Insipan a Mundon Andiay Inkabulok

AKALOOB la so kabulokan ed amin a dantal na sosyedad. Balanglan satan et diad gobierno, siensia, isports, relihyon, odino negosyo, ompatnag ya agla nakontrol so inkabulok.

Diad interon mundo, naynay ya ompapatnag ed media iray makapakapuy a balita nipaakar ed inkabulok. Dakel ya angisipan a panlingkoray pankaabigan na totoo so niwawalwal a mangiyuuna ed dilin pankaabigan da, diad pangaawat na saray pasuksok tan komisyon. Kasmak la so tatawagen a krimen a gagawaen na saray manoopisina. Ondaraak so totoon walad atagey a kipapasen ed sosyedad odino kabibilay a mankakasalanan na seryoson krimen tan manusumlang ed totontonen na moralidad nipaakar ed regular iran anapan da.

Ombabaleg so kapagaan nipaakar ed dedeskribien na sakey a dyurnal ed Europa bilang “‘engranden inkabulok’​—say ikerew na bayar sakbay ya aprobaan iray ankakabaleg a saliwen tan proyekto ya agamil na atatagey ya opisyales, ministros, tan mabetbet a tuloy, na saray lider na estado.” Diad sakey a bansa et imparungtal na sakey a surbey a “say imbestigasyon na pulisya tan ngalngali inagew-agew a panag-aresto ed loob na duay taon so siansian agmakakontrol ed agnabangatan a bulok a totoo,” kuan na magasin a The Economist ed Britanya.

Lapud kasmak so ontan ya inkabulok, dakel natan so makakalikna ya anggapoy napanmatalkan da. Nalilikna ra so singa alikna na managsulat na Biblia a si David sanen inkuanton: “Sikara ya amin kinmasipa ra, sikara nagmaliw ira ya amin a marumsis; angapo a balot so mangawa na maong, angapo, angan sakey.”​—Salmo 14:3.

Panon kan mipupuligesgesan ed kapetegan na kasmak ya inkabulok? Kaslakan a totoo natan so basta mangibabaliwala ed satan. Balet anggan ibaliwalam so inkabulok, siansian pasakitan to ka. Panon?

Say Inkabulok so Mangaapekta ed Sika

Parehon saray ankabaleg tan ankelag ya inkabulok so mamapabili sasaliwen, mamapaabeba ed kualidad na saray produkto, tan mamaparaiset na trabaho tan mamapaabebay sueldo. Alimbawa, kakalkulaen a saray krimen a singa say panagkurakot tan panagsaol so kasimbangan na ag-onkulang a maminsamplon danay a pinandagup a balor na panagloob, panagtakew, tan panagsikwat. Kuan na The New Encyclopœdia Britannica (1992) a “say balor na krimen ed saray korporasyon ed Estados Unidos so nakakalkulan onaabot ed $200,000,000,000 ed loob na sakey taon​—mamitlon danay ed balor na organisadon krimen.” Isasalaysay na sayan reperensya a bangta agnalilikas iray epekto ra, “saratan a krimen so walaan na baleg ya epekto ed kaligenan na saray komikimey, managsaliw, tan say kaliber-liber.”

Ipapanonot ed sikatayo na saray ampait a bunga na inkabulok iray salita nen Arin Solomon: “Diad saman pinmawil ak tan anengneng ko so saray amin a panamasegsegang a nagagawa ed leksab na banwa; et, nia, saray lua na saray naaposan, tan andian ira na managligliwa; et dia ed abay na saray manangapos da wala nen saman so pakayari; balet andian ira na managligliwa.”​—Eclesiastes 4:1.

No ontan, kasin basta aksobien tayo lay inkabulok? Kasin agnapaliisan? Kugkugip ta lambengat so mundon andiay inkabulok? Makapaliket, ta say ebat et andi! Ibabangat ed sikatayo na Biblia ya asingger lan napunas so ag-inkahustisya tan kaugsan.

No Antoy Ibabaga na Biblia ed Sikatayo

Ibabaga na Biblia ed sikatayo a say inkabulok so ginmapo sanen nanrebeldi ed Dios so sakey a makapanyarin anghel tan anagyat ed inmunan sanasawa a miulop ed sikato. (Genesis 3:1-6) Anggapoy maabig a nansumpalan na makasalanan a kurang da. Imbes, nanlapulad agew na impankasalanan di Adan tan Eva ed si Jehova a Dios, sikaray anagmak na mauges iran nansumpalan na inkabulok. Kalkalnan kinmapuy so laman da, ya angipaarap ed agnapaliisan ya ipapatey. (Genesis 3:16-19) Nanlapulad saman, say awaran so napapano na saray alimbawa na panagpasuksok, panamalikdo, tan panagsaol. Ingen, maslak a manggagawa ed saya so singano napapaliisan day kadudusa.

Aliwan singa saray ordinaryon kriminal, saray bulok ya ehekutibo tan pulitiko so mataltalag a nipipisok odino mangipawil ed bengatlan agamoran da diad panagsaol. Lapud maamot a nengneng na panagpasuksok, panagkupit, tan panagkatkat, mabetbet a mairap so pangiwalwal ed ankabaleg ya inkabulok. Balet agto labay ya ibagan kugkugip lambengat so sakey a mundon andiay inkabulok.

Say kiliktar ed inkabulok so manlapud Manamalsa na too, si Jehova a Dios. Say mogmon solusyon et say madibinon isasalet. Akin? Lapud say agnanengneng a kabusol na katooan, si Satanas a Diablo, so mantutultuloy a mamapalikdo ed katooan. A singa nabasa tayo ed 1 Juan 5:19, “say sankamundoan [so] mandokdokol ed kaugsan.” Anto ni makapangisalaysay ed ondaraak ya inkabulok​—a dakel so agnadudusa?

Antokaman a sagpot na too so agmakatalona ed si Satanas tan saray demonyo to. Say madibinon isasalet lambengat so mangarantiya ed matulok a katooan na “kawayangan na gloria na saray anak na Dios.” (Roma 8:21) Isisipan nen Jehova ya asingger lan napugeran si Satanas ta pian agto la napalikdoy katooan. (Apocalipsis 20:3) Kaleganan to, no pilalek tayo so manbilay diad balon mundo na Dios a bulos manlapud inkabulok, nepeg tayon ipulisay iray abulok a dalan na sayan mundo.

Makapanguman so Totoo

Diad agew nen Jesu-Kristo, walaramay angabuso ed pakayari ra tan amairap ed kapara ran totoo. Alimbawa, kabkabat iray managsinggil na buis lapud abulok ya agagamil da. Saya so anggaman ed malinew a ganggan na Dios: “Agmo nepeg so mangawat na soborno [pasuksok, NW]: ta say sakey a soborno [pasuksok, NW] bulagen to so saray walaan na pakanengneng, tan pigaren to so saray salita na matonong a totoo.” (Exodo 23:8) Inaksobi nen Zaqueo, sakey a hepen managsingil na buis, ya angatkat diad panamegley na palson akusasyon. Balet imbes ya iyalibansay malaknab a reporma ed sosyal, kinerew nen Jesus ed saray sinansakey a magbabawi tan inkaindan daray bulok a dalan da. Bilang resulta, sisiaen a tuloy a saray managsingil na buis a singa di Mateo tan Zaqueo so angikaindan ed datin istiloy-bilay da.​—Mateo 4:17; 9:9-13; Lucas 19:1-10.

Saramay nalalanor diad agmatuan agagamil natan so makapangipulisay met ed inkabulok diad pangisulong na “say balon personalidad a pinalsa unong ed linaway Dios ed peteg ya inkatunong tan katooran.” (Efeso 4:24, NW) Nayarin mairap so pagmaliw a matua ed panagbayar na buis odino itunda’d pibiang ed makapainap iran getma. Siansia, saray gungguna so makana ed antokaman ya isekar a gunaet.

Lapud agla naiimpluensyaan na sayan abulok a mundo, panggagayagaan na saramay mapaga ed pankaabigan na arum so akindalem a kareenan. Anggapoy sesga na pakaerel lapud gawan-mauges. Imbes, panggagayagaan da so sakey a malinis a konsiensia. Aaligen da so alimbawa na Biblia a si propetan Daniel. Ibabaga na salaysay na Biblia a saray atagey ya opisyal so agtinmundan nananap na pangidaleman sumpad Daniel. “Balet ag ira akaromog na sengeg na pangidaleman odino pamakasalanan, lapu ed sikato so mananumpal nen saman, angapo so angan anto a lingo odino pankulangan ya aromog ed sikato.”​—Daniel 6:4.

Say Sipan nen Jehova

Isisipan nen Jehova ya “angan say managkasalanan mangawa na mauges a maminlasus, tan parukeyen so saray agew to, angan ontan petepeteg amtak a maong naani ed saray antakot ed Dios, ta antakot ira ed arap to; balet aliwa naani a maong ed marelmeng, ag met naparukey so saray agew to, a sikara so singa anino; lapu ed ag antakot ed arap na Dios.”​—Eclesiastes 8:12, 13.

Agaylan pakainawaan sano say inkabulok so agla pansengegay ermen! Agaylan bendisyon so panbilay ya ando lan ando diad sakey a mundon andiay inkabulok! Saya so aliwan imposibli! Ta sasaglawien na Biblia so “nipaakar ed panangilalo ed bilay ya andi anga, a say Dios, ya ag to nayari manburi, insipan ton akaona nen saray panaon na saray nilasus a taon.” (Tito 1:2) No kagulam so inkabulok tan inarom so inkatunong, nayarin walay posibilidad a nanengneng mo so kasumpalan na sipan na Dios a sakey a mundon andiay inkabulok.

[Litrato ed pahina 4]

Say inkabulok so kaslakan diad saray sirkulo na gobierno tan negosyo

[Litrato ed pahina 5]

Mabetbet ya aapektaen na inkabulok iray pidedeneng ed mapublikon opisyales