Naamtaan Koy Katuaan na Biblia ed Romania
UNONG ED SALAYSAY NEN GOLDIE ROMOCEAN
Nen 1970, binisitak so kakanayon ko ed Romania ed inmunan pankanawnawa ed loob na ngalngalin 50 taon. Manbibilay so totoo ed silong na malames ya uley na Komunista, tan lawas da ak a panaalwaren ed ibagak. Asabin, siak so manalalagey ed opisinay gobierno ed ayaman min purok, pinaseseg ak na opisyal a taynan a tampol so bansa. Sakbay kon ipaliwawa no akin, itongtong ko pa no panon kon naamtaay katuaan na Biblia ed Romania.
Nianak ak nen Marso 3, 1903, diad purok na Ortelec diad amianen-sagur na Romania ed asingger a baley na Zalău. Manaayam kami ed marakep a kaliberliber. Malinis so danum tan dagem. Papawalaen mi so dilin tagano tan agkami nakakapos ed materyal. Nen kaugawan ko, mareen ni so bansa.
Relihyoson tuloy so totoo. Diad tua, kabiangan na taloran nanduruman relihyon so pamilya mi. Sakey ed saray baik et Orthodox Catholic, say sakey Adventist, tan say atateng ko et Baptist. Lapud agko piabobon ed dinanman ed saray relihyon da, inkuan na pamilyak a magmaliw ak konon atiesta. ‘No walay sakey a Dios,’ inisip ko, ‘nepeg labat a saksakey so relihyon—aliwan talora ed sakey a pamilya.’
Anisturbo’d siak iray bengatlan naiimanok ed relihyon. Alimbawa, ombibisita so pari ed kaabungan pian mangolekta ed saray impuesto na simbaan. Sano anggapoy kuartan niiter na totoo, alaen toy sankaabigan iran lanan ules da. Diad simbaan na Katoliko, a banbantayan koy baik ya akatalimokor a manpipikasi ed arap na litrato nen Maria. ‘Akin a manpikasi ed litrato?’ manumameng ak.
Makapagonigon Iran Panaon
Linma ed Estados Unidos si Tatay nen 1912 pian mangalmoy kuartan ibayar ed otang. Agnambayag et binmetag so bakal, tan saray lalaki ed purok mi so linman mansundalo—saray bibii, ugugaw tan mamasiken labat so atilak. Nisilong ya agano ed uley na Hungaryo so purok mi, balet ta pinmawil iray sundalo na Romania tan sinakop da lamet so purok. Ginanggan da kamin ontaynan a tampol. Balet, diad panapura tan kagugulon panbabalkot tan pangilulugan ed ugugaw ed kariton, atilak ak. Nepeg mon naamtaan a siak so panguloan ed limaran ananak.
Kinmerew ak na tulong ed kaabay, sakey a masiken a nampatilak, tan inkuanto: “Sempet ka la. Italak moray puerta, tan agka mamapaloob.” Tampol kon tinulok. Kayarik ya angan na nanmanok a sopas tan taganon nibalkot ed ripolyo ya atilak ed apuraan ya insipot, tinmalimukor ak ed katrik tan nampikasi. Agnambayag et maitlek lay ugip ko.
Sanen minmulagat ak, kabuasan la, tan inkuan ko: “Oh, salamat ed sika, Dios! Ta mabilay ak ni!” Atabek na bala iray dingding, lapud sanlabin paltogan. Sanen naimano nen Nanay ed tinmumbok a purok ya agko ra kaiba, imbaki toy balolakin George Romocean, siak so aromog to tan impila to ak. Agnambayag et akapawil kami ed purok mi tan nanayam lamet diman.
Say Pilalek Ko ed Katuaan na Biblia
Labay nen inak a siak so nabinyagan bilang Baptist, balet agko labay lapud agko manisian say maaron Dios so andi-anggaan a mamool ed totoo diad impierno. Diad panasalin ipaliwawa, inkuan nen Nanay: “Bueno, no sikaray mauges.” Balet inyebat ko: “No sikaray mauges, pateyen ira, agla’ra papairapen. Agko anggan pairapen so sakey ya aso odino pusa.”
Nanonotan ko ni so sakey a marakep ya agew ed primabera, sanen mantaon ak na 14, impanpastol ak nen Nanay na saray baka. Legan kon akarukol ed dika ed abay na ilog, a benegan toy takel, tinmangay ak ed tawen tan kuanko: “Dios, amtak a wadtan ka; balet agko labay so dinanman ed sarayan relihyon. Kaukolan a walaan ka na sakey a maabig.”
Talagan sisiaen kon dinengel na Dios so pikakasik lapud diad mismon tiagew na 1917, duaran Estudyante na Biblia (a tawag ed saman ed Tastasi nen Jehova) so linma ed purok mi. Sikaray colporteur, odino sigpot-panaon a ministro, tan linma ra ed simbaan na Baptist legan a walay serbisyo.
Onkakayat so Katuaan na Biblia ed Romania
Pigaran taon sakbay to, nen 1911, si Carol Szabo tan Josif Kiss, a nagmaliw iran Estudyante na Biblia ed Estados Unidos, so pinmawil ed Romania pian ipakabat diman so katuaan na Biblia. Nanayam ira ed Tîrgu-Mures, kulang a sanlasus tan anemaplon kilometro abalaten-bukig ed purok mi. Diad loob na pigaran taon, nilasus a totoo so kinmiwas ed mensahe na Panarian tan inala ray Kristianon panagministro.—Mateo 24:14.
Bueno, sanen linma so duaran babalolakin Estudyante na Biblia ed simbaan na Baptist diad purok mi ed Ortelec, si George Romocean, anggaman 18 años labat, so mangikokonduktay misa tan sasalien ton ipaliwawa so kabaliksan na Roma 12:1. Kaunoran, sakey ed saray balolakin colporteur so inmalagey tan inkuanto: “Agagi, kakaaro, anto kasi labay ya ibaga nen apostol Pablo ed saya?”
Sanen nadngel ko itan, aliketan ak! Inisip ko, ‘Maseguron sarayan lalaki et kabat da no panon ya ipaliwawa so Biblia.’ Balet dakel ed saramay wadman so inmeyag: “Palson propetas! Kabat mi no siopa kayo!” Maungol la’d satan. Balet inmalagey so ama nen George tan kuanto: “Tunda kayo pan amin! Anton klase na awawey iya—akainom? No walay bengatlan ibaga ed sikatayo na sarayan lalaki tan agyo labay a talinengen, imbitaan ko ra ed abung ko. Siopaman a malabay a mila et naabrasa.”
Malikeliket, batik ak ed abung tan imbagak ed si Nanay so agawa. Sakey ak ed saraman so angawat na imbitasyon ed abung na Romocean. Agaylay liket ko’d satan a labi a naaralan ed Biblia ya anggapo so mandarlang ya impierno tan anengneng ko ed dilin Romanianon Bibliak so ngaray Dios, a Jehova! Inyuksoy na saray colporteur a sakey ya Estudyante na Biblia so ombisita ed abung na Romocean kapag Simba pian manbangat ed sikami. Diad tinmumbok a tiagew, ed edad a 15, abautismoan ak bilang simbolo na didikasyon ko ed si Jehova.
Asabi panaon, amin lawari ed pamilyay Prodan tan pamilya na Romocean so angawat ed katuaan na Biblia tan indidika so bilay da ed si Jehova. Dakel ni ed purok mi so nanggawa met na ontan, pati say malangwer nin sanasawa a say abung da so datin simbaan na Baptist. Kayari to et pinasimbalo da itan a pasen a panaralan na saray Estudyante na Biblia. Masiglat a kinmayat so Makasulatan a katuaan ed kabangibang iran purok, tan kasabi 1920 et wala la so ngalngali 1,800 a manangipalapag na Panarian ed Romania!
Impakakar ed Estados Unidos
Magunaet min inabang so naaralan mi ed si Tatay, si Peter Prodan. Balet, makapakelaw ta sakbay min sulaten, akaawat kami na sulat to a mangibabaga’d sikamin sikatoy abautismoan lan aripen nen Jehova. Sikatoy akiaral ed saray Estudyante na Biblia ed Akron, Ohio, tan labay ton sikamin amin so nakaiba to ed Estados Unidos. Balet, aglabay a taynan nen Nanay so Romania. Kanian, nen 1921, inusar koy kuartan impawit nen Tatay ed siak, inibaan ko ed Akron. Sakey taon lan akauna’d Amerika si George Romocean tan say kuya to.
Sanen akasabi ak ed Ellis Island, New York diad impanlayag, ag-amta na opisyal na immigration no anto ed Ingles so ngaran ko, ya Aurelia, kanian inkuanto la: “Goldie so ngaran mo.” Satan la so ngaran ko nanlapulad saman. Agnambayag kayari to, nen Mayo 1, 1921, nankasal kami nen George Romocean. Ngalngali sakey taon kayari to, pinmawil si Tatay ed Romania tan nen 1925 inawit to ed Akron so yogtan kon bii, si Mary. Insan pinmawil si Tatay ed Romania pian nakaiba si Nanay tan amin mi ed pamilya.
Say Asasakbay a Ministeryo Mi Diad Amerika
Si George so matoor a tuloy, debotadon aripen nen Jehova. Diad baetan na 1922 tan 1932, abendisyonan kami na apatiran malilimgas ya anak a bibii—si Esther, Anne, Goldie Elizabeth, tan Irene. Nigapo so Romanianon kongregasyon ed Akron, tan dia ed gapo sikamiy manmimiting ed abung mi. Saginonor, kapag anem bulan et bibisitaen na saray manangilaman a nanlapud sankamundoan a hedkuarter na saray Estudyante na Biblia ed Brooklyn, New York, so kongregasyon mi tan manpundo ed sikami.
Dakel a Simban idedeboto mi so sanagew pian manpulong. Babalkoten miray bag tan balon mi, a paluganen iray bibii ed Modelon T Ford mi, tan mansanagew a manpulong ed barrio a teritorya. Insan diad labi, onatendi kami ed Panagaral na Panag-Bantayan. Naaro na anak mi so panagpulong. Nen 1931, presenti ak ed Columbos, Ohio, sanen inadapta na saray Estudyante na Biblia so nikabkabiig a ngaran a Tastasi nen Jehova.
Nakaukolan Kon Panangorehi
Pigaran taon ed saginonor, naingongotan ak ed si Joseph F. Rutherford, presidenti ed saman na Watch Tower Bible and Tract Society. Alikna na sakey a balon Tasi a sikatoy agmakatunongan ya akidenengan nen Brother Rutherford, diad agto indengel ed sikato. Aliknak ya alingo si Brother Rutherford. Bueno, sakey a Simba et binisita kami nen agik a Mary tan say masiken to, si Dan Pestrui. Kayari pangdem et inkuan nen Dan: “Manparaan itayo lan mimiting.”
“Agkami la mimimiting,” kuanko. “Onsyosyodot kami’d Brother Rutherford.”
Impabeneg nen Dan iray lima to tan liber a liber, tan insan to inkuan: “Kabat mo ta lay Brother Rutherford nen abautismoan ka?”
“Siempre andi,” ebat ko. “Amtam met la a diad Romania ak ya abautismoan.”
“Akin a nanpabautismo ka?” intepet to.
“Lapud naaralan kon si Jehova so tuan Dios, tan labay kon idedikay bilay ko pian sikatoy napanlingkoran,” inyebat ko.
“Agmon balot lilingwanan itan!” ebat to. “Panon to no tinaynan nen Brother Rutherford so katuaan, taynan mo met?”
“Andi, andin balot!” kuan ko. Aliwawaan ak ed satan, tan inkuanko: “Manparaan itayo lan onla’d miting.” Tan agkami lan balot tinmunda nanlapulad saman. Agaylan otang na linawak ed si Jehova lapud maaron panangorehi na bayaw ko!
Impakapansungdo Legan na Kairapan
Legan na Depression ed dekada na 1930, alay irap na panaon. Aminsan ya agew et sinmempet a maerermen si George a nanlapud trabaho, impaamta ton sikatoy pinatundan agano ed trabaho to’d pabrikay goma. “Agka mapaga,” inkuanko, “mayaman so Ama tayo ed tawen, tan agto itayo paulyan.”
Diad satan lanlamang ya agew et nabet nen George so sakey a kaaron walaan na baleg a belyag a napnoy oong. Sanen akabatan nen George no iner so nanggetelan na kaaro to, sikatoy sinmempet a libit toy buksot a napnoy oong. Insan to insaliw so ultimon taloran dolyar mi na ankelag iran belyag. “Akin a ginawam itan,” intepet ko, “anta walaray anak tan manggagatas?”
“Agka mapaga,” ebat to, “gawam labat so ibagak.” Diad tinmumbok a pigaran simba, walaan kami na melag a pabrika ed abung mi, panaglinisan tan panagbalkotan na oong. Ilako mi iratan ed de-kalidad iran restawran tan makatubo na 30 ya anggad 40 dolyar ed sanagew, baleg lan kuarta ed saman. Inkuan na dumaralos ya angiyabuloy ed sikamin mangetel na oong ed pastolan to a diad impanayam to la ed loob na 25 taon et agnin balot akanengneng na ontan karakel ya oong. Agnambayag et tinawag na pabrika na goma si George a mantrabaho lamet.
Panamantini ed Pananisia Mi
Nen 1943 et inmalis kami ed Los Angeles, California, tan apat taon ed saginonor et nanpirmi kami ed Elsinore. Angilukas kami groserya diman, tan say intiron pamilya mi so mansusublayan a mangasikaso. Diad saman, say Elsinore so melag lambengat a baley ed ngalngali 2,000 lambengat, tan kaukolan min manbiahi na 30 kilometro ed sananey a baley parad saray Kristianon miting. Agaylay liket ko’d impakanengneng ed inkatibukel na melag a kongregasyon ed Elsinore nen 1950! Natan wala lay 13 kongregasyon ed saman met a baley.
Nen 1950 say anak min si Goldie Elizabeth (a kabat na dakel bilang Beth) so nangraduar ed Watchtower Bible School of Gilead ed South Lansing, New York, tan niasain ed Venezuela bilang misionera. Nen 1955 say sankayugtanan ya anak mi, si Irene so aliketan ta say masiken to so naimbitaan a manlingkor bilang managbiahin ministro ed pansirkiton kimey. Insan nen 1961, kayari impakaatendi ed Kingdom Ministry School ed South Lansing, New York, sikaray nibaki ed Thailand. No maminsan et makaakis ak lapud iliw ko’d saray anak ko, balet ta inisip kon, ‘Satan iman balet so kaliktan kon gawaen da.’ Kanian inalak so bag ko pian manpulong. Lawas ak ya onsesempet a maliket.
Nen 1966 say pinablin masiken ko, si George, so naataki. Si Beth, a sinmempet a nanlapud Venezuela lapud problemay bunigas, so tinmulong a mangasikaso ed sikato. Diad tinmumbok a taon et inatey si George, tan siak so aligliwa lapud sikatoy nansiansian matoor ed si Jehova tan naawat toy mangatatawen a tumang to. Kayari to et linmay Beth ed España a manlingkor ed babaleg a pankaukolan na managpulong na Panarian. Say panguloan kon anak, si Esther, so nansakit na kanser tan inatey nen 1977, tan nen 1984, inatey si Anne lapud leukemia. Balang sakey so nanmatoor ya aripen nen Jehova legan a mabilay.
Diad panaon na impatey nen Anne, si Beth tan Irene so sinmempet nanlapud biek-taew a panagpulong ya asainmin da. Tinmulong iran mangasikaso ed agagi ra, tan amin mi so maermen a tuloy. Kayari to et inkuan ko ed saray anak ko: “OK, susto latan! Ligliwaen tayo met so arum ed saray mablin sipan ed Biblia. Natan et kaukolan tayo met so naligliwa. Kaliktan a samsamen nen Satanas so gayaga tayo ed panaglingkor ed si Jehova, balet agtayo iyabuloy itan.”
Say Matoor a Pamilya Mi ed Romania
Sikami nen agik a Mary so makatantandan binmisita ed pamilya mi ed Romania nen 1970. Inatey la so sakey ed yogtan min bibii, balet abisita mi so yogtan min laki a si John tan yogtan min biin si Lodovica, a manaayam ni ed purok na Ortelec. Diad panaon na imbisita mi, inatey lay Tatay tan Nanay, a walan nansiansian matoor ed si Jehova. Dakel so angibaga ed sikamin si Tatay so nagmaliw a lusek ed kongregasyon. Walaan ni ingen na saray apo’d pueg ed Romania a Tastasi la natan. Binisita mi met iray dakel a kanayon na pamilya nen masiken ko a nansiansian malet ed katuaan na Biblia.
Nen 1970, nisilong so Romania ed maruksan Komunistan uley nen Nicolai Ceauşescu, tan pirmin pinapasegsegang iray Tastasi nen Jehova. Say anak a laki nen John, si Flore, ontan met ed arum a kanayon ko, so nipisok ed dakel a taon diad panangipangawan iran kampo lapud Kristianon pananisia ra, tan ontan met ed kapinsan nen masiken ko a si Gabor Romocean. Agpankelawan a sanen nimatalekan kamin mangitulor na sulat ed hedkuarter na Tastasi nen Jehova ed New York, inkuan na agagi tayo ed Romania a sikaray aburido anggad pakabalita ra a sikami lay maligen ya akapaway ed bansa!
Sanen naimano min pinmaso laray visa mi, linma kami ed opisinay gobierno diad Ortelec. Biernes iman na ngarem, tan saksakey labat so manbabantay ya opisyal. Diad impakaamta to no siopay binisita mi tan say kaanakan mi et walad panangipangawan a kampo, inkuan to: “Ni, taynan kayo la dian tampol!”
“Balet anggapoy tren ya ombiahi natan,” ebat nen agik.
“Anggano,” inkuan ton tampol. “Man-bus kayo. Man-tren. Man-taxi. Manakar. Basta taynan kayo la dian tampol!”
Bektan ontaynan kami la, sikamiy pinapawil tan pinakabatan a walay onsabin ag-akaeskedyul a tren na militar no 6:00 n.l. Agaylan panamapalar itan! No gendat a tren, naynay ya inspeksyonen so papeles mi, balet lapud satan a tren et lugan toy totooy militar tan sikamin dua labat so akalugan a sibilyan, anggapo lay manepet ed pasaporte mi. Ipasen da kami lan bai na arum ya opiser.
Diad kaimbuasan et akasabi kami ed Timisoara, tan diad tulong na kaaro na sakey kanayon, akala kami na visa. Diad tinmumbok ya agew et akapaway kami la ed bansa. Tarok mi so dakel a makapalek tan agnalingwanan ya asagsagmakan na matoor a Kristianon agagi ed Romania.
Diad saray taon kayari na imbisita mi ed Romania, nadngelan miray samet a detalye nipaakar ed panagpulong ed benegan na Kurtinan Balatyang. Ingen, matalek kamin saray Kristianon agagi tayo so mansiansian matoor ed Dios tayo—antokaman so nagawa. Tan maseguron ontan! Agaylan gayaga so pakapikabat a legal lan binidbir iray Tastasi nen Jehova bilang relihyoson organisasyon ed Romania nen Abril 1990! Diad tinmumbok a tiagew et nanliketan miray report nipaakar ed saray agawan kombension ed Romania. Agayla, masulok a 34,000 so inmatindi ed waloran syudades, tan 2,260 so abautismoan! Wala la natan so masulok a 35,000 a mibibiang ed panagpulong ed Romania, tan nen imbeneg a taon et 86,034 so inmatindi ed Memoryal na impatey nen Kristo.
Mabmabli nin Siansiay Katuaan Parad Siak
Diad loob na pigaran taon, tinmunda ak ed pibibiang ed saray emblema na Memoryal. Lapud naimanok a walaray kualipikadon tuloy ya agagin agmibibiang, tan inkatunongan ko: ‘Akin et impagamor nen Jehova ed siak so pribilihyon pagmaliw a kaiban tomatawir nen Anak to ed tawen anta dakel iray marlas a managpaliwawa?’ Balet sanen agko akibiang, agonigon ak a tuloy. Singa ipupulisay koy sakey a bengatla. Kayari pirmin impanaral tan sipipikasin kerew, akibiang ak lamet. Pinmawil so deen tan gayagak, tan agda ak tinaynanan.
Anggaman agko la makabasa, dedengelen kon agew-agew iray tape ed Biblia tan ed Panag-Bantayan tan Awake! iran magasin. Manpupulong ak met ni. Kaslakan et makakapalima ak na 60 tan 100 iran magasin ed binulan, balet sanen walaan itayoy espisyal a kampanya ed magasin ya Awake! nen imbeneg ya Abril, akapalima ak na 323. Diad tulong na ananak ko, makakapibiang ak met ed Teokratikon Eskuelaan Parad Panagministro. Maliket ak a makapantultuloy a mamaseseg ed arum. Amin lawari ed Kingdom Hall so ontatawag ed siak na Bai.
Diad inengneng ed ngalngalin 79 taon na dedikadon serbisyo ed si Jehova, sikatoy agew-agew kon pisasalamatan lapud inabuloyan to ak a nakabatan so mabmablin katuaan tan usaren koy bilay ko ed panlingkor ed sikato. Otang kon linawa a mabilay ak nin makanengneng ed kasumpalan na saray makapakelaw a propesiya ed Biblia ya angipasakbay ed panagtipon na saray kinmarnero na Dios diad sarayan kaunoran ya agew.—Isaias 60:22: Zacarias 8:23.
[Litrato ed pahina 23]
Akaalagey si agik a Mary tan si Tatay, siak, George, tan anak min bibii a di Esther tan Anne
[Litrato ed pahina 24]
Kaibak iray anak kon bibii a di Beth tan Irene tan say masiken nen Irene tan duaran anak dan lalaki, ya amin da so sitotoor a manlilingkor ed si Jehova