mangawit na paltog o labahas, tan usaren da. Saray nawewetwet a turista, bisita, tan manpapasyar ed okupadon syudad so mainomay a biktima na ontan ya andian-konsiensa iran kriminal. Takewen da so antokaman a wala a mapmaples nen say ikerem na mata! Anto so mangiletneg ed sakey a matakew a manpukal so pagew to? Say balitok a purselas o arum a mablin alahas a maparaway ya akasulong. O sakey a kamera ed beklew na sakey a turista. Satan so mipadpara ed pangisulong na paimanon mankuan a, “Gala ala mo ak!” Sirin, nakakaukolan so pakatebek. Ag-ipaparayag so antokaman ya alahas, tan awiten so kamera ed agmapatnag a dalan, nayarin niyamot ed sakey a shopping bag. Saya so mausar a kakabatan.

Say pagmaliw ya alisto so sananey a dalan ed panalona ed krimen. Ibaga na Biblia: “No nipaakar ed siopaman a makabat, saray mata to wala ra ed ulo to; balet say maatiw manakar ed kabilungetan.” (Eclesiastes 2:14) Say pangiyaplika ed sayan pasakbay ed probleman krimen so mangitonton ed sakey a mangimano ed totoon manteyengteyeng a masuspetsa ya anggapo so nigeter a gagala. Manbantay ed saray managtakew ya onabay ed sikayo tan maningkat ed bag yo legan a manakar kayo ed gilig na kalye. Lapud arum so onlugan ed luluganan tan maningkat ed kayaryan na arum a totoo leleg a sikaray mamungo, agbalot manakar ed diking na kalsada, nagkalautla no sikayo so mangawit na antokaman a nengneng a bales o handbag. Onarawi ed saray kotse a ngalngali anggapoy karga. Sikayo so masmaligen ed dakel a totoo ed pasen no iner a maliwawa. Aglabay na saray managtakew a sikaray naimano tan nabidbir.

Say panagtakew so sananey a karaklan a krimen a maparanay komon a naarawian no saray totoo so lalon mapaga ed krimen. Dugaruga so impangusar na Biblia ed panangikumpara: “Diad panamegley na saray bentana sikaray onloob a singa say matakew.” (Joel 2:9) Idikta na mausar a kakabatan ya agyo taynanan iray puerta tan bentanan akalukas. Lawas katuaan a say panalwar so magmaong nen say tambal. Saray kaaruman a gagastosen ed kasalimbengan na abung yo so peteg a sakey ya insurance sumpad takew tan pakasakit ed laman.

Anto no sikayo so Atakewan?

On, anto no, anggaman ed amin ya iyaarawi, sikayo so pinatunda na sakey a maton? Agnataranta o manggawa na antokaman a masiglat iran kiwas. Nonoten a say matakew met so nayarin nerbyoso tan nayarin agmakatalos ed saray kiwas yo. Salien a mitongtong tan mikatunongan ed too no sikato so mangiyabuloy ed satan. (On, nayarin say mangatake yo et sakey a bii.) No maminsan saray maton so walan apalemek ed pakaamta a sikaray mangaatake na sakey a masimoon tan tuan Kristiano. Antokaman so reaksyon, agkayo manresiste no say kuarta o kayaryan yo lambengat so labay da. Iyawat so antokaman ya ipapasoot dan kerewen. Ibabangat na Biblia a say bilay na too so nagkalalon mabli nen antokaman a kayaryan to.​—Ipareng so Marcos 8:36.

Diad agpangipapatnag a kuanmono sakey a maapit a manusisa, salien ya imanoen so niduman awawey a walad sakey a maton, balangla ed panagkawes o pisikal ya indengan. Anto so nengneng na tono na boses to? Amin na sarayan detalye so nausar sano ireport yo so krimen ed pulisya, ta kaslakan iran kriminal so eksperto ed indibidual dan modus operandi ra tan sirin magmainomay a nabidbir.

Anto met ed pangawit na ayura parad dilin-depensa? Maseguro ya agmabakat ed sakey a Kristiano a mangawit na saray ayura. No nalikas na siga a sikayo so manadampot na ayura, sikato so agmanalwar a manisip ed pamasakit o pamatey ed sikayo. Niarum ni, panon yon natumbok so prinsipyo na Biblia a “magmaliw a mikareenan ed amin a totoo” no sikayo so ayuraan parad pangamper na pangatake?​—Roma 12:18.

Antokaman iray iyaarawin laen yo, anggapo so garantiyan sikayo so agmagmaliw a biktima ed arapen. Diad saray syudades a napno na krimen, kaukolan yo lambengat so walad aliwan pasen ed nibanbanan panaon. Ag-abayag ni diad Nueva York, sakey ya abugado so tinmaynan ed opisina to pian mangaliw na kape. Legan a sikato so linmoob ed tiendaan, pigaran tobonbalo so dinmalan tan nampapotok ed saman a pasen. Say abugado so inatey lapud sakey a bala ed ulo. Lapud “say panaon tan ag-iilaloan a nagawa,” abalang to so bilay to. Agaylan trahedya! Wala ta so antokaman ya ilalo ed sakey a permanentin solusyon ed kaplesan ya ondaraak a krimen ya onlalaknab ed mundo?​—Eclesiastes 9:11.

Sano Naandi So Krimen

Ngalngali duaran libon taon ed linmabas, impasakbay nen Jesus a wala so kailalakan a makapantasi ed lalon makapaktakot iran ebento nen ed dinan man ya inmunan kailalakan. Tekep na telebisyon tan maples a komunikasyon, minilmilyon, andi, nilibon minilyon, so akapantasi ed lokal iran estasyon a balita legan a sikaray aktual a nagagawa. Say mundo so nagmaliw a sakey a baryo, tan saray balita ed mundo so tamtampol a magmaliw a lokal a balita. Bilang nansumpalan, say katuaan so manenyeg ed abung ya inagew-agew, tan unong ya impropesiya nen Jesus, dakel a totoo so “napunaw ira nisengeg ed takot tan iilaloan ed bengatlan onsabi ed pangangga ed dalin.”​—Lucas 21:26.

Anengneng nen Jesus iray ebento a walan agawa nanlapulad 1914, saray ebento a mangiparungtal ed “konklusyon na sistema na bengabengatla.” (Mateo 24:3-14) Balet inkuanto met: “Sano nanengneng yorayan bengabengatla, kabat yo a say panarian na Dios so asingger la.” (Lucas 21:31) Kabaliksan na satan a say matunong ya uley na Dios so asingger lan dramatikon tuloy a mangapekta ed dalin.​—Mateo 6:9, 10; Apocalipsis 21:1-4.

Diad silong na satan ya uley, saray maulimek lambengat, say mareen, tan saramay ontutulok ed Dios so minabang ed Paraison kipapasen na dalin. Anto so nagawa ed saramay kriminal tan mauges? “Ta sikara nasipsip ira a magano a singa dika, tan namagaan a singa malangbot a balansi. Ta saray mauges et napegpeg, balet saray manmatalek ed si Jehova so saray manawir ed dalin.” Diad leksab na satan a matunong a mangatatawen a gobierno, anggapo so gulo nisay krimen.​—Salmo 37:2, 9.

No labay yon nakabatan so nagkalalo nipaakar ed nibased-Biblia ya ilalo ed mareen tan andi-anggaan a gobierno ed mundo, miabet ed saray Tasi nen Jehova ed kakaabay yo o diad lokal a Kingdom Hall da. Sikara so magayagan ontulong ed sikayon mantalos ed Biblia, a libre.

[Blurb ed pahina 6]

“Saray mauges et napegpeg, balet saray manmatalek ed si Jehova so saray manawir ed dalin”

[Litrato ed pahina 7]

Say managkaot nen Charles Dicken, say Maabilidar a Dodger, so sakey a balobalo ni no ikumpara ed saray modernon maton

[Credit Line]

Graphic Works of GEORGE CRUIKSHANK, nen Richard A. Vogler, Daver Publications, Inc.