Kaunongay Kabiskeg na Pananisiam ed Kioli?
“Siak so kiolian, tan say bilay. Say manisia ed siak, anggan inatey la nabilay ni.”—JUAN 11:25.
1, 2. Akin a kaukolan na managdayew nen Jehova so kompiyansa ed ilalon kioli?
KAUNONGAY kabiskeg na ilalom ed kioli? Kasin napapabiskeg to ka sumpad takot ed ipapatey tan naliligliwa to ka sano naandi’d bilay iray inad-arom? (Mateo 10:28; 1 Tesalonica 4:13) Kasin singa ka ed dakel ya ariripen na Dios nensaman, a sinungdoan day impakasiplat, impakaludlurey, impakapairap, tan inkipangaw, balet ta apabiskeg na panisia ed kioli?—Hebreos 11:35-38.
2 On, talagan agpanduaruwaan a balot na masimoon a managdayew nen Jehova a walay kioli, tan say kompiyansa to so kaukolan a mangimpluensia’d paraan na kabibilay to. Marakep ya isipen so katuaan a diad nigeter a panaon na Dios et ipaway na say dayat, patey, tan Hades so inaatey a wala’d sikara, tan sarayan apaoli so nawalaay ilalon manbilay a maando ed paraison dalin.—Apocalipsis 20:13; 21:4, 5.
Panduaruwaay Bilay ed Arapen
3, 4. Antoy sisiaen ni na dakel nipaakar ed bilay kayari patey?
3 Abayag lan ibabangat na Kakristianoan a walay bilay kayari patey. Oniay inkuan na sakey ya artikulo ed magasin ya U.S. Catholic: “Diad intiron awaran, atepelan la na Kristianos iray impakasaew tan impanirap ed peles a bilay diad paniilalo ed sananey a bilay, bilay a mareen tan walaay inkakontento, inkapnek tan liket.” Anggaman diad pigaran daldalin na Kakristianoan et nagmaliw lan matabang tan medyo negatibo iray totoo no nipaakar ed relihyon, liknaen na dakel ni a talagan walay bengatlan biek a bilay. Balet dakel so agda nasegurado’d satan.
4 Oniay kuan na sakey ya artikulo ed magasin a Time: “Siansian panisiaay totoo so [biek a bilay]: satan labat ta say panmoria ra no anton talaga itan so medyo kinmilot, tan mataltalag da lan narengelan itan ed saray pastor da.” Akin ya agla tanton sasaglawien na relihyoson ministros so biek a bilay a singa dati? Say iskolar ed relihyon a si Jeffrey Burton Russell kuanto: “Diad padesir ko et labay na [saray klerigo] a paliisan itan a tema lapud liknaen dan kaukolan dan talonaay babeng na lapag ya inkaalanganin.”
5. Panoy panmoria na dakel natan nipaakar ed doktrinan impiernon apuy?
5 Diad dakel a relihyon, lalaktipen na say biek a bilay so sakey a tawen tan mangapuy-apuy ya impierno. Tan no masuyat iray klerigon managlawi nipaakar ed tawen, di mas masuyat dan saglawiey nipaakar ed impierno. Inkuan na sakey ya artikulo ed peryodiko: “Diad sarayan agew et anggan saray relihyon a panisiaan day magnayon a kadusa diad literal ya impierno . . . so manleglemew la’d ideya.” On, agla panisiaan na maslak a teologo natan so impierno bilang literal a pasen na kapairap, a singa ed inkibangat to ed Kapegleyan a Panaon. Imbes, lablabayen day mas “makatoon” nengneng na impierno. Unong ed dakel a modernista, saray makasalanan a walad impierno so agliteral a napapairap, noagta maniirap ira lapud “espiritual ya inkisian [da] ed Dios.”
6. Panon a nalmoan na arum a say pananisia ra et kulang sanen niarap ira ed trahedya?
6 Say pamakapuy ed doktrina na relihyon ta pian agnaopendi iray pakaimpluensia’d moderno so mangiyarawi’d arum ed agpanangawat na lapag, balet ta panumamengen toray minilyon a masimoon a mimimisa no anto kasi panisiaan da. Kanian, sano arap-arapan la ed ipapatey, mabetbet ya amoria na saraya a say pananisia ra et kulang. Miparay awawey da ed samay biin naandi’d bilay so pigaran kapamilyaan to lapud makapasinagem ya aksidenti. Sanen atepetan no kasin aligliwa na relihyoson pananisia to, masuyat ton inebatan, “Seguro.” Balet iyan lan mataletalek ton inyebat a say relihyoson pananisia to et akatulong ed sikato, antoy manbayag a bentaha no saray sisiaen to et agniletneg a maong? Importanti iyan konsideraen lapud, diad aktual et say ibabangat na maslak a relihyon nipaakar ed arapen a bilay so duman tuloy ed ibabangat na Biblia.
Panmoriay Kakristianoan ed Bilay Kayari Ipapatey
7. (a) Anton sisiaen so kaslakan ed maslak a relihyon? (b) Panon so impaneskribe na sakey a teologo ed doktrina na imortal a kamarerwa?
7 Anggaman walay pandudumaan da, mipakna lawarin amin a denominasyon ed Kakristianoan a saray totoo et walaay imortal a kamarerwan makaliktar ed ipatey na laman. Maslak so manisia a sano say too et ompatey, say kamarerwa to so nayarin onla’d tawen. Arum so natatakot ompan say kamarerwa ra et onla’d mangapuy-apuy ya impierno odino diad purgatoryo. Balet say ideya na sakey ya imortal a kamarerwa so importanti ed panmoria ra nipaakar ed arapen a bilay. Si teologon Oscar Cullman, diad sakey a komposisyon a nipalapag ed libron Immortality and Resurrection, so nankomento nipaakar ed saya. Insulat to: “No bilang ta tepetan tayo so sakey ya ordinaryon Kristiano natan . . . no antoy padesir ton bangat na Balon Sipan nipaakar ed kapalaran na too kayari patey, tekep na daiset a panangipuera et naala tayoy ebat: ‘Say ag-ipapatey na kamarerwa.’” Balet, inyarum nen Cullmann: “Sayan naaksobin tuloy ya ideya so sakey ed sankabalgan ya agnatatalosan na Inkakristiano.” Naimano nen Cullmann a diad inmunan impangibaga to ed saya et nansyodotay publiko. Balet ta, sikatoy susto.
8. Anton ilalo so inyarap nen Jehova ed inmunan laki tan bii?
8 Agpinalsa nen Jehova a Dios so totoo ta pian onla’d tawen kayari ipatey da. Agto orihinal a gagala a sikaray ompatey ed antokaman a dalan. Pinalsan ayadyari si Adan tan Eva tan inikdan ira na pankanawnawan panoey dalin na matunong ya ilalak. (Genesis 1:28; Deuteronomio 32:4) Nibaga ed inmunan atateng tayo a sikaray ompatey labat no ontunganga ira ed Dios. (Genesis 2:17) No nansiansia iran matulok ed mangatatawen ya Ama ra, nantultuloy ni komon so pambilay dan maando ed dalin.
9. (a) Antoy katuaan nipaakar ed atooan a kamarerwa? (b) Antoy nagawa ed kamarerwa sano ompatey itan?
9 Balet, makapaermen ta sinunggay di Adan tan Eva so Dios. (Genesis 3:6, 7) Say makapasinagem iran nansumpalan so dedeskribien nen apostol Pablo: “Unong a say kasalanan linmoob ed mundo lapu ed sakey a too, tan say patey lapu ed kasalanan; et say patey ed satan linma ed amin a too, ta amin nankasalanan.” (Roma 5:12) Imbes a manbilay a maando ed dalin, inatey si Adan tan si Eva. Insan antoy agawa? Kasin awalaan ira na imortal a kakamarerwan niyalis natan ed mangapuy-apuy ya impierno lapud impankasalanan da? Diad kasunian to, inkuan la na Biblia, diad impakapalsa to, si Adan so “nagmaliw a too a mabilay a sikakamarerwa [“kamarerwa,” NW].” (Genesis 2:7) Say too so ag-inikdan na kamarerwa; sikatoy nagmaliw a kamarerwa, sakey a mabilay a persona. (1 Corinto 15:45) Siempre, aliwa lambengat a “mabilay a kamarerwa” si Adan noagta, singa nipanengneng ed Hebreon lenguahen nisulat ed Genesis, saray abebbeban ayayep so “pinalsa [“mabilay a kakamarerwa,” NW] met! (Genesis 1:24) Sanen inatey si Adan tan Eva, nagmaliw iran inatey a kakamarerwa. Kabekta, agawa’d sikara so imbaga la nen Jehova ed si Adan: “Dia ed linget na lupam so panganan mo na tagano ya angga ed ipawil mo ed dalin; ta sikato so angalaan ed sika: lapud sika et dabok ka, dia ed dabok ompawil ka.”—Genesis 3:19.
10, 11. Antoy aaksobien na New Catholic Encyclopedia nipaakar ed bangat na Biblia nipaakar ed kamarerwa, tan panon a nikompara iya ed ibabaga na Biblia?
10 Talagan say New Catholic Encyclopedia so miabobon ed saya. Diad artikulo ton “Kamarerwa (diad Biblia),” kuanto: “Anggapoy dichotomy [nankaduan kabiangan] na laman tan kamarerwa ed DS [“Daan a Sipan,” odino Hebreon Kasulatan.]” Inyarum to ni a diad Biblia, say salitan “kamarerwa” et “agton balot kabaliksay kamarerwa bilang niduma ed laman odino ed indibidual a persona.” On, mabetbet a say kamarerwa et “kabaliksan toy mismon indibidual balanglan ayayep odino totoo.” Say ontan ya inkaprangka et makapasagyat, balet ta makatunongan labat a nisuppiat na sakey no akin ya agnipaamta irayan katuaan ed karaklan a mimimisa.
11 Agaylan nibulos iray mimimisa komon ed kaaaburido tan takot no naamtaan day simplin katuaan ed Biblia a: “Say kamarerwa a mankasalanan ompatey naani,” ya agmanirap ed impiernon apuy! (Ezequiel 18:4) Manwarin midumaan iyan tuloy ed ibabangat na Kakristianoan, sigpot a mitunosan iya ed inkuan na makabat a toon si Solomon ed silong na inkipuyan: “Saray mabilay amta ra a sikara ompatey ira; balet saray inaatey agda amta so bengatla, ag-ira met nawalaan la na tumang [ed sayan bilay]; ta say pakanonot ed sikara alingwanan. Anggan anto a say limam naromog to a gawaen, sikato so gawaen mo ed pakapanyarim; ta anggapo so gawa, no kanonotan, no pakaamta, no kakabatan, dia ed Sheol [kaslakan a lubok na katooan], a laen mo.”—Eclesiastes 9:5, 10.
12. Iner so nanlapuan na bangat na Kakristianoan nipaakar ed imortal a kamarerwa?
12 Akin a duman tuloy so ibabangat na Kakristianoan ed ibabangat na Biblia? Diad New Catholic Encyclopedia, ed artikulo ton “Kamarerwa, Too, Imortalidad Na,” so angikuan nipaakar ed inmuunan Church Fathers ya akaromog na suporta parad imortal a kamarerwa, aliwan diad Biblia, noagta diad “saray manag-anlong tan pilosopo tan inkalapagan a kaugalian na kaisipay Griego . . . Saginonor, mas nilabay ya usaren na saray iskolastika iray prinsipyo nen Plato odino nen Aristotle.” Inkuanto a “say impluensia na kaisipan na Platoniko tan Neoplatoniko”—pati say panisia ed imortal a kamarerwa—diad kaunoran et nisalet ed “mismon pinagkapundasyon na Kristianon teolohya.”
13, 14. Akin ya agmakatunongan ya ilaloan a naliwawaan ed saray paganon Griegon pilosopo?
13 Kaukolan ta’n ombaling iray mankuan a Kristiano ed pagano iran Griegon pilosopo pian naamtaan so bengatlan manuna a singa say ilalon bilay kayari patey? Siempre andi. Sanen sinulat nen Pablo iray Kristianon manaayam ed Corinto, Gresya, inkuanto: “Say karunongan na sayan mundo kakulangkulangan ed Dios; ta nisulat: ‘Sikato erelen to so saray makabat ed kasiliban da. Tan aminsan lamet, Say Katawan amta so so kanonotan na saray marunong, a mapangta ra.’” (1 Corinto 3:19, 20) Saray kadaanan a Griego so managtalintao. Panon sirin, a sikaray lapuay katuaan? Tinepetan nen Pablo iray taga-Corinto: “Anto a pinonongan so wala ed templo na Dios ed saray talintao? Ta sikatayo so templo na Dios a mabilay; singa kuan na Dios: ‘Manayam ak ed sikara, tan manakar ak ed sikara; tan siak so Dios da, tan sikara so baley ko.’”—2 Corinto 6:16.
14 Diad inmuna et say kipaparungtal na sagrado iran katuaan so niiter diad panamegley na nasyon na Israel. (Roma 3:1, 2) Kayari 33 K.P., niiter ed inmunan-siglon Kristianon kongregasyon na alanaan. Si Pablo, diad panasaglawi nipaakar ed inmunan-siglon Kristianos, kuanto: “Say Dios impuyan tora ed sikami [iray bengatlan niparaan parad saramay mangaaro ed sikato] ed panamegley na espiritu.” (1 Corinto 2:10; nengnengen met so Apocalipsis 1:1, 2.) Say doktrina na Kakristianoan ya imortalidad na kamarerwa so inala’d Griegon pilosopiya. Agniparungtal ed saray parungtal na Dios ed Israel odino ed inmunan-siglon kongregasyon na alanaan a Kristianos.
Say Peteg ya Ilalo Parad Inaatey
15. Unong ed si Jesus, anto so peteg ya ilalo parad inaatey?
15 No anggapoy imortal a kamarerwa, anto sirin so peteg ya ilalo parad saray inatey? Siempre, say kioli, ya importantin doktrina ed Biblia tan talagan makapakelaw a sipan na Dios. Imparungtal nen Jesus so namorian ilalon kioli sanen inkuan to ed kaaro ton Marta: “Siak so kiolian, tan say bilay. Say manisia ed siak, anggan inatey la nabilay ni.” (Juan 11:25) Say panisia ed si Jesus et kabaliksan toy panisia ed kioli, aliwan diad imortal a kamarerwa.
16. Akin a makatunongan a sisiaen so kioli?
16 Inmuna lan sinaglawi nen Jesus so kioli sanen inkuanto ed pigaran Judios: “Agkayo mankelaw ed saya ta onsabi oras, ya amin so saray wala ed saray lubok narengel da so boses to. Et ompaway ira.” (Juan 5:28, 29) Say dedeskribien nen Jesus dia et duman tuloy ed imortal a kamarerwan onsian diad ipatey na laman tan ondiretso ed tawen. Satan so ‘ipapaway’ na totoo manlapud arapen ed saray lubok da, diad dakel lan siglo odino nilibon taon ni ingen. Say inatey a kakamerwa so ombilay. Imposibli? Andi no diad Dios a “mangiter na bilay ed saray inatey, tan tawagen to so saray bengatla ya anggapo ni, a singano wala la ra.” (Roma 4:17) Nayarin ludlureyen na saray manduaruwa so ideyan walay totoon ombilay, balet ta nagnap itan a mitunosan ed katuaan a say “Dios sikato so aro” tan sikato so “mananumang ed saray mananap ed sikato.”—1 Juan 4:16; Hebreos 11:6.
17. Antoy nagawaan na Dios diad panamegley na kioli?
17 Likud ni, panon na Dios a natumangan iramay paneknekan day inkasikaran ‘nansiansia angga ed patey’ no agtora bilayen? (Apocalipsis 2:10) Say kioli et pagmaliwen to met a posibli ed Dios a nagawaan toy insulat nen apostol Juan: “Lapu ed saya pinmanengneng so Anak na Dios a maneral na saray gawa na Diablo.” (1 Juan 3:8) Diad tanamanan na Eden, si Satanas so nagmaliw a manamatey na intiron atooan a rasa sanen intonton toy inmunan atateng tayo ed kasalanan tan ipapatey. (Genesis 3:1-6; Juan 8:44) Ginapoan a buyaken nen Jesus iray gawa nen Satanas sanen initer toy ayadyarin bilay to bilang kasimbangan a dondon, ya angilukas ed dalan na kibulos na katooan manlapud atawir ya inkaaripen ed kasalanan lapud ginagalan itutunganga nen Adan. (Roma 5:18) Say kioli na saramay inatey lapud sayan Adamikon kasalanan so kaaruman nin panamuyak ed saray gawa na Diablo.
Laman tan Kamarerwa
18. Antoy reaksion na pigaran Griegon pilosopo ed balikas nen Pablo a si Jesus so apaoli, tan akin?
18 Sanen walad Atenas si apostol Pablo, impulong toy maong a balita ed sakey ya ulop a laktipen toy pigaran Griegon pilosopo. Tinalineng day salaysay to nipaakar ed sakey a tuan Dios tan say kerew to ed panagbabawi. Balet antoy tinmumbok ya agawa? Sinampotan nen apostol Pablo so paliwawa to, diad impangibagan: “Bangta tinandaan [na Dios] so sakey ya agew a sikato so pangukom to naani ed mundo unong ed katunongan, ed panamegley na saman a laki a tinandaan to; a sikato so pinaletan to ed saray amin, a sikato so pinaoli to ed bilay a nanlapu ed saray inatey.” Saratan a salita so nansengegay gulo. “Kadngel da na nipaakar ed kioli ed bilay na saray inatey, saray arum sikatoy, inelekan da.” (Gawa 17:22-32) Kuan nen teologon Oscar Cullmann: “Parad saray Griegon manisia ed ag-ipatey na kamarerwa et nayarin mas mairap dan awatey panangipulong na Kristiano ed kioli nen say parad arum. . . . Say bangat na bantog a pilosopon di Socrates tan Plato so agbalot nitunos [nipakna] ed samay Balon Sipan.”
19. Panon a sinali na saray teologo na Kakristianoan ya itunos so bangat a kioli ed doktrinan imortal a kamarerwa?
19 Anggano ni, kasumpal na malaknab ya apostasya kayari impatey na apostoles, nambanikelan na saray teologo ya ilaok so Kristianon bangat a kioli ed say sisiaen nen Plato ya imortal a kamarerwa. Asabi panaon, arum so akipakna ed balon solusyon: Diad patey et say kamarerwa so onsian (“nibulos,” singa kuan na arum) manlapud laman. Insan, unong ed Outlines of the Doctrine of the Resurrection, nen R. J. Cooke, nipaakar ed Agew na Panangukom “balang laman so mikasakey lamet ed mismon kamarerwa to, tan kada kamarerwa ed mismon laman to.” Say arapen a kikasakey lamet na laman ed imortal a kamarerwa to so nikuan a say kioli.
20, 21. Siopa so tuloytuloy ya angibangat na katuaan nipaakar ed kioli, tan panon iyan angungguna ed sikara?
20 Sayan teorya so siansian opisyal a doktrina na manunaan iran relihyon. Manwarin say ontan a panmoria et singano makatunongan ed teologo, maslak iran mimimisa so agmikabat ed satan. Basta say panisiaan da et direktan onla ira’d tawen sano ompatey ira. Nisesengeg ed saya, say Mayo 5, 1995, a paway na Commonweal, angakusa so managsulat a si John Garvey: “Say sisiaen na maslak a Kristiano [nipaakar ed bilay kayari patey] so ompatnag a mas maapit ed Neoplatonismo nen say dinanman a talagan Kristiano, tan andian na basiyan ed Biblia.” On, say pangisasandi’d si Plato ed Biblia, pinaandi na kleroy Kakristianoan so ilalon kioli unong ed Biblia ed saray pulok da.
21 Diad biek a dapag, ipupulisay na Tastasi nen Jehova so paganon pilosopiya tan tutumboken day bangat na Biblia ed kioli. Parad say sikara et say ontan a bangat so makapabiskeg, makapnek, tan makaligliwa. Diad onggendan iran artikulo, amtaen tayo no panon a niletneg a maong tan no panon a makatunongan so bangat na Biblia nipaakar ed kioli, nampara ed saramay walaan na mangaraldalin a kioli tan ed saramay walaay iilaloan a kioli ed mangatatawen a bilay. Bilang preparasyon ed pangonsidera’d sarayan artikulo, isusuheri min basaen yon maong so kapitulo 15 na unonan sulat ed saray Taga-Corinto.
Kasin Nanonotan Yo?
◻ Akin a kaukolan tayon bayuboan so mapekder a kompiyansa ed kioli?
◻ Anton iilaloan so inyarap nen Jehova ed si Adan tan Eva?
◻ Akin ya agmakatunongan ya anapen so katuaan diad Griegon pilosopiya?
◻ Akin a say kioli et makatunongan ya ilalo?
[Litrato ed pahina 10]
Sanen nankasalanan ira, abalang na inmunan atateng tayo so ilalon andi-anggaan a bilay ed dalin
[Litrato ed pahina 12]
Asabin naimpluensiaan iray iskolar na relihyon ed sisiaen nen Plato ya ag-ipapatey na kamarerwa
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma