Dario—Arin Walaan na Inkahustisya
NIPAAKAR ed saray proyekton konstruksion a ginawa to, inlastog ya aminsan na bantog ya ari: “Diad apaderan a Babilonia et pinaderan koy mabiskeg a bakor ed nibukig. Nankotkot ak na banawang . . . angipaalagey ak na abalbaleg a bakor a gawa’d bitumen tan laryo, singa palandey ya agnagalaw.” On, akibiang si Arin Nabucodonosor na Babilonia ed malaknab a programan panagpaalagey tan amasyan nankimey pian pabiskegen so kabiseran syudad na empiryo to. Balet ag-apruebaan na syudad a Babilonia ya agnakobkob a singa ninonot to.
Apaneknekan iya nen Oktubre 5, 539 K.K.P. Inulop na armaday Media, diad ontan et say Persianon manuley a si Ciro II so angonkesta ed Babilonia tan pinatey so manuley ton Caldeo, si Belsasar. Siopa natan so magmaliw a manunan manuley na sayan balon akonkestan syudad? Onia so insulat na propeta na Dios a si Daniel, a wadman ed loob na syudad sanen nagba: “Si Dario a Medo, inawat to so panarian, sanen mantaon na anemaplo tan duan taon.”—Daniel 5:30, 31.
Siopa si Dario? Pinaneknekan toy inkasikaton anton klase a manuley? Panoy impantrato to’d si propetan Daniel, ya adestiero ed Babilonia ed loob na masulok lan 70 taon?
SAKEY YA ARIN WALAAN NA AGKOMPLETON AWARAN
Agkompleto so maawaran ya impormasyon nipaakar ed si Dario a Medo. Anggapo lawari atilak na saray Medo a nisulat iran rekord. Sakey ni, saray nilasus nilibon tapyas a cuneiform ya akotkot ed Pegley Bukig so mangipaparungtal na agkompleton awaran a dakel so kulang to. Pigpigara so akaliktar iran kadaanan a sekular a sulat tan niarawi na sakey a siglo odino onsulok ni ed saray agawa a manasaglawi’d si Dario.
Anggaman kuan, isusuheri na ebidensia a kayarin akautiboy Ecbatana, say kabisera na Media, say manuley na Persia a si Ciro II et nala toy katooran na saray Medo. Nanlapulad satan et saray Medo tan Persiano so naniban akilaban ed silong na panangidaulo to. Nipaakar ed relasyon da, onia so inkuan na autor a si Robert Collins ed libro ton The Medes and Persians: “Parehon walay pantutunosan na saray Medo ed saray Persiano. Sikaray mabetbet a pinili parad atagey a betang ed gobierno sibil tan ed saray posisyon na panangidaulo diad sundaloy Persia. Sinaglawi na saray dayo iray Medo tan Persiano, a pinapaway ya anggapoy pandumaay akonkesta tan managkonkesta.” Akikasakey sirin so Medo ed Persia pian naporma so Empiryo na Medo-Persia.—Daniel 5:28; 8:3, 4, 20.
Talagan baleg so agawaan na saray Medo ed inkagba na Babilonia. Ipaparungtal na Kasulatan si “Dario ya anak a laki nen Asuero, ed bini na saray Medo” bilang say inmunan ari na Empiryo na Medo-Persia a manguley ed Babilonia. (Daniel 9:1) Nilaktip ed maarin pakayari to so autoridad a mangiletneg na saray ganggan “unong ed tunong na saray Medo tan Persia, a sikato so agnauman.” (Daniel 6:8) Say ibabaga na Biblia nipaakar ed si Dario so mangiiter met ed sikatayo na pasikmat ed personalidad to ontan met ed matukoy a rason no akin a daiset so sekular ya impormasyon nipaakar ed sikato.
APABORAN SI DANIEL
Tampol kayari impanamsam toy pakayari diad Babilonia, angipasen si Dario na “sanlasus tan duamplo a manunaan, a sikara komon so wala ed lapag na panarian,” so ibabaga na Biblia, “tan dia ed tagey da talora a pangulo, a sakey ed sikara si Daniel.” (Daniel 6:1, 2) Balet, say atagey a posisyon nen Daniel so amasyodot a maong ed arum ya opisyales. Say inkamatulok to so andi-duaruwan amakiwas ed sikaton onarawi ed inkabulok, a nayarin sengegay imbel na linawa. Maseguron say ibeg so angimpluensia met ed saray atagey ya opisyal, ta pinaboran na ari si Daniel tan ninonot ton gawaen a primo ministro.
Diad panilalon panampoten iyan kipapasen, say duaran opisyal tan saray satrap so angiplanoy patit ya inusar so ley. Sikaray linma ed ari tan impapirmaan da ed sikato so sakey a ganggan a manebel ed ‘panpikasi ed siopaman a dios odino too’ likud ed si Dario ed loob na 30 agew. Improponi da a siopaman ya onsunggay so nepeg ya ibuntok ed ungib na saray leon. Apanisia si Dario a say ontan a ganggan so paboran na amin ya atagey-betang ya opisyales na gobierno, tan say proponi so ompatnag a balikas na katooran da ed ari.—Daniel 6:1-3, 6-8.
Pinirmaan nen Dario so dekreto tan ag-abayag et nidunget ed saray epekto to. Si Daniel so sankaunaan a sinmunggay ed ganggan, lapud sikatoy nantultuloy a nampikasi ed si Jehova a Dios. (Ikompara so Gawa 5:29.) Imbuntok so matoor a Daniel ed ungib na saray leon anggaman ed masimoon iran sagpot na ari a remedyoan so pakapaliis ed agla nauman a ganggan. Imbalikas nen Dario so kompiyansa a say Dios nen Daniel so walaan na pakapanyarin iliktar a mabilay so propeta.—Daniel 6:9-17.
Kayari sanlabin impan-ayunal ya andiay ugipan, nanapura si Dario ed ungib na saray leon. Alay liket to sanen anengneng ton mabilay tan ag-asakitan si Daniel! Bilang panangibales ya inkahustisya, tampol ya impaibuntok na ari iray angakusa ed si Daniel tan saray pamilya ra ed ungib na saray leon. Sikato met so angipaakseb na ganggan a ‘dia ed amin a panuleyan na panarian to, saray totoo so nepeg ya onggiwgiw tan ontakot ed arap na Dios nen Daniel.’—Daniel 6:18-27.
Malinew, nirespeto nen Dario so Dios tan relihyon nen Daniel tan magunaet a mangipetek ed lingo. Ingen, say impanusa ed saray angakusa ed si Daniel so angitarok na gula ed nakekeraan ya opisyales. Sakey ni, say proklamasyon nen Dario a gagangganen so amin ed panarian ya ‘ontakot ed Dios nen Daniel’ so talagan nansengegay pirmin imbel na linawa ed limog na makapanyari iran saserdote na Babilonia. Lapud saray managsulat et maseguron naimpluensiaan na sarayan sengegan, agla pankelawan no saray sekular a rekord so asalatan ta pian naekal so impormasyon nipaakar ed si Dario. Balet, say antikey a salaysay ed libro na Daniel so mangililitrato ed si Dario bilang manuley a walaan na inkasimbang tan inkahustisya.