Siopa so Makanepegan a Natawag a Rabbi?

SAY turistan agmaniilalo’d trapik so walaan na daiset ya ilalo ed pakasabi ed airport ed dugan panaon. Nilasus a pulis so analin angidirehi ed trapik legan a guaguardiaan so masulok a 300,000 a maneermen ya aseksek ed saray kalsada ed Jerusalem. Tinawag itan na The Jerusalem Post a “sakey a tulor a say kabaleg to et gendagendat a nireserba parad saray presidenti lambengat, arari odino totalitarianon diktador.” Siopa so sengegan na ontan ya alablabas a debosyon, ya agmakakurang so kabesira na Israel ed pigaran oras? Sakey a respetadon rabbi. Akin ya ontanlan respeto tan debosyon so kinaukolan na posisyon na rabbi ed limog na saray Judio? Kapigan so inmunan inkausaran na terminon “rabbi”? Siopa so manepenepeg ya aplikaan to?

Kasin Rabbi si Moises?

Say sankarespetadoan a ngaran diad Judaismo et Moises, say manamegley na Ganggan a sipanan na Israel. Sikatoy tatawagen na saray relihyoson Judio a “Si Moises ‘say Rabbi tayo.’” Anggaman ontan, agbalot atukoy ed Biblia si Moises ed titulon “Rabbi.” Diad tua, say terminon “rabbi” so agbalot pinmatnag ed Hebreon Kasulatan. Panon, sirin, so inggapo na saray Judio a tukoyen si Moises ed onian dalan?

Unong ed Hebreon Kasulatan, say responsabilidad tan autoridad na panangibangat tan panangipaliwawa ed Ganggan so inter ed saray kapolian nen Aaron, saray saserdote ed tribu nen Levi. (Levitico 10:8-11; Deuteronomio 24:8; Malaquias 2:7) Balet, diad komaduan siglo K.K.P., sakey ya agnapatpatnagan a rebolusyon so ginmapo ed loob na Judaismo, a magnayon a mangaapekta ed kanonotay Judio nanlapulad satan a panaon a nampatuloy.

Nipaakar ed sayan pananguman ed espiritual, insulat nen Daniel Jeremy Silver ed A History of Judaism: “Diad [saman a] panaon et sakey a klase na saray aliwan-makasaserdoten eskribas tan eskolar so nanangat ed inkakanepegan na saray saserdote a sikara labat so makapangipatalos ed Torah [Mosaikon Ganggan]. Amin so inmabobon a nakaukolan iray saserdote bilang manangipakurang ed Templo, balet akin a kaukolan a sikaray pinal ya autoridad no nipaakar ed Torah?” Sioparay manangisugsug na sayan angat ed autoridad na makasaserdoten klase? Sikaray balon grupo ed loob na Judaismo a tinawag a Fariseos. Itutuloy nen Silver: “Imbasi na Fariseos so impakaaksobi ra ed eskuelaan da ed merito, aliwan ed inkianak [makasaserdoten nanlapuan], tan angitarok ira na balon klase na saray Judio ed relihyoson panangipangulo.”

Asabi inmunan siglo K.P., saray nangraduar ed sarayan Farisekon eskuelaan so akabatan bilang saray managbangat, odino kakatawan, na Judion ganggan. Bilang tanda na respeto, arum a Judios so anukoy ed sikara bilang “managbangat ko,” odino “katawan ko,” diad Hebreo et rabbi.

Anggapo so makapangiter ed sayan balon titulo na nagkalalon inka-autoridad nen say sakey a momoriaen bilang say sankabalgan a managbangat ed awaran na Judio, si Moises. Say epekto so nagkalalo nin mamawas na kaimportantian na inkasaserdote bangta napapabiskeg so ideya nipaakar ed ompapalalon maimpluensyan Farisekon panangipangulo. Kanian, masulok a 1,500 a taon kayari impatey to, si Moises so inmuna lan nidesignan “Rabbi.”

Pangalig ed Katawan

Bangta say balikas a “rabbi” (“katawan ko”) so no maminsan et uusaren na karaklan pian tukoyen so arum a managbangat a rerespetoen da, say termino so kaslakan ya inyaplika ed prominenti iran managbangat ed limog na saray Fariseo, “saray makabat a lalaki.” Lapud inkaderal na templo nen 70 K.P. a nansumpal ed impangangga na autoridad na inkasaserdote, saray Farisekon rabbi so nagmaliw ya agnasuppiat iran pangulo na Judaismo. Say agnaparaan a posisyon da so amaseseg ed kaporma na sakey a klase na kulto a nisentro ed rabinikon makabat a lalaki.

Diad panisingbat ed sayan inmunan siglo K.P. a panaoy pananguman, oniay inkomento nen Propesor Dov Zlotnick: “‘Say siaatentibon pangobserba ed saray Makabat a lalaki,’ so nagmaliw a mas importanti nen say panaral na Torah.” Onia so impaliwawa ni na Judion iskolar a si Jacob Neusner: “Say ‘babangatan na makabat a lalaki’ et sakey ya estudyante ya insiglaot toy inkasikato ed sakey a rabbi. Gagawaen to itan lapud labay ton araley ‘Torah.’ . . . Agnaaralan so Torah diad panamegley na ganggan, noagta diad panamegley na pakanengneng ed ganggan a napatnagan ed saray andawes tan saray gawa na mabilay a makabat a lalaki. Ibabangat da so ganggan diad panamegley na gagawaen da, aliwa lambengat ed ibabaga ra.”

Si Talmudikon iskolar ya Adin Steinsaltz so mipakna ed saya, insulat to: “Saray makabat a lalaki a mismo so angikuan, ‘Saray kaslakan a pantotongtong, panagsalita, odino impormal iran balikas na saray makabat a lalaki so nepeg ya usisaen.’” Diad anton kalaknab a saya so niyaplika? Kuan nen Steinsaltz: “Say sakey ya alablabas ya alimbawa na saya et nipaakar ed sakey a babangatan a nibagan inyamot toy inkasikato diad silong na katre na baleg a managbangat to pian amtaen no panon so piaakdol to ed asawa to. Sanen tinepetan ed inkamausisa to, ikuan na malangwer a babangatan: ‘Satan so pamaakaran na Torah tan makanepegan a naaral,’ sakey a paraan ya aawaten a susto na saray rabbi tan estudyante.”

Lapud panangidanet ed say rabbi imbes a say Torah​—diad panaaral na Torah diad panamegley na say rabbi​—say Judaismo manlapud inmunan siglo K.P. a manpatuloy so nagmaliw a nipasal-ed-rabbi a relihyon. Say sakey so onapit ed Dios, aliwan diad panamegley na apuyanan a nisulat a Salita, noagta diad panamegley na personal a pinagka-ehemplo, sakey a katawan, say rabbi. Kanian, natural labat a say panangidanet so nibaling manlapud apuyanan a Kasulatan ed insangin ganggan tan saray tradisyon ya imbangat na sarayan rabbi. Nanlapulad saman, say Judion literatura, a singa say Talmud, so mas nisentro ed saray diskusyon, antikey iran istorya, tan awawey na saray rabbi nen say saray balikas na Dios.

Saray Rabbi Diad Loob na Saray Panaon

Anggaman mangisesekar na abalbaleg ya autoridad tan impluensya, say asasakbay iran rabbi so agnananap na pambilay manlapud relihyoson aktibidad da. Ibabaga na Encyclopaedia Judaica: “Say rabbi na say Talmud so . . . sigpot a duma manlapud say kaplesan-agew a mangaakbibit na say titulo. Say talmudikon rabbi so sakey a manangipatalos tan manangipalaknab na say Biblia tan say Insangin Ganggan, tan naynay lawarin walaan na trabaho a pangaalaan to na pambilay to. Dia lambengat ed Kapegleyan a Panaon a say rabbi so nagmaliw . . . a managbangat, managpulong, tan espiritual ya ulo na say Judion kongregasyon odino komunidad.”

Sanen ginapoan na saray rabbi a pinagmaliw dan say posisyon da et sakey ya anapan, arum so amalaw ed satan. Si Maimonides, say bantog a koma-12 siglo a rabbi a say anapan to et sakey a doktor, so pirmin amalaw ed ontan iran rabbi. “Angigetar [ira] parad inkasikara na kekerewen a kuarta manlapud saray indibidual tan komunidad tan sengegan na impanisip na totoo, diad ontanlan inkamakulangkulang, ya obligado tan susto so itulong [ed pinansyal] ed makabat a lalaki tan saray iskolar tan ed totoon manaaral na Torah, diad ontan say Torah et sikatoy anapan da. Balet amin iraya so agsusto. Anggapo so anggan sakey a salita, nisay diad Torah odino ed saray balikas na saray makabat a lalaki, a manuporta ed sayan bangat.” (Commentary on the Mishnah, Avot 4:5) Balet say panamalaw nen Maimonides so nantultuloy ya ag-inunor na arapen iran kailalakan na saray rabbi.

Legan na inloob na Judaismo ed modernon panaon, naapag itan ed saray grupo na reporma, konserbatibo, tan ortudoks a sisiaen. Parad dakel a Judios say relihyoson sisiaen tan agamil so nagmaliw ya segundaryo ed arum a nasasaglawi. Bilang resulta, say posisyon na rabbi so kinmapuy. Manuna, say Rabbi so nagmaliw ya ordinadon ulo na sakey a kongregasyon, ya onkikiwas bilang babayaran, propesyonal a managbangat tan managsimbawa parad saray membro na grupo to. Anggaman ontan, diad limog na saray grupon ultraorthodox Hasidic, say ideyan say rabbi et katawan tan ehemplo so kalkalnan anguman a nagkalalo ni.

Imanoen so komento nen Edward Hoffman ed libro to nipaakar ed Hasidic Chabad-Lubavitch a pakurang: “Say asasakbay a Hasidim so angidanet met a diad kada kailalakan et wala so sakey a Judion lider, sakey a zaddik [matunong a sakey], a sikato so ‘Moises’ ed panaon to, sakey a say pikakabat, tan debosyon to ed arum so agnaparaan. Diad panamegley na makapadinayew a kasantoan to, alikna na balang grupo na Hasidim, a say Rebbe [Yiddish parad “rabbi”] ra so makaimpluensya ni ingen ed saray dekreto na Makapanyarin-amin. Aliwa lambengat a sikatoy papagalangan a tuloy bilang ehemplo diad panamegley na manangiparungtal iran diskurso to, noagta say mismon kualidad na inkatoo to (‘no panon so pamubuknol to ed bayet na sapatos to,’ unong a nibalikas) so anengneng pian itandoro so katooan tan mangiter na masilib iran panangipatnag na say basbas a mamaarap ed madibino.”

“Agkayo Patatawag na Rabbi”

Si Jesus, a say inmunan-siglon Judio ya angiletneg na Inkakristiano, so nambilay ed panaon sanen say Farisekon ideya na say rabbi so onggagapon manalat ed Judaismo. Sikato so aliwan Fariseo, nisay nipasal ed saray eskuelaan da, ingen et tinawag met a Rabbi.​—Marcos 9:5; Juan 1:38; 3:2.

Diad impangibuyandak ed rabbinikon kasmakan ed Judaismo, inkuan nen Jesus: “Saray escribas tan saray Fariseos manyurong ira ed yurongan nen Moises. Tan kaliktan day pasen a manuna ed saray pandoruypo tan say yurongan a manuna ed saray sinagogas, tan saray panaglugay ed saray plaza, tan tawagen na saray katooan na, Rabbi. Balet agkayo komon patatawag na Rabbi, ta sakey so managbangat ed sikayo, et sikayo ya amin sanaagi kayo.”​—Mateo 23:2, 6-8.

Si Jesus so amasakbay sumpad klero-legon pandumaan a napoporma nen saman ed loob na Judaismo. Imbuyandak to so pangiter na ontan ya agmakanepegan ya inkaprominenti ed totoo. “Sakey so managbangat yo,” so sipapakpel ton inyabawag. Siopa iyan Sakey?

Si Moises, “a kabat nen Jehova ed arap-arapan” tan tinawag a “Rabbi tayo” na saray makabat a lalaki a mismo, so sakey ya ag-ayadyarin too. Anggan sikato et akapanggawa na saray lingo. (Deuteronomio 32:48-51; 34:10; Eclesiastes 7:20) Imbes ya ipabitar si Moises bilang say ultimon ehemplo, inkuan nen Jehova ed sikato: “Mangipasen ak naani ed sikara na profeta a demeten ed saray lalaki ya agi ra, a singa sika; et yan ko naani so saray salitak ed sangi to, et salitaen to naani ed sikara so amin ya ibilin ko ed sikato. Et nagawa naani, a say siopaman ya ag ontalineng ed saray balikas ko a salitaen to naani lapu ed ngaran ko, isingil ko naani ed sikato.”​—Deuteronomio 18:18, 19.

Saray propesiya na Biblia so mamapaneknek a sarayan salita so awalaan na kasumpalan da ed si Jesus, say Mesias.a Aliwa lambengat a si Jesus et “kapara” toy Moises; sikatoy babaleg ni nen say si Moises. (Hebreos 3:1-3) Ipaparungtal na Biblia a si Jesus so nianak ya ayadyarin too, tan aliwan singa si Moises nilingkoran to so Dios ya “anggapo so kasalanan to.”​—Hebreos 4:15.

Tumboken so Uliran

Say impasyan panaral ed kada kiwas tan salita na sakey a rabbi so ag-amaapit ed saray Judio ed Dios. Bangta say ag-ayadyarin too so nayarin alimbawa na inkamatoor, no aralen tan aligen tayo so kada kiwas to, naalig tayo iray lingo tan agto inkayadyari ontan met ed saray maabig a kualidad to. Makapangiter itayo na agmakanepegan a gloria ed samay pinalsa imbes ed samay Manamalsa.​—Roma 1:25.

Balet angitarya si Jehova na Uliran parad katooan. Unong ed Kasulatan, awalaan si Jesus na sakbay-toon inkiwala. Diad tua, sikato so atawag a “talintao’y Dios ya agnanengneng, say panguloan ed amin a pinalsa.” (Colosas 1:15) Lapud impanlingkor ed tawen ed agnabilang a milenyo bilang “onsianon komikimey” na Dios, si Jesus so walad sankaabigan a posisyon pian ontulong ed sikatayon kabaten si Jehova.​—Uliran 8:22-30; Juan 14:9, 10.

Sirin, nisulat nen Pedro: “Si Kristo nairapan met lapu ed sikayo, dia ed impangitilak to na panuliranan, pian tumboken yo so baka’to.” (1 Pedro 2:21) Pinaseseg nen apostol Pablo iray Kristiano a “nengnengen tayo si Jesus a nanggawa tan manamayadyari na pananisia tayo.” Impaliwawa to met a “wala’ra ed sikato ya amin ya akaamot so saray kayamanan na karunongan tan pakatalos.” (Hebreos 12:2; Colosas 2:3) Anggapoy arum a too​—aliwan si Moises nisay dinanman a rabbinikon makabat a laki​—so makanepegan na ontan ya imano. No wala man so nepeg a maapit ya aligen, satan et si Jesus. Saray ariripen na Dios so agmankaukolan na titulon singa say rabbi, nagkalalo la lapud modernon-agew a kabaliksan to, noagta no siopaman so makanepegan a natawag a Rabbi, satan et si Jesus.

[Paimano ed leksab]

[Picture Credit Line ed pahina 28]

© Brian Hendler 1995. All Rights Reserved