Magmaong ya Ilalo Parad Kamarerwa

AG-IYA inilaloan na saray Romanon sundalo. Sanen nilusob da so trinsira na Masada a walad palandey, say kaunoran a salimbengan na Judion rebelde iran puersa, imparaan day inkasikara ed pangataki na saray kalaban da, ed paneyag na saray mibabakal, ed pantitit na bibii tan ugugaw. Imbes say nadngel da lambengat et say pantalakitik na apuy. Legan a susukayan da so napopoolan a kuta, naamtaan na saray Romano so makapaermen a katuaan: saray kalaban da​—ag-onkulang a 960 a totoo​—so inatey la! Diad sistematikon paraan et pinapatey na saray Judion mibabakal so dilin pamilya ra, insan nampapateyan ira. Nanbitkel balet so sankaunoran a laki.a Anto so angitonton ed sikara ed onian makapageget a palanit a panagpatey tan impanbitkel?

Unong ed manag-awaran a si Josephus a nambilay ed saman a panaon, say importantin sengegan et say sisiaen ya immortal a kamarerwa. Diad inmuna et sinali nen Eleazar Ben Jair, say lider na Zealots ed Masada, a kombinsien iray totoo to a say panagbitkel so mas kagalgalang nen say ompatey odino pakaaripen ed lima na saray Romano. Sanen naimano ton sikaray masuyat, ginapoan to so entusiastikon makapasagyat liknaan a talumpati nipaakar ed kamarerwa. Inkuan to ed sikaran saksakey labat so makaamper, sakey a prisoan parad kamarerwa. “Balet sano akabulos la’d laman so kamarerwa a mangigagayugoy ed satan ed dalin tan nakaputan la itan,” intuloy to, “say kamarerwa so ompawil ed dilin pasen to, kayari et satan so mangawat na abenditon pakayari tan talagan anggapoy anggaan a biskeg, a mansiansian agnanengneng na mata na totoo a singa say Dios Mismo.”

Say kiwas? Inreport nen Josephus a kayari a sigpot a nansalita si Eleazar ed onian paraan, “pinatunda na amin ed dumerengel to tan sikaray akombensin tuloy ya inapura ran gawaen iman a bengatla.” Inyarum ni nen Josephus: “Sikaray linma a singa alimbos na liknaan, balang sakey so maganat a naunaan so ontumbok a laki, . . . onmanlan inkapirmi a pankaliktan dan pateyen so asawa ra, iray anak da, tan say inkasikara.”

Sayan makapakigtot ya alimbawa so mangililitrato ed kabiskeg na impluensya na doktrinan immortalidad na kamarerwa a manguman ed normal a panmoria na too nipaakar ed ipapatey. Saray mananisia so ibabangat a moriaen day ipapatey, aliwan bilang sankaugsan a kabusol na too, noagta sakey labat a puerta na pangibulos ed kamarerwa pian napanggayagaan so nagkalalon kiwawala. Balet akin ya onia so sisiaen na saraman a Judion Zealot? Abaloan la ingen na dakel a saray masanton sulsulat da, say Hebreon Kasulatan, so mangibabangat a say too so walaan na makaliknan espiritu, sakey a kamarerwan ontataynan pian manbilay kayari ipapatey. Ontan ta a talaga?

Say Kamarerwa Unong ed Hebreon Kasulatan

Diad antikey et andi. Diad mismon sankaunaan a libro na Biblia, say Genesis, nibaga ed sikatayo a say kamarerwa so aliwan sakey a bengatlan niwala ed sika, noagta satan so sika. Nabasa tayo so inkapalsa nen Adan, say inmunan too: “Say too nagmaliw a too a mabilay a sikakamarerwa [kamarerwa, NW].” (Genesis 2:7) Say Hebreon salitan inusar dia parad kamarerwa, say neʹphesh, so pinmatnag ed masulok a 700 danay ed Hebreon Kasulatan, ya anggan aminsan et agbalot angipasabi ideya na akabiig, mangatatawen, ya espiritual a kabiangan na too. Diad biek a dapag, say kamarerwa so nakarapas, intero, pisikal.

Nengnengen so onggendan ya asaglawi iran teksto ed dilin kopyam a Biblia, lapud say Hebreon salitan neʹphesh so naromog ed balang sakey ed saraya. Malinew ya ipapanengneng na saraya a say kamarerwa so nayarin nidunget ed risgo, kapeligroan, tan nakidnap ni ingen (Deuteronomio 24:7; Uko-ukom 9:17; 1 Samuel 19:11); makadiwit na bengabengatla (Job 6:7); nipisok ed saray balatyang (Salmo 105:18); mankaliktan a mangan, manirap lapud pan-ayunal, tan nalemay lapud eras tan kapegaan; tan makasagmak na sakit a manguupot ed biskeg odino anggan say insomya lapud panermen. (Deuteronomio 12:20; Salmo 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28) Diad arum a salita, lapud say kamarerwa et sika, sikan mismo, naeksperiensia na kamarerwam so antokaman a naeeksperiensiam.b

No ontan, kabaliksan ta na saya a say kamarerwa so nayarin aktual ya ompatey? On. Lapud aliwan immortal, sasaglawien na Hebreon Kasulatan a say kamarerwa so “napalis,” odino napapatey, lapud gawan-mauges, sasakitan na makapatey, papateyen, dederalen, tan nabingbingkas. (Exodo 31:14; Deuteronomio 19:6; 22:26; Salmo 7:2) “Say kamarerwa a mankasalanan ompatey,” kuan na Ezequiel 18:4. Malinlinew, say ipapatey so kaslakan a pansampotay kamarerwa na too, lapud sikatayon amin so mankakasalanan. (Salmo 51:5) Imbaga ed inmunan too, si Adan, a say dusa na kasalanan et say ipapatey​—aliwan say iyalis ed lugar na saray espiritu tan immortalidad. (Genesis 2:17) Tan sanen sikatoy nankasalanan, imbalikas so panangukom: “Lapud sika et dabok ka, dia ed dabok onpawil ka.” (Genesis 3:19) Sanen inatey ira di Adan tan Eva, sikaray nagmaliw a singa ed mabetbet a tutukoyen na Biblia bilang “inatey” odino “bangkay na inatey.”​—Numeros 5:2; 6:6.

Agpankelawan ya onia so kuan na The Encyclopedia Americana nipaakar ed kamarerwa ed Hebreon Kasulatan: “Say ideya na Daan a Sipan nipaakar ed too et say pankakasakey, aliwan say pantekep na kamarerwa tan laman.” Inkuan to ni: “Say nefesh . . . so agbalot inisip ya onkikiwas a biig ed laman.”

Kanian, anto so sinisia na matoor a Judios nipaakar ed ipapatey? Diad simplin salita et sisiaen da a say ipapatey et sikatoy kasunian na bilay. Ibabaga na Salmo 146:4 ed sikatayo no anto so nagawa sano say espiritu, odino linawa na bilay et ontaynan ed too: “Say panlinlinawa to ompaway, ompawil ed dalin; dia ed satan lanlamang ya agew saray nonot to natawtaw ira.”c Mipadpara, insulat nen Arin Solomon a saray inaatey et “agda amta so bengatla.”​—Eclesiastes 9:5.

No ontan, akin ya ontanlan kabiskeg so panisia na dakel ed inmunan-siglon Judios, a singa ed saray Zealot diad Masada, ed ag-ipapatey na kamarerwa?

Say Impluensya na Griego

Nala na saray Judio iyan ideya, aliwan manlapud Biblia, noagta nanlapud saray Griego. Diad baetan na komapito tan komaliman siglo K.K.P., ompatnag ya akaloob iyan kaisipan manlapud saray misteryoson relihyoson kulto na Griego ya amaarap ed Griegon pilosopiya. Say ideyan say bilay kayari patey a saray mauges a kamarerwa so makapaotot a nadusa so abayag ya akaingganyo, tan say sisiaen so niletneg tan kinmayat. Anggapoy anggaan na pansasangsangan na saray pilosopo ed eksakton nengneng na kamarerwa. Inkuan nen Homer ya onalis a tampol so kamarerwa ed panaon na ipapatey, a mamapawala na banengbeng, uni, odino kalasakas. Inkuan met nen Epicurus a diad tua et say kamarerwa so walaan na belat, tan sirin et sakey a melmelag a tuloy a laman.d

Balet anganko ta say sankabalgan ya angiyalibansa na immortal a kamarerwa et say Griegon pilosopo a si Plato, na komapat a siglo K.K.P. Say impangilitrato to ed impatey na managbangat to, a si Socrates, so mangipaparungtal a say sisiaen et kaparpara na saramay Zealot na Masada kayari na saray siglo. Singa ed impangibaga na iskolar a si Oscar Cullmann, “ipapanengneng nen Plato no panon a si Socrates so inatey a sigpot a mareen tan walaan na inkakalmado. Alay dakep na impatey nen Socrates. Anggapoy anengneng dan itakot ed ipapatey. Agnayarin takotan nen Socrates so ipapatey, ta satan so talagan mangibubulos ed sikatayo manlapud laman. . . . Say ipapatey so kaaron tuloy na kamarerwa. Ontan so imbangat to; tan ontan so impatey to, a mitunosan a tuloy ed bangat to.”

Mabitar a diad panaon na saray Macabeo, ed komaduan siglo sakbay nen Kristo, a ginmapon inaksobi na saray Judio iyan bangat manlapud saray Griego. Diad inmunan siglo K.P., ibabaga ed sikatayo nen Josephus a saray Fariseo tan Essene​—makapanyarin Judion relihyoso iran grupo​—so anayakop ed sayan doktrina. Napatnagan met iyan sisiaen ed pigaran anlong a tinibukel ed saman a panaon.

Balet, komusta met si Jesu-Kristo? Kasin imbangat to tan saray patumbok to met iyan ideya manlapud Griegon relihyon?

Say Panmoria na Inmunan Kristianos ed Kamarerwa

Say panmoria na inmunan-siglon Kristianos nipaakar ed kamarerwa so agkapara ed impanmoria na saray Griego. Alimbawa, konsideraen pay impatey na kaaro nen Jesus a si Lazaro. No si Lazaro so walaan na immortal a kamarerwa ya inmalis a tampol, nibulos tan maliket, ed panaon na ipapatey, agta sigpot komon a duma so nabasa tayo ed salaysay na Juan kapitulo 11? Maseguron imbaga komon nen Jesus ed saray patumbok to no si Lazaro so mabilay tan maong met tan walaay pakalikna ed tawen; diad kasunian et inulit to so Hebreon Kasulatan tan imbaga to’d sikara a si Lazaro so nauugip, ya anggapoy liknaan. (Jn 11 Bersikulo 11) Maseguron nanliketan komon nen Jesus no panggagayagaan na kaaro to so marakerakep a balon kiwawala; imbes, naromog tayon sikatoy parungtalan ya akalua ed impatey to. (Jn 11 Bersikulo 35) Maseguro, no walad tawen so kamarerwa nen Lazaro, ya anggapoy tunday liket to ta walaan na immortalidad, aliwan onman komon karuksa si Jesus a papawilen to pian mambilay ni pigaran taon labat ed “prisoan” na ag-ayadyarin pisikal a laman ed utel na mansasakit tan manpapanabos a katooan.

Pinmawil kasi si Lazaro manlapud ipapatey tekep na maligsa iran istorya nipaakar ed makapakelkelaw ya apatiran agew to bilang sakey ya espiritun bulos manlapud laman? Andi, agpinmawil ya onman. Onebat iray mananisia ed immortal a kamarerwa ya onia iya lapud say eksperiensia na too so agnilitrato’d panamegley na saray salita. Balet sinmaew so panagkatunongan; diad tua, agta nibaga komon nen Lazaro ed saray inad-aro to anggan panon la​—salanti walaan na eksperiensian ontanlan makapakelaw a deskribien? Imbes, anggapon balot so imbaga nen Lazaro nipaakar ed naeksperiensia to legan na impatey to. Isipen pa iya​—ag-inmesel ed sakey a teman pangiyaapasakeyan na imano na too nen antokaman ni: no anton talaga so ipapatey! Nipaliwawa labat ed sakey a paraan itan ya impandeen. Anggapo lay nibaga. Saray inatey so naugip, agmakalikna.

Kanian, ipapanengneng ta na Biblia a say ipapatey so kaaro na kamarerwa, sakey labat a seremonya a nagawa ed baetan na saray panaon ya inkiwala? Andi! Parad tuan Kristianos singa si apostol Pablo, say ipapatey so aliwan kaaro; satan so “say kaunoran a kabusol.” (1 Corinto 15:26) Momoriaen na Kristianos so ipapatey, aliwan bilang natural, noagta makapataktakot, ta satan so direktan resulta na impankasalanan tan impanrebelde sumpad Dios. (Roma 5:12; 6:23) Agbalot kabiangan itan na orihinal a gagala na Dios parad katooan.

Anggaman ontan, walaay ilalo iray tuan Kristiano sano nipaakar ed ipapatey na kamarerwa. Say inkioli nen Lazaro so sakey ed dakel a salaysay ed Biblia, a malinew a mangipapanengneng ed sikatayo na tua tan Makasulatan ya ilalo na inaatey a kamarerwa​—say kioli. Ibabangat na Biblia so duaran klase na kioli. Parad baleg a kabiangan na katooan a naugip ed lubok, balanglan matunong odino agmatunong, wadtan so ilalo a mamaarap ed magnayon a bilay ed Paraiso dia ed dalin. (Lucas 23:43; Juan 5:28, 29; Gawa 24:15) Parad melag a grupo a tinukoy nen Jesus bilang “daiset a papastolan” to wadtan so kioli a mamaarap ed immortal a bilay ed tawen bilang espiritun persona. Saraya, a kaiba ed sikara iray apostol nen Jesus, so manuley a kaiba nen Kristo Jesus ed katooan tan mangipawil ed sikara ed inkayadyari.​—Lucas 12:32; 1 Corinto 15:53, 54; Apocalipsis 20:6.

No ontan, akin a say naromog tayon bangat ed saray iglesia na Kakristianoan et aliwan say kioli, noagta say ag-ipapatey na kamarerwa na too? Konsideraen pay ebat na teologon si Werner Jaeger ed The Harvard Theological Review nen 1959: “Say sankaimportantian a katuaan nipaakar ed istorya na Kristianon doktrina et say bengatlan say ama na teolohikon Kristiano, si Origen, so sakey a Platonikon pilosopo ed eskuelaan na Alexandria. Inyarum to ed Kristianon doktrina so malaknab ya inkatibukel na saray bangat nipaakar ed kamarerwa, ya inala to manlapud si Plato.” Kanian ginawa na iglesia so eksakton ginawa na saray Judio ed pigaran siglo sakbay ni! Inkaindan da iray bangat na Biblia ya insalat so Griegon pilosopiya.

Say Peteg a Nanlapuan na Doktrina

Natan et nayarin itepet na arum, bilang pangidepensa ed doktrina na immortalidad na kamarerwa, Akin a say parehon doktrina so ibabangat, diad sakey a porma odino sananey, na ontanlan kinarakel na relihyon na mundo? Iyoopresi na Biblia so bulos ed lingon katunongan no akin a sayan bangat so ontanlan nikasmak ed saray relihyoson komunidad na sayan mundo.

Ibabaga ed sikatayo na Biblia a “say sankamundoan so mandokdokol ed kaugsan” tan espisipikon mangipapaamtan si Satanas so “say prinsipe na sayan mundo.” (1 Juan 5:19; Juan 12:31) Mabitabitar, agbulos iray relihyon ed mundo manlapud impluensya nen Satanas. Diad kasunian to, sikara ni ingen so manggugulo tan manwewetwet a tuloy ed mundo natan. Tan no nipaakar ed kamarerwa, mapatpatnag a sikaray mangipapanengneng ed kanonotan nen Satanas. Panon ya ontan?

Nonoten pay inmunan tilan nibaga ed kapiganman. Imbaga na Dios ed si Adan tan Eva a say resulta et ipapatey no sikaray mankasalanan ed sikato. Balet pinaseguroan nen Satanas si Eva: “Agkayo ompatey.” (Genesis 3:4) Siempre, talagan inatey si Adan tan Eva; pinmawil ira ed dabok unong ed imbaga na Dios. Si Satanas, ya “ama na tila,” so agbalot angipulisay ed inmunan impantila to. (Juan 8:44) Diad dakerakel a relihyon ya onsusuawi manlapud doktrina na Biblia odino diretsaan a mangibabaliwala ed satan, parehon ideya so siansian nipapasabi: ‘Agka ompatey. Say laman mo so naderal, balet say kamarerwam so tuloytuloy a manbilay, a maando​—a singa say Dios!’ Makapainteres, imbaga met nen Satanas ed si Eva a magmaliw a ‘singa Dios’!​—Genesis 3:5.

Agaylan mas makagungguna so pakawalaan na ilalo a nibase, aliwan ed saray tila odino pilosopiya na too, noagta ed katuaan. Agaylan magmaong a tuloy so panmatalek a saray inad-aro tayon inatey so agmakalikna ed lubok imbes nen say panaburidoan no iner so kawalaan na immortal a kamarerwa! Agtayo kaukolan so ontakot odino nagonigon ed sayan inkaitlep na inaatey. Diad biek a dapag, nayarin moriaen tayon saray inatey tayo so walad liktar a painawaan a pasen. Akin a liktar? Lapud ipapaseguro na Biblia ed sikatayo a saray inatey ya inaro nen Jehova so manbibilay ed espisyal a pantalos. (Lucas 20:38) Sikaray manbibilay ed memorya to. Satan so nilamot a makaligliwan kanonotan lapud say memorya to so ag-ageteran. Sikatoy magunaet a mamaoli ed agnabilang a minilmilyon ya inad-aron totoo tan ikdan tora na pankanawnawan manbilay a maando ed paraison dalin.​—Ikompara so Job 14:14, 15.

Onsabi so maglorian agew na kioli, ta amin ya insipan nen Jehova so kaukolan a nasumpal. (Isaias 55:10, 11) Isipisipen pa so kasumpalan na sayan propesiya: “Balet nabilay iramay inatey, onalagey lamet iray laman da. Saramay nauugip ed dalin so onbangon tan oneyag lapud gayaga; ta say linaew so linaew na mankirlap a liwawa, tan say dalin so mangitarok ed saramay abayag lan inatey ed kianak lamet.” (Isaias 26:19, The New English Bible) Kanian saray inaatey a nauugip ed lubok so liktar a singa ugaw ed panag-anakan na ina to. Sikara so asingger lan “nianak,” nitarok lamet ed bilay ed paraison dalin!

Anto nin ilalo so magmaong nen say satan?

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 7]

Saray Judion Zealot diad Masada so anisian say ipapatey so mangibulos ed kakamarerwa ra