“Jehova” Odino “Yahweh”?

“IMPANKASAKEY,” “impantekep” “nikaduma.” Antoy managdag ed saray iskolar na Biblia ed Hebreo ed pangusar na ontan iran mapuersan termino? Say isyu et no kasin say “Jehovah” so dugan panangibalikas ed Ingles a ngaran na Dios. Diad loob na masulok lan sanlasus taon, sayan kontrobersya so pinmalalo. Natan, maslak ya iskolar so mas pabor ed duaran bekas a “Yahweh.” Balet say balikas a “Jehova” et talagan “nikaduma”?

Diad Lapuay Kontrobersya

Unong ed Biblia, imparungtal na Dios a mismo so ngaran to ed sankatooan. (Exodo 3:15) Ipapanengneng na Makasulatan ya ebidensia a saray lingkor na Dios nensaman so bulobulos ya angusar ed satan a ngaran. (Genesis 12:8; Rut 2:4) Say ngaran na Dios so akabatan met na arum a nasyon. (Josue 2:9) Saya so nagkalalo lan tua kayarin akapilimog iray Judio a pinmawil nanlapud inkadestiero ed Babilonia ed saray totoo ed dakel a nasyon. (Salmo 96:2-10; Isaias 12:4; Malaquias 1:11) Onia so ibabaga na The Interpreter’s Dictionary of the Bible: “Dakerakel so ebidensia a diad peryodon kayari inkadakep et dakel a dayo so asagyat ed relihyon na saray Judio.” Balet, kasabi inmunan siglo K.P., linmesa so sakey ya anito nipaakar ed ngaran na Dios. Kaunoran, aglabat intunda na Judion nasyon so pangusar ed ngaran na Dios a parungtalan noagta insebel ni ingen na arum so sigpot a pangibalikas ed satan. Diad ontan et naandi lay dugan panangibalikas​—odino ontan kasi?

Antoy Naromog ed Ngaran?

Diad Hebreon lenguahe, say ngaran na Dios so nisulat a יהוה. Sarayan apatiran letra, a nabasa manlapud kawanan a pakawigi, so kaslakan a tatawagen a Tetragrammaton. Dakel a kangaranan na totoo tan paspasen ya asalambit ed Biblia so walaan na apatikeyan a porma na ngaran na Dios. Kasin posibli a sarayan ngaran et makapangiter na pakapatnagan ed no panon a nibalikas so ngaran na Dios?

Unong ed si George Buchanan, emeritus a propesor na Wesley Theological Seminary, Washington, D.C., E.U.A., say ebat et on. Isasalaysay nen Propesor Buchanan: “Nensaman, mabetbet ya ingangaran na atateng iray ananak da ed dirios da. Kabaliksan na satan a nibalikas day kangaranan na ananak unong ed inkibalikas na ngaran na dios da. Say Tetragrammaton so intekep ed kangaranan na totoo, tan naynay dan inusar so pegley a vowel.”

Konsideraen pay pigaran alimbawa na kangaranan na totoo a naromog ed Biblia a walaan na apatikeyan a porma na ngaran na Dios. Say ngaran a Jonathan, a pinmatnag bilang Yoh·na·thanʹ odino Yehoh·na·thanʹ ed Hebreon Biblia, et kabaliksan toy “si Yaho odino Yahowah so angiter,” inkuan nen Propesor Buchanan. Say ngaran nen propeta Elias ed Hebreo et ʼE·li·yahʹ odino ʼE·li·yaʹhu. Unong ed si Propesor Buchanan, say ngaran et kabaliksan toy: “Say Dios ko et si Yahoo odino Yahoo-wah.” Mipadpara, say ngaran nen Jehosafat ed Hebreo et Yehoh-sha·phatʹ, kabaliksan toy “Si Yaho so angukom.”

Say duaran-bekas a panangibalikas ed Tetragrammaton bilang “Yahweh” so mangekal ed o a vowel a tanol ed ngaran na Dios. Balet diad dakel a Biblikon kangaranan ya intekep so madibinon ngaran, say pegley a vowel a tanol so pinmatnag ed namparan orihinal tan pinatikeyan iran porma, a singa ed Jehonathan tan Jonathan. Diad ontan et inkuan nen Propesor Buchanan nipaakar ed madibinon ngaran: “Agbalot inekal so vowel ya oo odino oh. No maminsan et apatikeyan so salita bilang ‘Ya,’ balet agbalot pinatikeyan bilang ‘Ya-weh.’ . . . Sano nibalikas so Tetragrammaton ed sakey a bekas satan et ‘Yah’ odino ‘Yo.’ Sano ibalikas itan ed taloran bekas magmaliw itan a ‘Yahowah’ odino ‘Yahoowah.’ No bilang ta patikeyan itan ed duaran bekas, magmaliw itan komon a ‘Yaho.’”​—Biblical Archaeology Review.

Sarayan komento so ontulong ed sikatayon talosan so imbaga na koma-19 siglon Hebreon iskolar a si Gesenius ed Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures to: “Saramay mangipapasen a say יְהוָֹה [Ye-ho-wah] et aktual a panangibalikas [ed ngaran na Dios] so aliwan intiramintin andian na basian a pangidepensaan da’d opinyon da. Lalon makapenek a mangipaliwawa so onian panangibalikas ed ngaran na Dios diad apatikeyan iran bekas a יְהוֹ [Ye-ho] tan יוֹ [Yo], a walad bandad gapo na dakel a kangaranan na totoo.”

Anggaman kuan, diad introduksion ed agano nin patalos ton The Five Books of Moses, onia so impabitar nen Everett Fox: “Agtinmalona so dati tan balo iran impanalin ipawil so ‘dugan’ panangibalikas ed Hebreon ngaran [na Dios]; agnapiho so sagpaminsan a narengelan a ‘Jehova’ nisay uusaren na saray iskolar a ‘Yaweh.’”

Andi-duaruwan say debati na saray iskolar so mantultuloy. Intunda la na saray Judio ya ibalikas so ngaran na tuan Dios sakbay ya atibukel na saray Masorete so sistema’d panag-apag ed vowel. Kanian, anggapoy pihon paraan a mamaneknek no dinan iran vowel so itekep ed saray consonant a YHWH (יהוה). Balet, saray kangaranan mismo na totoo ya abitla ed Biblia​—a say dugan panangibalikas ed satan et agbalot naandi—​so mangiiter na mabiskeg a pakapatnagan ed panangibalikas ed ngaran na Dios nensaman. Lapud saya, anggan panon et mipakna iray iskolar a say panangibalikas a “Jehova” et ag “nikaduma.”

[Saray litrato ed pahina 31]

Say “Jehova” so sankabantogan a panangibalikas ed ngaran na Dios