Libron Parad Amin a Totoo

“Say Dios anggapo so pangiduma to ed saray totoo; noag ingen dia ed balang nasyon akoen to so antakot ed sikato tan manggawa na matunong.”​—GAWA 10:34, 35.

1. Panoy inyebat na sakey a propesor sanen tinepetan no antoy nibaga to nipaakar ed Biblia, tan antoy deniside ton gawaen?

SAKEY a ngarem na Simba et walad abung so propesor, ya anggapoy iilaloan toran bisita. Balet sanen dinalaw na sakey a Kristianon agi tayon bii, sikatoy dinmengel. Intongtong na agi so nipaakar ed polusyon tan say arapen na dalin​—teman anagyat ed propesor. Balet, sanen insalet toy Biblia ed pantotongtong da, ompatnag a sikatoy manduaruwa. Kanian tinepetan na agin bii no antoy nibaga to nipaakar ed Biblia.

“Marakep itan a libro ya insulat na saray intelehentin totoo,” so inyebat to, “balet agmo sisisiaen a maong so Biblia.”

“No ontan abasa yo la so Biblia?” intepet na bii.

Diad inkabigla, inaksobi na propesor ya agto ni abasa.

Insan intepet lamet na agin bii: “Panon yon ukomen so sakey a libron agyo nin balot abasa?”

Walay punto na agi tayon bii. Deniside na propesor a basaen so Biblia ta pian makatibukel na opinyon nipaakar ed satan.

2, 3. Akin a say Biblia et kapot a libro parad dakel a totoo, tan saya so mangipapaarap ed sikatayo na anton angat?

² Aliwan saman a propesor labat so walaan na ontan ya opinyon. Walaray totoon ginmalet lay opinyon da’d satan anggaman agda nin balot mismon abasa itan. Nayarin walaan ira na Biblia. Nayarin bidbiren da ni ingey kinaabig na inkisulat to odino kablian to’d awaran. Balet ta parad dakel, satan so kapot a libro. ‘Andian ak na panaon pian basaey Biblia,’ kuan na arum. Panuumamengan na arum, ‘Panon a makatulong ed siak so ontan a kadaan a libro?’ Peteg ya angat ed sikatayo so ontan iran punto-de-bista. Mapekder a sisiaen na Tastasi nen Jehova a say Biblia so “impuyan na Dios sikato met so maabig a pakaaralan.” (2 Timoteo 3:16, 17) Balet panon tayon nakombinse so totoo ya anggaman antoy nanlapuan dan rasa, nasyon, odino etniko, et kaukolan dan usisaen so Biblia?

³ Singbaten tayo pa so pigaran rason no akin a say Biblia et manepeg labat ya usisaen tayo. Say ontan a diskusyon so manginlong ed sikatayon mikatunongan ed saraman so nakatongtong tayo ed ministeryo, anganko et mangombinse ed sikaran kaukolan dan konsideraey ibabaga na Biblia. Ontan met, sayan panrepaso so kaukolan a mamabiskeg ed mismon pananisia tayo a say Biblia et talagan ontan unong ed ibabaga to​—“say salita na Dios.”​—Hebreos 4:12.

Libron Sankalaknaban so Inkibunog To’d Mundo

4. Akin a nibagan say Biblia et libron sankalaknaban so inkibunog to’d mundo?

⁴ Unona, say Biblia so makanepegan na panangonsidera lapud sankalaknaban a nibunog tan nipatalos a libro ed intiron awaran na too. Masulok lan 500 taon so apalabas, naimprinta so inmunan edisyon manlapud niyalis-alis a panag-imprintaan nen Johannes Gutenberg. Nanlapulad saman et akalkulan apatiran bilyon a Biblia, kompleto odino kabiangan labat so niimprinta la. Kasabi 1996, say kompleton Biblia odino saray kabiangan na satan so nipatalos la ed 2,167 a lenguahe tan dialekto.a Nabasa la na masulok a 90 porsiento ed atooan a pamilya so kabiangan na Biblia ed dili ran lenguahe. Anggapo lay arum a libro​—relihyoso man odino andi​—so akaabot ed ontan a kinarakel!

5. Akin a nailaloan tayo a say Biblia et sankaala na totoo ed intiron mundo?

⁵ Aliwan say estadistika labat so mamaneknek a say Biblia et Salitay Dios. Anggaman ontan, maseguron nailaloan tayo so sakey a nisulat a rekord ya impuyan na Dios a sankaala na totoo ed intiron mundo. Tutal, ibabaga na mismon Biblia ed sikatayo a “say Dios anggapo so pangiduma to ed saray totoo, noag ingen dia ed balang nasyon akoen to so antakot ed sikato tan manggawa na matunong.” (Gawa 10:34, 35) Aliwan singa arum a libro, say Biblia so akabeltang la’d saray ketegan na nasyon tan tinalonaan toray babeng ed rasa tan tribu. Peteg, say Biblia so libron parad amin a totoo!

Nikadkaduman Rekord na Inkipreserba

6, 7. Akin ya agmakasurprisa ya anggapo ed saray orihinal a sulsulat ed Biblia so kabkabat a wala, tan anton tepet so palelesaen na saya?

⁶ Wala ni rason no akin a makanepegan ya usisaen so Biblia. Satan so akaliktar ed namparan natural tan atooan iran babeng. Say rekord na inkiliktar to anggaman ed dakerakel a babeng so talagan nikadkaduma ed saray antigon sulsulat.

⁷ Mapatnag ya inrekord na saray managsulat na Biblia iray salita ra tekep na tinta ed papiro (ginawa manlapud tanaman ed Ehipto ya ontan met so ngaran to) tan pergamino (ginawa manlapud saray katat na ayayep).b (Job 8:11) Balet, saratan a panagsulatan so walaan na natural iran kalaban. Onia so salaysay nen iskolar a si Oscar Paret: “Namparan sarayan panagsulatan et delikado ed alingasew, buot, tan nanduruman bigibigis. Amta tayo lapud inagew-agew ya eksperiensia so kainomay a pakalupok na papel, tan anggan say malet a katat no niiyan ed paway odino ed inmelnab a silir.” Kanian agpankelawan ya anggapo laray atilak ed orihinal a sulsulat na Biblia; nayarin abayag laran amigmig. Balet no saray orihinal et naandi la lapud natural iran kabusol, panon ya akaliktar so Biblia?

8. Diad loob na saray siglo, panon a nipreserba iray sulsulat ed Biblia?

⁸ Ag-abayag kayarin nisulat iray orihinal, ginmapon apawala iray kopyan insulat na lima. Diad tua et nagmaliw a propesyon so panagsakal ed Ganggan tan arum a kabiangan na Masanton Kasulatan diad kadaanan ya Israel. Alimbawa, say saserdoten Esdras, so adeskribe bilang “onsianon managkopya ed ganggan nen Moises.” (Esdras 7:6, 11, NW; ikompara so Salmo 45:1.) Balet saray apawalan kopya et mibubulok met; kabekta et kaukolan irayan salatan na sananey a kopyan insulat na lima. Nantultuloy ed dakel a siglo so panagsakal ed saray kopya. Lapud ag-ayadyari iray totoo, kasin saray lingo na managkopya ed loob na saray siglo et pirmin anguman ed teksto na Biblia? Andi, so kuan na daakan ya ebidensia!

9. Panon a say alimbawa na saray Masorete so mangiyiilustra ed inkaalwar tan inkasusto na saray managkopya na Biblia?

⁹ Aglabat onsiano iray managkopya noagta sikara met so walaan na aralem a respeto ed saray salitan kinopya ra. Say Hebreon salitan “managkopya” et tutukoyen toy panagbilang tan panangikurit. Diad pangiyilustra ed pirmin inkaalwar tan inkasusto na saray managkopya, konsideraen paray Masorete, managkopya ed Hebreon Kasulatan a nambilay ed baetan na komanem tan ed komasamplon siglo K. P. Unong ed iskolar a si Thomas Hartwell Horne, kinuenta ra “no pigaran danay a nausar so kada letra na [Hebreon] alpabeto ed intiron Hebreon Kasulatan.” Isipen pa no antoy kabaliksan na satan! Ta pian agnalabsanan so anggan saksakey a letra, aglabat binilang na sarayan debotadon managkopya iray salita noagta pati met iray letra. Agayla, unong ed sakey ya iskolar, inreport dan akabilang ira na 815,140 ya indibidual a letra ed Hebreon Kasulatan! Say ontan ya impansagpot so amaseguro ed de-kalidad ya inkasusto.

10. Antoy walan magenap ya ebidensia a saray Hebreo tan Griegon teksto a pangibabasiyan ed saray modernon patalos et suston mangirerepresinta ed saray salita na orihinal iran managsulat?

¹⁰ Diad tua, walay magenap a rason na panmatalek a say Hebreo tan Griego iran teksto ya angibasiyan na moderno iran patalos so mangipaparungtal na makatantandan katooran na saray salita na orihinal iran managsulat. Say ebidensia et tugyopen na insulat na lima iran manuskrito na Biblia​—akalkulan 6,000 na kompleto odino kabiangan na Hebreon Kasulatan tan ngalngalin 5,000 na Kristianon Kasulatan diad Griego​—a siansia nin wala. Say naasasigta tan pankokomparaan a pananganalisa ed dakel a walan manuskrito so amasarag ed saray iskolar ed teksto a nibiig day antokaman a lingo na saray managkopya tan ed pakadetermina na orihinal a patalos. Diad impangomento ed teksto na Hebreon Kasulatan, nikuan sirin nen iskolar a William H. Green: “Susto labat so pangikuan ya anggapo lay arum ya antigon palapagan ya ontanlay inkasustoy impakasabi to.” Parehon kompiyansa so nipasen ed teksto na Kristianon Griegon Kasulatan.

11. Diad liwawa na 1 Pedro 1:24, 25, akin a say Biblia so akaliktar anggad agew tayo?

¹¹ Alay inomay na pakaandi komon na Biblia no aliwan lapud saray insulat na liman kopya ya analat ed saray orihinal, tekep na mablin mensahe ra! Wala labat so saksakey a rason ed inkiliktar to​—si Jehova so Manangipreserba tan Managsalimbeng na Salita to. A singa ibabagan mismo na Biblia, diad 1 Pedro 1:24, 25: “Ami’ laman kapara to so dika, tan ami’ karayewan na too singa bolaklak na dika. No amagaan so dika, say bolaklak napelag, bangbalet say salita na Katawan magnayon ya angga ed angga.”

Nipatalos ed Mabilay Niran Lenguahe na Katooan

12. Niarum ni ed panagkopya ed loob na saray siglo, anto niray babeng ya inarap na Biblia?

¹² Say pakaliktar anggaman ed panagkopya ed loob na saray siglo et talagan makapaangat, balet say Biblia so nipaarap ed sananey nin babeng​—pangipatalos ed kapanaonan iran lenguahe. Nepeg a nipatalos so Biblia ed lenguahe na totoo ta pian nasabi kapusoan da. Balet, say panangipatalos na Biblia​—a walaay masulok a 1,100 a kapitulo tan 31,000 a bersikulo​—so aliwan mainomay a kimey. Ingen, diad inlabas na saray siglo et sililiket iray debotadon managpatalos ya angawat ed angat, a no maminsan et inarap iray singano agnatalonaan a babeng.

13, 14. (a) Anton angat so inarap na managpatalos ed Biblia a si Robert Moffat diad Aprika diad asasakbay na koma-19 siglo? (b) Antoy reaksion na totoon mansasalitay Tswana sanen niwala lay Ebanghelyo nen Lucas ed lenguahe ra?

¹³ Alimbawa, konsideraen pa no panon a nipatalos so Biblia ed saray lenguahe ed Aprika. Nen taon 1800, wala labat so ngalngalin labinduan nisulat iran lenguahe ed intiron Aprika. Nilasus ed arum ya insalitan lenguahe so andian na nisulat a letra. Saya so angat a nipaarap ed managpatalos na Biblia a singa si Robert Moffat. Nen 1821, diad edad a 25, angigapo si Moffat na sakey a misyon ed limog na totoon mansasalitay-Tswana ed mamaabalaten ya Aprika. Pian naaralan so agnisulat a lenguahe ra, sikatoy akidupongdupong ed totoo. Inanosan nen Moffat ya anggapoy tulong na saray pakaaralan a libro odino diksyonaryo, anggad akabisado to la so lenguahe et akapanggawa na nisulat a letra na satan, tan binangatay pigaran Tswana pian nabasa itan. Nen 1829, kayari waloy taon ya impilimog ed saray Tswana, nipatalos la nen Moffat so Ebanghelyo nen Lucas. Inkuanto ed saginonor: “Walaray akabat kon nambaroy na nilasus milyas pian makala ra na saray kopya na San Lucas. . . . Anengneng koran akaawat na kabiangan na San Lucas et ninangisan da iraya, tan nilalakap iratan, tan akalua ira lapud pisasalamat, anggad dakel so angikuanan ko, ‘Naderal iray libro yo ed saray lua yo.’” Sinaglawi met nen Moffat so nipaakar ed sakey a lakin taga-Aprika ya anengneng toray totoon manbabasa ed Ebanghelyo nen Lucas tan tinepetan tora no antoy eegnaan da. “Say salitay Dios,” inyebat da. “Kasin mansasalita itan?” intepet na laki. “On,” inkuanda, “mitotongtong ed puso.”

¹⁴ Saray debotadon managpatalos a singa si Moffat so angiter ed dakel a taga-Aprika na unonan pankanawnawa a mitalosan ed panamegley na sulat. Balet saray managpatalos so angiter ed saray totoo ed Aprika na mas mablin regalo​—say Biblia ed dili ran salita. Sakey ni, impaamta nen Moffat so madibinon ngaran ed saray Tswana, tan inusar to itan a ngaran ed intiron patalos to.c Diad ontan, saray Tswana et tinukoy da so Biblia bilang “say sangi nen Jehova.”​—Salmo 83:18.

15. Akin a say Biblia et mabilabilay natan?

¹⁵ Arum a managpatalos ed nanduruman parti na mundo so nipaarap ed mipadpara iran babeng. Arum so angirisga ni ingen na bilay da pian ipatalos so Biblia. Isipen pa iya: No say Biblia so nansiansia lambengat ed antigon Hebreo tan Griego, satan so nayarin “inatey” lan abayag, ta saratan a lenguahe so alingwanan la na karaklan tan agbalot amta ed dakel a parti na dalin. Ingen, say Biblia so mabilabilay lapud, aliwan singa arum a libro, satan so nayarin “mansalita” ed totoo ed intiron mundo diad dili ran lenguahe. Bilang resulta, say mensahe to so siansian “onggawa ed sikayo [iran] manisia.” (1 Tesalonica 2:13) Oniay patalos na The Jerusalem Bible ed sarayan salita: “Siansia ni itan a mabilay a pakayari ed limog yoran manisia ed satan.”

Napanmatalkan

16, 17. (a) Pian say Biblia et napanmatalkan, anton ebidensia so kaukolan a niwala? (b) Mangiter na sakey ya alimbawan mangiyiilustra ed inkamatua na managsulat ed Biblia a si Moises.

¹⁶ ‘Kasin say Biblia et talagan napanmatalkan?’ nayarin panumamengan na arum. ‘Tutukoyen ta na satan so totoon peteg a nanbilay, paspasen a talagan wala, tan ebenton tudtuan agawa?’ No panmatalkan tayo itan, kaukolan a walay ebidensia ya insulat itan na maalwar, matua iran managsulat. Saya so mangitarok ed sikatayo ed komatlon rason ed panangusisa’d Biblia: Wala so putel ya ebidensia a satan so susto tan napanmatalkan.

¹⁷ Saray matuan managsulat so aglabat mangirekord ed saray intalona ra noag ontan met ed impakatalo ra, aliwa lambengat iray biskeg noag ontan met ed saray kakapuyan. Nipatnag na saray managsulat na Biblia so ontan a makarepreskon inkamatua. Alimbawa, konsideraen pay inkadiretsa nen Moises. Sakey ed saray bengatlan prangkaan ya inreport to et sikatoy agmaong a mansalita, a parad sikato et agmakanepegan a magmaliw a lider na Israel (Exodo 4:10); say seryoson lingon agawa to ya akaamperan ed iloob to ed Insipan a Dalin (Numeros 20:9-12; 27:12-14); say nankulangan na agi to, si Aaron, ya akikoopera ed rebelyoso iran Israelita ed impanggawa na kilaw a bakan gawa’d balitok a talintao (Exodo 32:1-6); say impanrebeldi na atsi to, si Miriam tan ed makapabaing a dusa to (Numeros 12:1-3, 10); say inka-abusado na kakaanakan ton Nadab tan Abihu (Levitico 10:1, 2); tan say aminpigan impanreklamo tan impanmeremere na dilin totoo na Dios. (Exodo 14:11, 12; Numeros 14:1-10) Agta say ontan ya inkaprangka, matuan panangipaamta so mangipapatnag na panangiyansakit a maong parad katuaan? Lapud mabulos iray managsulat na Biblia a mangireport ed negatibon impormasyon nipaakar ed saray inad-aro ra, ed totoo ra, tan anggan sikaran mismo, aliwa ta itan a magenap a rason pian panmatalkan iray insulat da?

18. Antoy mamaneknek a saray sulat na managsulat na Biblia et napanmatalkan?

¹⁸ Say pantutunosan na saray managsulat na Biblia so mamaneknek met a saray sulat da et napanmatalkan. Talagan makatantanda a walay pantutunosan ed impansulat na 40 lalaki ed loob na masulok a 1,600 taon, anggano nipaakar ed menor iran detalye. Balet, sayan pantutunosan so agtanton naalasir ta pian pakasuspetsaay panamalikdo. Diad kasunian, mapatnag ya anggapoy getman pantutunosen so nanduruman detalye; mabetbet a say pantutunosan so malinlinew a nibanbana.

19. Panon a saray salaysay ed Ebanghelyo nipaakar ed inkaerel nen Jesus so mangipaparungtal na pantunosan a malinlinew ya agginagala?

¹⁹ Pian iyilustra, konsideraen pay agawa ed labin impangerel ed si Jesus. Amin ya apatiran managsulat na Ebanghelyo so angirekord a sakey ed saray babangatan to so anguyos na kampilan tan siningwat toy aripen na atagey a saserdote, ya inkapingolay laki. Balet, si Lucas lambengat so mangibabaga ed sikatayon si Jesus et “diniwi’to so layag to, et sikatoy pinaabig to.” (Lucas 22:51) Balet agta ontan so nailaloan tayo manlapud managsulat a kabkabat bilang “inararo a mananambal”? (Colosas 4:14) Ibabaga ed sikatayo na salaysay nen Juan ya amin ed babangatan et mangipaparungtal, a samay anguyos na kampilan et si Pedro​—katuaan ya agmakasurprisa nisesengeg ed tendensya nen Pedro a manapurasta tan biglabigla. (Juan 18:10; pankomparaay Mateo 16:22, 23 tan Juan 21:7, 8.) Si Juan so mangirereport na sananey nin agnakakaukolan a detalye: “Say ngaran na aripen sikato so Malco.” Akin a si Juan labat so analambit ed ngaran na laki? Say eksplinasyon so niiter na menor a katuaan a nibaga labat ed salaysay nen Juan​—si Juan so “kabat na atagey a saserdote.” Sikato met so kabat na sankaabungan na atagey a saserdote; sikatoy kabisado na ariripen, tan kabisado to met ira.d (Juan 18:10, 15, 16) Sirin, natural labat a nasalambit nen Juan so ngaran na asugatan a laki, bangta arum a managsulat na Ebanghelyo, a diad sikara et estranghero so laki, agda sinalambit. Say pantunosan na amin na sarayan detalye so makatantanda, ingen malinlinew ya agginagala. Dakel iray mipadparan ontan ya alimbawa ed intiron Biblia.

20. Anto so kaukolan a naamtaan na matuan impanpuson totoo nipaakar ed Biblia?

²⁰ Kanian napanmatalkan tayo ta so Biblia? Petepeteg! Say inkamatua na saray managsulat na Biblia tan say akindalem a pantutunosan na Biblia so mangiiter na malinew a tanol na katuaan. Saray matuan impanpuson totoo et kaukolan a naamtaan dan napanmatalkan so Biblia, ta satan so apuyanan a Salita nen ‘Jehova a Dios na katuaan.’ (Salmo 31:5) Wala niray rason no akin a say Biblia so libron parad amin a totoo, a singa singbaten na onggendan ya artikulo.

[Saray paimano ed leksab]

Panon Yon Ebatan?

◻ Akin a nailaloan tayo a say Biblia et sankaalan libro ed intiron mundo?

◻ Antoy walan ebidensia a say Biblia et suston nipreserba?

◻ Antoran babeng so inarap na saramay angipatalos na Biblia?

◻ Antoy mamaneknek a saray sulat ed Biblia et napanmatalkan?