Dia “ed Saray Kaatapan ed Dayat”

DIAD kabilungetay labi, manasingger la’d sakey ya isla diad Mediteraneo so sakey a panaglayag a bapor a lugan toy 276 a too. Abanabanalan a nibanbansiwet iray tripulante tan pasahero lapud mabagbagyon kadayatan ed loob na 14 ya agew. Kanengneng da ed sakey a baybay sanen pinmelnak lay agew, sinali ran isakda so bapor. Balet ta sinmubsob so bapor kanian agla itan makaalis, tan ginaygay na saray daluyon so banda’d ebet na satan. Amin ya akalugan et tinmaynan ed bapor tan sinmakbit ira ed baybay na Malta a linmangoy odino pinmeket ira ed saray makapal a tabla odino arum nin bengatla. Aketel tan abanabanalan, sinmakbit ira anggaman ed maksil iran sipwak na daluyon. Sakey ed saray pasahero et say Kristianon apostol a si Pablo. Sikato so iyakar ed Roma pian bistaen.​—Gawa 27:27-44.

Parad si Pablo, say inkakneb da ed isla na Malta so aliwan pilpilimeron eksperiensia to ed taew a makarisgoy bilay. Pigaran taon ed kasakbayan to, onia lay insulat to: “Amitlo ak a nakneb, sanlabi tan sanagew a nanayam ak ed kaaralman na dayat.” Inyarum to nin sikato so nidunget dia “ed saray kaatapan ed dayat.” (2 Corinto 11:25-27) Akatulong ed si Pablo so panagbaroy ed dayat pian nasumpal toy inter-Dios a betang to bilang “apostol ed saray nasyon.”​—Roma 11:13, NW.

Panon kalaknab so panagbaroy ed dayat nen inmunan siglo? Anto so agawaan na satan diad panangikayat na Inkakristiano? Panon itan kaligen? Antoran klase na bapor so uusaren nensaman? Tan panon a naaasikaso iray pasahero?

Say Pankaukolan na Roma ed Negosyo Diad Baybay

Tinawag na saray Romano so Mediteraneo a Mare Nostrum​—Say Dayat Tayo. Importanti ed Roma so pangontrol ed rota diad kadayatan ya aliwa lambengat a makasengeg ed militar. Dakel a syudad ed Empiryo na Roma so balanglan daongan odino pasen a pansusuplayan da. Alimbawa, say daongan na Roma so walad asingger ya Ostia, bangta inusar na Corinto so Lechaeum tan Cenchreae, tan say Siryanon Antioquia so sinuplayan nen Seleucia. Saray maong a siglaotan diad baybay a walad baetan na sarayan daongan so amaseguro ed maples a komunikasyon ed manuna iran syudad tan amainomay ed epektibon kipakurang na saray luyag na Roma.

Nandependi met so Roma ed industriyay panag-ulor na bapor lapud isusuplay ed sikaton tagano. Lapud populasyon a ngalngali sakey milyon, dakel so kinaukolan na Roma ya ilik​—ya onliligada’d baetan na 250,000 tan 400,000 a tonilada kada taon. Iner so nanlapuan na satan ya amin ya ilik? Inaon nen Flavius Josephus so inkuan nen Herodes Agrippa II a sinustuni na Amianen ya Aprika so Roma ed loob na waloy bulan ed sakey taon, bangta impawit na Ehipto so magenap ya ilik pian nasustuni so syudad ed nakekeraan nin apat bulan. Nilibo ed ombiabiahen bapor ed dayat so apiiba ed panangisuplay na ilik ed satan a syudad.

Ta pian nasustuni so pankaliktan na Roma ed inkadaakay materyal, say onaadilantan negosyo diad baybay so angisuplay ed amin a klase na sasaliwen. Saray mineral, bato, tan marmol so nipatulor manlapud Chipre, Gresya, tan Ehipto, tan say troso so manlalapud Lebanon. Say alak so nanlapud Smirna, nuts a nanlapud Damasco, tan saray prutas a datiles a nanlapud Palestina. Ilulugan ed Cilicia iray ipupuyok tan goma, lana ed Mileta tan Laodicea, saray abel diad Siria tan Lebanon, purpuran abel ed Tiro tan Sidon. Nipapawit met iray kolor manlapud Tiatira tan salming manlapud Alejandria tan Sidon. Say sida, kapes, garing, tan rekado so nipapawit manlapud Tsina tan India.

Anto so nibaga tayo ed say bapor a nakneb ed Malta ya akaluganan nen Pablo? Satan imay bapor a panag-ulor na ilik, “sakey a bapor a manlapud Alejandria a manlalayag a paarap ed Italya.” (Gawa 27:6, NW, paimano’d leksab) Saray bapor a panag-ulor na ilik so pribadon kayarian na saray Griego, taga-Fenicia, tan Siriano, a mangimamando tan mangisasagana ed saratan. Anggaman ontan, kakaryadaen na Estado irayan bapor. Inkuan nen manag-awaran a si William M. Ramsay, a “singa ed panagkolekta na saray buis, nainomayan so gobierno no ipulin to la ed saray managkontrata nen say mangorganisan mismo na abalbaleg a sisteman mamakurang ed totoo tan uusaren a kinaukolan ed satan a baleg a serbisyo.”

Akompleto nen Pablo so baroy to diad Roma ed sakey a bapor a walaay kurti na “Ananak nen Zeus” ed nguro to. Sakey met iyan bapor a nanlapud Alejandria. Dinmaong itan ed Puteoli diad Gulpo na Naples, say daongan a kaslakan a sasakdaan na saray ombiabiahen bapor a panag-ulor na ilik. (Gawa 28:11-13) Manlapud Puteoli​—modernon agew a Pozzuoli​—say kargamento so balanglan ibiahe diad dalin odino uloren ed saray baloto a manpaamianen ed baybay ya angga ed Ilog Tiber ya ompugta ed sentro na Roma.

Pasaheros ed Saray Bapor a Panag-ulor?

Akin a nambiahe si Pablo tan saray sundalon mangguaguardia ed sikato diad panamegley na bapor a panag-ulor? Pian naebatan itan a tepet, kaukolan tayon amtaen no antoy nalalanor ed pambiahe ed taew bilang pasahero ed saraman a panaon.

Nen inmunan siglo K.P., anggapo ni so ipapasadan bapor. Saray bapor ya uusaren na saray biahero et saray bapor a pannegosyo. Tan amin a klase na totoo​—laktip laray walaay betang ed Estado, saray matudio, managkalar, managsalamangka, artist, atleta, negosyante, turista, tan saray manbiabiahe ed arum a bansa​—so nayarin kaiba ditan a manlalayag.

Siempre, wala met iray baloton mangilulugan ed saray pasahero tan kargamento diad saray baybay. Nayarin ontan so niluganan nen Pablo a ‘linma ed Macedonia’ manlapud Troas. Nayarin aminpiga ton nanluganan iray baloto a paarap tan manlapud Atenas. Nayari met a nanluganan nen Pablo so paraw ed saginonor a baroy to manlapud Troas ya anggad Patara diad saray islan asingger ed baybay na Asia Minor. (Gawa 16:8-11; 17:14, 15; 20:1-6; 13-15; 21:1) Makagimper na panaon so pangusar ed ontan iran paraw, balet ta aglaratan makaarawin maong manlapud dalin. Kanian saray bapor a niluganan nen Pablo ya amaarap ed Chipre insan diad Pamfilia tan saramay impanlayag to manlapud Efeso anggad Cesarea tan manlapud Patara ya anggad Tiro so maseguron babaleg. (Gawa 13:4, 13; 18:21, 22; 21:1-3) Say bapor ya akasagmakan nen Pablo na inkakneb ed Malta et nayari met a baleg. Panon kabaleg iratan a bapor?

Unong ed saray nisulat a reperensia, oniay inkuan na sakey ya iskolar: “Say sankamelagan a kapasidad [bapor] ya inkalapagan a mausausar ed saray totoo nensaman et ngalngali 70 anggad 80 tonilada. Say kabkabat a kabaleg balet, diad Helenistikon panaon et 130 tonilada. Anggaman naynay a nanengneng, seguradon mas babaleg so mankargay 250 tonilada nen say kaslakan. Diad panaon na Roma, saray bapor ya inusar diad empiryo parad panagtulor so babaleg ni ingen, say kalkaliktan a kapasidad et 340 tonilada. Onliligada’d 1300 a tonilada iray sankabalegan a bapor ya uusaren ed dayat, a posiblin babaleg na daiset.” Unong ed deskripsion a nisulat nen komaduan siglo K.P., say bapor na Alejandria a panag-ulor na ilik et say Isis a masulok a 55 metro ed karukey, ngalngali 14 metro ed kalapar, a walaan na ngalngali 13 metron kaawang ed dalem, tan nayarin napankargaay nilibon tonilada na ilik tan nayarin walay pigan lasus a pasaheros.

Panon a naaasikaso iray biahero diad bapor a panag-ulor na ilik? Lapud sarayan bapor et nigagala parad panag-ulor, agtanton naiikday importansia iray pasahero. Anggapoy tagano odino serbisyo, likud ed danum, a nisusuplay ed sikara. Onuugip ira ed kubyerta (deck) na bapor, a nayarin diad singa toldan silongan ya ipaalagey no labi tan isinop kada kabuasan. Anggaman naabuloyan iray managbaroy a manluto diad komidor, kaukolan a sikara so mangisaganay nakaukolan da ed panluto, panangan, panames, tan ed kakaugip​—manlapud saray kaldero tan kawali anggad apis na dukolan.

Panagbiahe ed Dayat​—Panon Kaligen?

Lapud kakulangay instrumento​—pati say kompas—​maasigtan babantagen na saray nabigante so direksion da. Kanian, maligeligen so pambiahe sano malinlinak so panaon​—a kaslakan et manlapud pansamposampot na Mayo anggad kapegleyay Setyembre. Kaleganan na duay bulan sakbay tan kayari na satan a panaon, nayarin mapeligro lay panlayag na saray negosyante. Balet legan na panaoy ambetel, say kelpa tan lurelurem so mabetbet a mamuragas ed saray pakatandaan tan mananib ed banwa no agew tan bibitewen no labi. Anggapoy naabuloyan a manlayag (Latin, mare clausum) manlapud Nobyembre 11 anggad Marso 10, likud lambengat ed saray kason kapkapilitan odino pankaganatan. Saramay ombiahe ed pansamposampot la na satan a tiempo so napepeligron manpalabas na panaoy ambetel diad daongan na arum a bansa.​—Gawa 27:12; 28:11.

Anggaman mapeligro tan panapanaon lambengat, wala kasi so antokaman iran bentaha na panlayag nen say pambiahe ed dalin? On! Say pambiahe ed dayat so agtanton makapakesaw, mas mamura, tan mamaples. Sano marakep so palayupoy na dagem, nayarin nakobrian na sakey a bapor so 150 kilometro ed sakey agew. Say ordinaryon peles no akaren so andukey a baroy et 25 anggad 30 kilometro ed sakey agew.

Mandependi lawarin amin ed dagem so kapeles na panaglayag. Say pambiahen manlapud Ehipto anggad Italya so agmanundan isuba ed dagem, anggan diad sankaabigan a tiempo. Say sankatikeyan a rota et kaslakan ya ondadalan ed Rodas odino Mira odino arum nin daongan ed baybay na Licia ed Asia Minor. Kayarin asagmak iray bagyo tan nisuawi ed aarapen to, diad aminsan ya inkagawa et inyangkla so bapor ya Isis a panag-ulor na ilik diad Piraeus a 70 agew kayari na imbuat to manlapud Alejandria. Lapud sisiplogan na dagedagem a manlapud amianen-sagur, say papawil a direksion manlapud Italya so nayarin nagawa labat ed loob na 20 anggad 25 agew. No baroyen itan diad dalin, inerman a direksion et mankaukolan itan na masulok a 150 ya agew diad maong a tiempo.

Nitarok so Maong a Balita ed Arawin Biek-taew

Mapatnag a kabisado nen Pablo iray kaatapan diad pambiahe ed taew no agmarakep so tiempo. Agto ni ingen impaseseg so panlayag ed pansamposampot lay Setyembre odino kasakbayan na Oktubre, a kuanto: “Lalaki, nanengneng ko a say panagsakay mangiter na kairapan tan dakel a kaugsan, aliwa labat ed awit tan say sakayan, noag dia ed saray bilay tayo met.” (Gawa 27:9, 10) Balet ta sarayan salita so imbaliwala na inkargadon opisyal na sundalo, tan nanresulta iya ed inkakneb ed Malta.

Diad pansamposampot na panmimisyonaryo to, amipat ya asagmak nen Pablo so inkakneb na bapor. (Gawa 27:41-44; 2 Corinto 11:25) Ingen, say pirmin kapagaan ed ontan iran nagawa so ag-akaamper ed saray akadkaunan managpulong na maong a balita diad pambiahe ed taew. Nagnap dan inusar so amin a walan paraan na pambiahe pian niwakawak so mensahe na Panarian. Tan diad katutulok ed ganggan nen Jesus, lapag ya agawa so panagpulong. (Mateo 28:19, 20; Gawa 1:8) Lapud inkaseseg da, say pananisia na saramay ontutumbok ed alimbawa ra, tan say panangiwanwan na masanton espiritu nen Jehova, asabi na maong a balita so sankasulinekan iran sukong na panaayaman a dalin.

[Picture Credit Line ed pahina 31]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.