Tepetepet Manlapud Managbasa

Anto so nepeg a gawaen na Kristiano sano natawag a manhurado?

Diad arum a daldalin, say hudisyal a sistema so manguusar na saray hurado a pinili manlapud saray mibabaley. No nagawa itan, nepeg a desidien na sakey a Kristiano no panon so ikiwas to sano panreporten a manhurado. Inkuan na dakel a Kristiano a walaay malinis a konsiensia a saray prinsipyo ed Biblia so agmangisesebel ed iparisi, anggan di Sidrac, Mesac, tan Abdenago so tinmulok ed direktiba na gobierno na Babilonia ya omparisi ed patar na Dura tan singa met di Jose tan Maria sanen linma ra ed Betlehem unong ed ganggan na saray Romanon autoridad. (Daniel 3:1-12; Lucas 2:1-4) Balet, walaray rason a konsideraen na saray masimoon a Kristiano.

Aliwan amin a lugar et manguusar na saray hurado. Diad arum a daldalin, saray sibil tan kriminal a kaso so desidien na propesyonal a huis odino grupo na saray huis. Inerman a pasen, say ontatalona et say kabkabat a common law, tan saray hurado so kabiangan na hudisyal a proseso. Sakey ni, maslak a totoo et samsamet so amta ra no panon so kapipili na saray hurado tan no antoy gagawaen da. Kanian say pangusisa so makatulong balanglan sikay manhurado odino andi.

Bibidbiren na totoo na Dios si Jehova bilang say Supremon Ukom. (Isaias 33:22) Diad kadaanan ya Israel, saray eksperiensiadon lalaki a maptek tan agmanangibiig so nanlingkor bilang uko-ukom pian resolbien daray irangan tan desidien daray isusuppiat ed ganggan. (Exodo 18:13-22; Levitico 19:15; Deuteronomio 21:18-21) Sanen wadiad dalin si Jesus, say panagbista so impakurang ed Sanhedrin, say atagey a korte na Judios. (Marcos 15:1; Gawa 5:27-34) Anggapoy probisyon parad kabanyakan a Judio pian magmaliw a kabiangay sibil a hurado.

Diad arum a daldalin et uusaren daray hurado a tugyopen na saray mibabaley. Binista na 501 membron hurado si Socrates. Niwala so panamista na hurado ed Republika na Roma, anggaman saya so inekal diad uley na saray empirador. Diad saginonor, si Arin Henry III na Inglatera so angiyabuloy a say akusado et ukomen na kakaabay to. Inisip a lapud kabat da so akusado, say panangukom da so makatunongan nen say paraan a salien ton paneknekay inkasikaton andian na kasalanan diad pibakal odino diad pakaliktar to ed samet a panamairap. Diad inlalabas na panaon, pinagmaliw so sistema na hurado ed sakey ya uksoyan na grupo na saray mibabaley a kaukolan ya ondengel ed kaso tan say desisyon so nibasi ed ebidensya. Inggiya ira na propesyonal ya ukom ed saray mabitar ya ebidensya.

Walaray pandudumaan ed klase na hurado, bilang na membroy hurado, tan no antoy nalalanor ed pakarapat na desisyon. Alimbawa, diad Estados Unidos, say grand Jury a manmemembro na 12 ya anggad 23 so mandesidi no kasin magenap so ebidensyan say too et naakusa lapud kasalanan a krimen (criminal offense), agto determinaey kasalanan odino inkaandi kasalanan. Mipadpara, diad arap na manunan kabiangay mangimbestigan hurado, saray kabiangay hurado so manimbang ed ebidensya pian desidien no kasin agawa so krimen.

Sano iisipen na maslak a totoo so nipaakar ed hurado, say walad kanonotan da et sakey grupo na 12 mibabaley a walad sakey a bista​—balanglan irangan ed sibil odino sakey a kriminal a kaso​—ya ondedengel ed testimonya pian desidien no kasin walay agawan kasalanan odino andi. Satan so daiset (melag) a hurado, diad pidumaan ed grand Jury. Gendagendat et papakabatan na korte ya omparisi a manhurado iray pinilin indibidual manlapud listaan na saray botante, lisensyadon managmaneho, odino miulibay. Arum so automatikon nadiskualipika, singa saray datin kriminal tan aliwan limpion kanonotan. Mandependi ed lokal a ley, say arum​—singa saray doktor, klerigo, abogado, walaay melag a negosyo​—so manpaeksepsion. (Arum so nayarin nipuera lapud walaan ira na mabiskeg a personal tan agda nakonsiensia so panhurado.) Balet, pirmi pamabawas na saray autoridad ed saray eksepsion pian amin so naobligan manreport a manhurado, anganko et naulit-ulit ed loob na pigaran taon.

Aliwan amin a manrereport a manhurado so mibiang bilang kabiangay manbistan hurado. Manlapud ulop na totoon natawag a manhurado, arum so paraan a pinili bilang potensyal a kabiangay hurado ed partikular a kaso. Insan ipaamta na huis iray angidemanda tan indemanda tan saray abogado ra tan salaysayen toray kipapasen na kaso. Sikato tan saray abogado so mangusisa ed balang potensyal a kabiangay hurado. Saya la so panaon a mansalita no agnakonsiensia na sakey so panserbi lapud nengneng na satan a kaso.

Nakaukolan a paraisetay bilang na membroy grupo ya aktual ya onyurong ed bista ed satan a kaso. Paalisen na huis so siopaman a nasuppiat so agto panangidumaduma lapud posiblin pankaabiganan ed kaso. Ontan met, saray abogado ed balang dapag so walaan na kanepegan a mamaalis ed pigaran membroy hurado. Siopaman a napaalis ed satan a grupo na hurado so ompawil ed grupo na hurado pian talaranan day palpalaran a paraan na panamili parad arum niran kaso. Arum a Kristianon walad sayan situasyon so akapangusar ed panaon pian manpulong diad impormal a paraan. Kayari pigaran agew, nasumpal la’d satan so obligasyon na toon manhurado, balanglan sikatoy aktual a yinmurong bilang kabiangay hurado odino andi.

Panbabanikelan na Kristianos a ‘gawaen so nabebetangan dan dili,’ ya agmibabali ed “gawa na arum a too.” (1 Tesalonica 4:11; 1 Pedro 4:15) Sanen tinepetan na sakey a Judio si Jesus a mangukom nipaakar ed tawir, inyebat to: “Too, sipa so nanggawa ed siak a mangukom ono mangapag ed sikayo?” (Lucas 12:13, 14) Linma dia si Jesus pian ideklara so maong a balita na Panarian, aliwan pian mangukom ed legal iran bengatla. (Lucas 4:18, 43) Nayarin apakiwas so laki ed ebat nen Jesus ya usarey metodon panagresolbiy irangan a nidatak ed Ganggan na Dios. (Deuteronomio 1:16 17) Anggaman makatunongan iratan a punto, say ikiwas ed panangiwanwan na gobierno a manreport pian manhurado so duma manlapud pibabali na sakey ed nabebetangan na arum. Mipadpara itan ed situasyon na taloran kakaiba nen Daniel. Ginanggan ira na gobierno na Babilonia a manreport ed patar na Dura, tan say impanggawa ra’d satan et agsinmumlang ed Ganggan na Dios. Say ginawa ra’d kayari to so sananey lan pamaakaran, a singa ipapanengneng na Biblia.​—Daniel 3:16-18.

Kayarin anampot so inkisilong na ariripen na Dios ed Mosaikon Ganggan, nakaukolan iran mideneng ed sekular iran korte ed nanduruman dalin. Pinaseseg nen apostol Pablo so “sasanto” ed Corinto pian solbaren iray agpantatalosan ed loob na kongregasyon. Bangta tutukoyen toray huis ed sekular iran korte a bilang ‘agmatunong a lalaki,’ ag-imburi nen Pablo a saratan so walaan na nidesignan pasen diad pangasikaso ed saray sekular a pamaakaran. (1 Corinto 6:1) Indepensa toy inkasikato diad paraan na hudisyal ed Roma, inyapelo to ni ingen so kaso to ed Cesar. Aliwan say sekular iran korte et singano ontan lan kauges.​—Gawa 24:10; 25:10, 11.

Saray sekular a korte so trabaho na “atagtagey a pakauley.” Saratan so “inganggan ira na Dios,” tan sikaray mamapawala tan mangiyiimpuersa na saray ganggan. Oniay insulat nen Pablo: “Sikato so ministro na Dios ed kaabigan mo. Bangbalet no gawaen mo so mauges, ontakot ka; ta aliwa ya andi kakanaan so panaawi’to na kampilan; ta sikato so ministro na Dios, manamales ya onkana a sanok ed manggawa na mauges.” ‘Ag-onsusumpa [iray Kristiano] ed autoridad’ diad pangipapakat da ed ontan iran legal a betang, ta agda labay ya ‘onsumpa ed satan’ tan makaawat na panangukom.​—Roma 13:1-4; Tito 3:1.

Diad pamalansi ed saray pamaakaran, kaukolan a nonoten na saray Kristiano no kasin sikaray manpasakop ed saray kerew nen Cesar. Insimbawa nen Pablo: “Bayaran yo so nabebetangan da [atagtagey a pakauley] ya amin; say buis dia ed akanbetang na buis; say impuesto dia ed akanimpuesto; say takot, dia ed akanbetang na takot.” (Roma 13:7) Satan so direktan impormasyon nipaakar ed kuartan buis. (Mateo 22:17-21) No ibaga nen Cesar a saray mibabaley so nepeg a mangipanaon tan mansagpot a manlinis ed saray karsada odino mankimey na arum ni, saratay kabiangay nabebetangan nen Cesar, balang Kristiano so nepeg a mandesidi no kasin manpasakop.​—Mateo 5:41.

Momoriaen na arum a Kristiano a say panserbi ed hurado so bilang panangiter ed Cesar ed kien nen Cesar. (Lucas 20:25) Diad panhurado say kimey so idengel ed ebidensya tan mangiter na matuan opinyon ed saray punto na katuaan odino ley. Alimbawa, diad grand jury, desidien na saray membro na hurado no kasin say ebidensya so mangarantiya ed kitarok na sakey a bibistaen; agda determinaen so kasalanan. Komusta met so ordinaryon bista? Diad sibil a kaso, say hurado so makapangipaakseb na daños odino multa. Diad kriminal a kaso, sikaray manitermina no kasin say ebidensya so manusuporta ed kasalanan a desisyon. No maminsan irekomenda ra no anton dusa ya impabitar na ley so nepeg ya ipaakseb. Insan usaren ed satan na gobierno so autoridad to “pian mangibalikas na sanok ed sakey a mangaagamil na mauges,” odino “iganggan to a mamales ed saray managgawa na mauges.”​—1 Pedro 2:14.

Panon to no agnakonsiensia na Kristiano so panlingkor ed sakey a partikular a hurado? Agbibitlaen na Biblia so panhurado, kanian agto nibagan, ‘Sumpa ed relihyon ko so panlingkor ed dinanman a hurado.’ Mandependi ed kaso, nayarin isalaysay to a say panhurado parad partikular a kaso et sumpa ed personal a konsiensia to. Nagkalautla no say kaso et lalanoren toy seksual ya imoralidad, panagpaekal, panamatey, odino sananey ya isyu a say kanonotan to so nipasal na pikakabat ed Biblia, aliwan basta sekular a ley lambengat. Anggaman diad aktual et maseguron posibli a say bistan akapilian to et agmanasaglawi ed ontan iran isyu.

Nepeg met a molimolien na sakey a matatken a Kristiano no kasin sikatoy walaay eebatan met ed impaakseb na saray huis a sentinsya. (Ikompara so Genesis 39:17-20; 1 Timoteo 5:22.) No say desisyon ed kasalanan et walay lingo tan impaakseb so dusan patey, nalanor kasi so kabiangay huradon Kristiano ed pankasalanan ed dala? (Exodo 22:2; Deuteronomio 21:8; Jeremias 2:34; Mateo 23:35; Gawa 18:6) Diad bista nen Jesus kaliktan nen Pilato a magmaliw ya ‘andi kasalanan ed dala ed satan a too.’ Tamtampol ya inkuan na Judios: “Say dala to ondetdet ed sikami tan ed saray anak mi.”​—Mateo 27:24, 25.

No say Kristiano et impanreport a manhurado, unong ed regulasyon na gobierno, balet lapud personal a konsiensia to et agto manserbi ed sakey a partikular a kaso anggaman ed panangipilit na huis, nepeg ya akaparaan so Kristiano ya arapen iray pansumpalan​—balanglan panmulta odino kipriso.​—1 Pedro 2:19.

Diad panegek, balang Kristiano a manhurado so nepeg a manitermina no antoy laen ton kurso, a basi ed pakatalos to ed Biblia tan say dilin konsiensia to. Arum a Kristiano so nanreport a manhurado tan nanserbi la ed pigaran hurado. Liknaen na arum ya agda anggaman ed kadusa ra. Balang Kristiano so mandesidi ed inkasikato no antoy gawaen to, tan agnepeg a balawen na arum so desisyon to.​—Galacia 6:5.