Konstantino a Baleg—Manangidepensa na Inkakristiano?

Say Romanon Imperador a Konstantino so sakey ed pigaran totoo a say ngaran to et pinarakep na awaran diad impangitekep ed terminon “Baleg.” Inyarum na Kakristianoan iray pananawag a “santo,’ “koma-labintalon apostol,” “masanton kapara na apostoles,” tan ‘apili diad Panangiwanwan na Dios pian manumpal ed sankabalgan a pananguman ed intiron mundo.’ Diad sananey a punto de bista, si Konstantino so adeskribe bilang “amatikay-dala, apabanday lapud pirmin inkauges to tan napnoy panamalikdo, . . . makapataktakot a diktador, pakatetelan ed makapakebbiew iran krimen.”

NIBABANGAT so dakel a mankuan a Kristiano a si Konstantino a Baleg et sakey ed saray sankaprominentian a nansuporta ed Inkakristiano. Sikatoy papagalangan da ed impangiliktar to’d saray Kristiano manlapud irap ed panamasegsegang na Roma tan ed impangiter to’d sikaray kawayangan ed relihyon. Niarum ni, papanisiaay karaklan a sikatoy matoor a tinmumbok ed bakat nen Jesu-Kristo a walaay mabiskeg a pilalek ya iyabanti so Kristianon prinsipyo. Indeklara na Eastern Orthodox Church tan say Coptic Church a si Konstantino tan say ina to, si Helena et “sasantos.” Say piesta ra et seselebraan ed Hunyo 3 odino unong ed kalendaryo na iglesia et Mayo 21.

Siopan talaga si Konstantino a Baleg? Anto so betang to ed inkatibukel na kayari-apostolikon Inkakristiano? Makapaliwawan tuloy no abuloyan tayoy awaran tan saray iskolar a mangebat ed sarayan tepet.

Say Maawaran a Konstantino

Si Konstantino, ya ilalak nen Constantius Chlorus, so nianak ed Naissus ed Serbia nen manga taon 275 K.P. Sanen nagmaliw ya imperador so ama to ed mamasagur iran luyag na Roma nen 293 K.P., sikatoy mibabakal ed Danube diad silong na saray ganggan nen Imperador Galerius. Pinmawil si Konstantino ed dapag na manpapanabos ya ama to diad Britanya nen taon 306 K.P. Kayarin tuloy na impatey na ama to, intagey na armada so posisyon nen Konstantino bilang imperador.

Diad saman a panaon, inkuan na limara nin indibidual a sikara kuno so Augusti (imperador). Say peryodo ed baetan na 306 tan 324 K.P., a kayari na saman et nagmaliw si Konstantino ya ultimon imperador, so panaoy agmanundan guerra sibil. Say impanbiktorya ed duaran kampanya militar so angarantiya ed si Konstantino na pasen ed awaran na Roma tan nagmaliwan ton ultimon manuley ed Romanon Imperyo.

Nen 312 K.P., tinalo nen Konstantino so kalaban ton si Maxentius diad bakal ed Milvian Bridge ed paway na Roma. Inkuan na saray Kristianon apolohista a leleg na satan a kampanya, diad saman et inmapireng ed silong na banwa so mandarlang a krus a mangaakbibit ed saray salitan Latin ya In hoc signo vinces, a mankabaliksay “Diad sayan simbolo ontalona ka.” Panisiaan met a diad sakey a kugip, niganggan si Konstantino a mangipintay unonan duaran letra na ngaran nen Kristo ed Griego diad saray panagsamper na armada to. Balet, sayan istorya so walaay dakel a lingo ed kronolohiya. Ibabaga na libron A History of Christianity: “Wala so pansumlangay ebidensia nipaakar ed eksakton panaon, lugar, tan detalye na sayan pasingawey.” Aabrasaen si Konstantino ed Roma, indeklara na paganon Senado a sikato so manunan Augustus tan Pontifex Maximus, salanti, atagey a saserdote ed paganon relihyon na imperyo.

Nen 313 K.P., akimuyong si Konstantino ed si Imperador Licinius, manuley ed mamabukig iran luyag. Diad panamegley na Ganggan ed Milan, sikaran duay angiter na kawayangan ed panagdayew tan parehon kanepegan na amin a grupoy relihyon. Anggaman ontan, nileglemew na dakel a manag-awaran so kaimportantian na sayan dokumento, a mangibabagan satan et dati lan autorisadon sulat labat tan aliwan manunan dokumento na imperyo a mangipapabitar ed panangumay reglamento nipaakar ed Inkakristiano.

Diad loob na tinmumbok a samploran taon, tinalo nen Konstantino so unor nin nakekeraan a kalaslasan to, si Licinius, tan nagmaliw ya agnatalon manuley ed intiron Roma. Nen 325 K.P., bangta agni abinyagan, sikatoy angimaton ed inmuna-unan baleg a konsilyo parad inkalapagan a pankakasakey na “Kristianon” iglesia, a mangokondena ed Arianismo tan angidalatdat ed makana iran sisiaen a tinawag a Nicene Creed.

Si Konstantino so graben nansakit nen taon 337 K.P. Diad saman ya unor lan oras na bilay to, sikatoy abinyagan, insan inatey. Kayari na impatey to sikatoy imbilang na Senado ed Romanon dirios.

Say Relihyon ed Estratehiya nen Konstantino

Tutukoyen so inkalapagan ya awawey na saray Romanon imperador nen komatlo tan komapat a siglo nipaakar ed relihyon, oniay inkuan na libron Istoria tou Ellinikou Ethnous (Awaran na say Griegon Nasyon): “Anggano saramay yinmurong ed trono na imperyo so andiay ontanlan kinaaralem na ikikiling ed relihyon, a manusustini ed kasmak a panag-isip na totoo, nalmoan dan kaukolan ya ikday importansia so relihyon ed loob na inkasangal na mapolitika iran pakurang da, ya anggan panon et mamawalay relihyoson timplada ed saray kiwas da.”

Petepeteg, si Konstantino so toon inmadapta’d panaon a panbibilayan to. Diad gapo na karera to, kaukolan toy pigaran “madibinon” mananuporta, tan ag-iya niiter na agla makaimpluensian Romanon dirios. Say imperyo, laktip lay relihyon tan arum nin institusyon to, so onkakapuy la, tan nakakaukolan so bengatlan balo tan panamakasil pian napaelet itan. Onia so ibabaga na encyclopedia a Hidria: “Nagkalalo lan interesado si Konstantino ed Inkakristiano lapud aglambengat itan manuporta’d pambiktorya to noagta ontan met ed kaorganisa lamet na imperyo to. Saray Kristianon iglesia a walad nanduruman pasen so nagmaliw a mananuporta to ed politika. . . . Pinaliberan toy inkasikato na ataragey iran obispo ed saman a panaon . . . , tan kinerew ton pansiansiaen dan malet so pankakasakey da.”

Atebek nen Konstantino a say “Kristianon” relihyon​—anggaman nan-apostata tan abulok lan tuloy ed saman​—so nayarin epektibon nausar bilang puersan mamabiskeg lamet tan mamakasakey ya onkana’d engranden taktika to parad pakadominay imperyo. Uusaren iray pundasyon na apostatan Inkakristiano pian makalay suporta ed kiyaligwasan na dili toran mapolitikan gagala, deniside ton pankasakeyen so totoo ed silong na “katoliko,” odino inkalapagan, a relihyon. Saray paganon kustombre tan selebrasyon so naikday “Kristianon” ngaran. Tan saray “Kristianon” klerigo so naikday posisyon, sueldo, tan impluensia ed paganon papari.

Diad panggugunaet a pantutunosaney relihyon parad mapolitika iran rason, tampol ya inuleyan nen Konstantino so antokaman a naapag-apag iran opinyon, aliwan diad basiyan na katuaay doktrina, noagta base’d aawatey karaklan. Say komplikado iran pandurumaan na doktrina ed dalem na naapag lan tuloy a “Kristianon” iglesia so angiter ed sikato na pankanawnawan onsalet bilang sakey ya “imbaki-Dios” a manamegley. Diad saray impideneng to’d saray Donatista ed Amianen ya Aprika tan ed saray patumbok nen Arius ed mamabukig a parti na imperyo, tampol ton adiskobre a say pananangguyor so agmagenap a mamoldi’d putel, nankasakey a pananisia.a Diad getman resolbien so isyu ed Arian a miniting toy inmuna-unan konsilyo na inkalapagan a pankasakey na saray iglesia ed awaran na relihyon.​—Nengnengen so kahon a “Si Konstantino tan say Konsilyo na Nicaea.”

Nipaakar ed si Konstantino, inkuan nen manag-awaran a Paul Johnson: “Sakey ed saray manunan rason to ed impangiyabuloy ed Inkakristiano et nayarin lapud angiter itan ed sikato tan say Estado na kompleton pakakontrol ed reglamento na Iglesia nipaakar ed doktrina.”

Kasin Sikatoy Nagmaliw a Kristiano?

Impaimano nen Johnson, “Agbalot intalirak nen Konstantino so panagdayew ed banwa tan pinansiansia toy imahen na banwa ed saray sinsilyo to.” Kuan na Catholic Encyclopedia: “Parehon pinaboran nen Konstantino iray “Kristianos” tan saray pagano. Bilang pontifex maximus inyansakit toy paganon panagdayew tan sinalimbengan iray kanepegan to.” “Si Konstantino so agbalot nagmaliw a Kristiano,” so insalaysay na encyclopedia a Hidria, ya iyaarum to ni: “Si Eusebius na Caesarea, ya angisulat ed impanbilay to, so angikuan a sikatoy nagmaliw a Kristiano ed unor a bekta na bilay to. Agmakakombinse iyan panagpabinyag, lapud diad agew sakbay to et nambagat ni [si Konstantino] ed si Zeus lapud sikatoy awalaan met na titulon Pontifex Maximus.”

Anggad agew na impatey to nen 337 K.P., inakbibit nen Konstantino so paganon titulo a Pontifex Maximus, say supremon ulo na saray relihyoson pamaakaran. Nipaakar ed impanpabinyag to, makatunongan ya itepet, Kasin sikatoy awalaay puron panagbabawi tan panagpataoli sakbay na satan, a singa kakaukolanen ed Kasulatan? (Gawa 2:38, 40, 41) Kasin satan et kompleton inkipalseb ed danum bilang simbolo na dedikasyon nen Konstantino ed si Jehova a Dios?​—Ikompara so Gawa 8:36-39.

Sakey a “Santo”?

Ibabagay Encyclopædia Britannica: “Si Konstantino so atawag a Baleg lapu ed saray agawaan to imbes ed inkatoo to. On, no suboken ed walna to, sikatoy nikuentan sakey ed saramay sankakapuyan ed amin na saramay aplikaan na ngaran a [Baleg] ed kadaanan odino modernon panaon.” Tan say libron A History of Christianity so mangipapaamta’d sikatayo: “Walaray akadkaunan report ed maramsak a disposisyon tan say inkaruksa to no onsanok. . . . Anggapoy respeto to’d bilay na too . . . Say pribadon bilay to so nagmaliw a makapataktakot diad itatakken to.”

Malinew a si Konstantino et walaay seryoson problema ed personalidad to. Inkuan na sakey a managsukimat ed awaran a “say inkamapapetang to so mabetbet a rason ed pakagagawa toray krimen.” (Nengnengen so kahon a “Saray Panagpatey ed Loob na Dinastiya.”) Si Konstantino so aliwan “sakey a Kristianon too,” so pepekderan nen manag-awaran a H. Fisher ed say History of Europe to. Saray katuaan so agmangipabidbir ed sikato bilang tuan Kristiano ya angisulong na “say balon too” tan pakapatnagay bunga na masanton espiritu na Dios​—aro, gayaga, deen, kasungdoan, kauyamoan, kaabigan, sisia, tayadno, tan dangka.​—Colosas 3:9, 10; Galacia 5:22, 23.

Saray Nansumpalan na Sagsagpot To

Bilang paganon Pontifex Maximus​—tan sirin et say relihyoson ulo na Romanon Imperyo​—kinaaro nen Konstantino iray obispo na apostatan iglesia. Inopresian toray posisyoy pakayari, inkaprominenti, tan kayamanan bilang opisyales na relihyon ed Estado na Roma. Inaksobi na Catholic Encyclopedia: “Pigaran obispo, ya abulag ed karlangay atagey a posisyon, so mas kinmasipa ni ingen diad impangitandoro ra ed imperador bilang anghel na Dios, bilang sagradon persona, tan diad impanpropesiya a sikato, singa say Anak na Dios, so manuley ed tawen.”

Legan a naabobonay mapolitikan gobierno so apostatan Inkakristiano, mas magmamaliw itan a kabiangan na sayan mundo, na sayan sekular a sistema, tan nisusuawi manlapud bangabangat nen Jesu-Kristo. (Juan 15:19; 17:14, 16; Apocalipsis 17:1, 2) Bilang resulta, alaokan so “Inkakristiano” na palso iran doktrina tan agagamil​—say Trinidad, imortalidad na kamarerwa, impiernon apuy, purgatoryo, pikakasi parad inaatey, panangusar ed saray rosaryo, litrato, imahen, tan say mipadpara ed satan.​—Ikompara so 2 Corinto 6:14-18.

Manlapud si Konstantino, atawir met na iglesia so tendensyan magmaliw a diktador. Inkuan na saray iskolar a di Henderson tan Buck: “Say inkalinew na Ebanghelyo so dineral, pinawala iray malabor a ritual tan seremonya, saray minumundon kagalangan tan iyaasenso so niiter ed saray managbangat na Inkakristiano, tan say Panarian nen Kristo so maslak a pinagmaliw a panarian ed sayan mundo.”

Kawalaay Tuan Inkakristiano?

Ipaparungtal na maawaran iran katuaan so walad benegan na “inkabaleg” nen Konstantino. Imbes ya inletneg nen Jesu-Kristo, say Ulo na tuan Kristianon kongregasyon, say Kakristianoan so diad kabiangan et resultay mapolitikan agegemtan tan masilib a panagmaneobra na sakey a paganon imperador. Matukotukoy, itetepet nen manag-awaran a Paul Johnson: “Kasin nampasakop so imperyo ed Inkakristiano, odino akibalangkantis so mismon Inkakristiano ed imperyo?”

Amin na saramay peteg a malabay ya ontumbok ed puron Inkakristiano so natulongan a makabidbir tan makapiulop ed tuan Kristianon kongregasyon natan. Mabulbulos iray Tastasi nen Jehova ed sankamundoan ya ontulong ed matuan-impapuson totoo a mangibiig ed tuan Inkakristiano tan mandayew ed Dios ed paraan ya abobonan to.​—Juan 4:23, 24.

[Paimanod ed Leksab]

[Kahon ed pahina 28]

Si Konstantino tan say Konsilyo na Nicaea

Anto so betang nen agni-abinyagan ya Imperador Konstantino ed Konsilyo na Nicaea? Ibabaga na Encyclopædia Britannica: “Si Konstantinon mismo so angimaton, ya aktibon angigiya ed saray diskusyon . . . Pinmayakot a tuloy ed imperador, saray obispo, likud ed duara, so nampirma ed kredo, a dakel ed sikara so apasootan labat.”

Kayari na duay bulan a pirmin debatian ed relihyon, sinmalet iyan paganon politiko tan pinmabor ed saramay angikuan a si Jesus et Dios. Balet akin? “Agbalot natatalosan nen Konstantino so antokaman ed saray tepet a nitetepet ed Griegon teolohiya.” so inkuan na A Short History of Christian Doctrine. Basta say amta to et sesga ed imperyo to so inkaapag-apag ed relihyon, tan sikatoy determinado pian pabiskegen so imperyo to.

Nipaakar ed unor a dokumenton tinibukel ed Nicaea diad silong na saray panangiwanwan nen Konstantino, kuan na Istoria tou Ellinikou Ethnous (Awaran na say Griegon Nasyon): “Mangipapanengneng itan ed agpananginenen [nen Konstantino] ed saray doktrinal a pamaakaran, . . . na anawet-tenten a panangipilit to diad panasalin pansiansiaey pankakasakey ed dalem na iglesia antokaman so nagawa, tan diad kaunoran say kombiksyon to bilang ‘obispo na saramay walad paway na iglesia’ et sikato so pinal a mandesisyon ed antokaman a pamaakaran ed relihyon.” Posibli kasin say espiritu na Dios so walad benegan na saray adesisyonan ed satan a konsilyo?​—Ikompara so Gawa 15:28, 29.

[Kahon ed pahina 29]

Saray Panagpatey ed Loob na Dinastiya

Diad silong na sayan paulo, say libron Istoria tou Ellinikou Ethnous (Awaran na say Griegon Nasyon) so manedeskribe ed tatawagen ton “makagulgulan krimen ed dalem na pamilya a ginawa nen Konstantino.” Kayarin tuloy na impangiletneg to’d dinastiya, agto nanggayagaay ag-inilaloan iran agegemtan balet ta nagmaliw a maimano ed saray kaatapan ed kaliberliber to. Lapud toon mainap tan anganko et dinagdag na saray makasarilin managlarog, inmunan nan-inapan toy kaanakan ton Licinianus​—say anak na kapara ton Augustus ya impapatey to la​—bilang posiblin kalaslasan. Kayari na saya et impapatey so mismon panguloan ya ilalak nen Konstantino, si Crispus, ya akikomplotan na ikit ton si Fausta lapud ompatnag a sikatoy makasbel ed nagnap a pakapanuley na dilin anak to.

Sayan kiwas nen Fausta so diad kaunoran et sengegay mismon dramatikon impatey to. Ompatnag a si Augusta Helena, a walaay impluensia ed anak ton si Konstantino angga ed kaunoran, so alanor ed sayan impamatey. Say agmakatunongan iran emosyon a mabetbet ya angontrol ed si Konstantino so anagdag ed nantutumbokan ya impampapatey ed dakel ed saray kaaro tan kamuyong to. Oniay inkuan na libron History of the Middle Ages: “Say impampapatey​—likud ed impamatey​—ed dilin ton ilalak tan asawa to so mangipapabitar a sikato so ag-atenyeg ed antokaman ya espiritual ya impluensia na Inkakristiano.”

[Litrato ed pahina 30]

Sayan arko so nauusar ed Roma pian igloria si Konstantino

[Picture Credit Line ed pahina 26]

Musée du Louvre, Paris