Saray Kustombre ed Krismas​—Kasin Makristiano Iratan?

ASABI lay panaon na Krismas. Antoy kabaliksan na satan ed sika, ed pamilyam, tan ed saray kalimog mo? Kasin maespiritual ya okasyon itan, odino panaon labat itan a panpipiesta tan panliliket? Kasin panaon itan pian molimolien so inkianak nen Jesu-Kristo odino pian ibaliwala iray Kristianon prinsipyo?

Diad pangonsidera ed saratan a tepet, nonoten a saray tradisyon ed Krismas et nayarin duma dependi ed lugar a panaayaman mo. Singa bilang, diad Mexico tan arum niran bansa a Latin-America, anggan say pananawag ed Krismas et duma. Impabitar na sakey ya encyclopedia a say datin Ingles a tawag ed Christmas ‘et Christes Masse nen kapegleyay panaon, bilang say Misa nen Kristo.’ Balet, say La Navidad, odino Belen, a singa tawag diad sarayan bansa a Latin-America, so ontutukoy met ed belen, odino inkianak, nen Kristo. Konsideraen pan magano so pigaran kustombre ed Mexico. Saya so nayarin ontulong ed sika pian nitukoy moy dilin opinyon mo nipaakar ed sayan panaon na holiday.

Say Posadas, “say Taloran Makabat a Lalaki,” tan say Nacimiento

Onggapo iray panpipiesta ed Disyembre 16 panamegley na say posadas. Onia so komento na libron Mexico’s Feasts of Life: “Panaon itan na posadas, siamiran makapalikliket ya agew antis na Bisperas na Krismas, a pannodnonot ed begtebegtew ya impanteyengteyeng di Jose tan Maria diad syudad na Betlehem tan sanen aromog dan siansia so panangasi tan siruman. Saray pamilya tan kakaaro so nilabilabin mantitipon pian iyakto iray agawa ed saramay agew antis na inkianak nen Kristo.”

Unong ed tradisyon, walay grupo na totoo a mangaawit na saray imahen nen Maria tan Jose diad sakey ya abung tan ikansion day pamasirum, odino posada. Saramay walad loob na abung so mankansion met bilang ebat antis a palooben iray bisita. Insan onggapo lay party, a walaray aperengan tan di-awit na pekpek, a mansusublayan iran manalin mametag ed piñata, sakey a baleg a dinekoraan a banga ya akabitin. No abetag la, saray karga to (kendi, prutas, tan arum ni) so pansisinggawan na saray manseselebra. Insan onsublay lay panangan, inuman, tan pansasayaw. Waloran posada a party so gawaen manlapud Disyembre 16 anggad Disyembre 23. Diad koma-24, selebraan so Nochebuena (bisperas na Krismas), tan gawaey anggaay nayarian na saray pamilya a mandurungo parad espisyal a pangdem.

Insan nasabi so Agew na Balon Taon, a seselebraan tekep na maingal iran party. Diad labi na Enero 5, say Tres Reyes Magos (“taloran makabat a lalaki”) so ipapasen a mangawit na saray gakgalaw parad ugugaw. Say kapantokan et say party diad Enero 6, sano niparungo so sakey a rosca de Reyes (malimpek a cake). Legan a kakanen iyan cake, walay makaromog na melag a monyeka ed betang to a mangirerepresenta ed ugaw a Jesus. Say makaromog so obligadon mangorganisa tan manangkaili parad unor a party diad Pebrero 2. (Diad arum a pasen walaray taloran angkelag a monyeka, a mangirerepresenta ed “taloran makabat a lalaki.”) Singa naimano yo, say panpa-party nipaakar ed Krismas et tuloytuloy.

Legan na sayan panaon, say nacimiento (Belen) so popular a tuloy. Antoy nalalanor ed saya? Bueno, diad publiko iran pasen ontan met diad saray simbaan tan kaabungan, niparungtal iray eksena na Belen panamegley na saray too-too (baleg odino melag) a gawa ed ceramic, kiew, odino langa. Irerepresenta na saratan si Jose tan Maria ya akatalimukor ed atotong a kawalaan na kapangiyanak ya ugaw. Mabetbet a walaray managpastol tan Los Reyes Magos (“saray makabat a lalaki”). Say eksena et sakey a kuadra, tan walaray pigaran ayayep ed kaliberliber na eksena. Balet say manunan pigura et say kapangiyanak ya ugaw, a natatawag ed Español ya el Niño Dios (say Ugaw a Dios). Sayan manunan pigura so nayarin ilira diad Bisperas na Krismas.

Pangusisa ed Saray Tradisyon na Belen

Nipaakar ed panagselebra’d Krismas a popular ed intiron mundo, onia so ibabaga na The Encyclopedia Americana: “Maslak ed saray kustombre natan nipaakar ed Krismas et aliwan gendat iran kustombre ed Krismas noagta kustombre iratan antis ni na Makristiano tan aliwan Makristiano iran kustombre ya inagamil na Kristianon iglesia. Say Saturnalia, sakey a Romanon piesta a senelebraan ed kapegleyan na Disyembre, so angalig ed dakel iran kustombre na panliliket no Krismas. Alimbawa, inala manlapud sayan selebrasyon so alablabas a panpipiesta, say paniiteran na regalo, tan say panselsel na saray kandila.”

Diad Latin America, saratan a manunan kustombre ed Belen so nayarin aagamilen, pati saray kaaruman. Nayarin itepet mo, ‘No iner so nanlapuan na saratan.’ Diretsaan, namomoria na dakel a malabay a manumbok ed Biblia a walaray kustombren puro iran ritual na Aztec. Onia so inkomento na El Universal, sakey a peryodiko diad Syudad na Mexico: “Saray pari a membro na nanduruman grupo so anganamot ed katuaan a saray piesta ed ritual a kalendaryo na Indian so mipetekan ed ritual a kalendaryo na Katoliko, kanian inusar da iya pian suportaan so panag-ebanghelyo tan misionaryon kimey da. Sinalatan daray pakanodnonotan ed saray dirios antis na panaoy Kastila panamegley na saray piesta a parad saray dirios na Kristiano, ya angigapo ed pispiesta tan aktibidades ed Europa, ya angilaktip met ed pispiesta na Indian, a nanresulta ed impanlalaok na nanduruman porma na sisiaen ed kultura a nilesaan na saray uusaren a balikas ed Mexico.”

Onia so salaysay na The Encyclopedia Americana: “Saray panangi-akto ed Belen nensaman so nagmaliw a kabiangan ed selebrasyon na Krismas . . . Say panangiparungtal na simbaan ed crèche [say eksena ed atotong] so ibabagan inggapo nen Saint Francis.” Sarayan panangi-akto a mangipaparungtal ed inkianak nen Kristo so ginawa ed saray simbaan legay pagmamaliw na Mexico a kolonya. Saratan so inorganisa na saray Franciscan a monghe ta pian bangatan iray Indian nipaakar ed Belen. Diad saginonor et nagmaliw a mas popular so posadas. Antokaman so orihinal a getma ed saratan, say paraan a pangipaparungtal natan ed posadas so pakapatnagay tuan nengneng na saratan. No wala ka ed Mexico legan na sayan tiempo, nanengneng mo odino naliknam so bengatlan impabitar na nansulat ed El Universal diad komento to: “Say posadas, a mangipanonot ed sikatayo ed impanbaroy na atateng nen Jesus a nananap na siruman a kianakan na Anak na Dios, so nagmaliw natan a panaon na panagbuanges, inkaalablabas, inkasiba, kaapaan, tan ondarakel a krimen.”

Say ideya nipaakar ed nacimiento so linmesa legan na panaoy Kolonya manlapud orihinal tan aktual iran representasyon diad saray simbaan. Anggaman parad arum et makapasagyat itan, kasin suston mangipaparungtal itan ed ibabaga na Biblia? Makatunongan itan a tepet. Sanen binmisita irayan tatawagen a taloran makabat a lalaki​—a diad tua et astrologo ira​—si Jesus tan say pamilya to so anggapo la’d man ed kuadra. Linmabas lay panaon, tan say pamilya et wala la’d sakey ya abung. Naimanom a makapainteres iyan detalyi diad apuyanan a rekord ed Mateo 2:1, 11. Naimanom met ya ag-ibabaga na Biblia no pigararay astrologo a wadman.a

Diad Latin America, say taloran makabat a lalaki so sinalatan na ideyan Santa Claus. Siansia, singa gagawaen ed arum a bansa, dakel ya atateng so mangiyamot na saray gakgalaw diad abung. Insan diad kabuasan na Enero 6, anapen iratan na ugugaw, a singano intarok iratan na taloran makabat a lalaki. Maksil so anap ed sayan panaon parad saray managlakoy gakgalaw, tan panutuboan a maong na arum so momoriaen na dakel a matuan-impanpuson totoo bilang pantasya labat. Dakel met lay agmanisia ed tongtong nipaakar ed taloran makabat a lalaki, anggan diad limog na angkelag ya ugugaw. Anggaman walaray agnaliliketan ed idaraiset lay mananisia ed sayan tongtong, antoy nailaloan na siopaman ed pantasya a pansiasiansiaen labat lapud tradisyon tan komersyo?

Say Krismas, odino Belen, so agsenelebraan na saray inmunan Kristiano. Onia so inkuan na sakey ya encyclopedia nipaakar ed saya: “Say selebrasyon so agsenelebraan nen inmuunan siglo na Kristianon iglesia, lapud say Makristianon aagamilen ed inkalapagan et say panselebra ed impatey na matalonggaring a totoo imbes a say inkianak da.” Isisiglaot na Biblia ed saray pagano so panagselebra’d saray inkianak, aliwan ed saray tuan managdayew ed Dios.​—Mateo 14:6-10.

Siempre, agkabaliksan na saya ya agmakagungguna so pangamta tan pannodnonot ed aktual iran ebento a nalalanor ed inkianak na Anak na Dios. Say matuan salaysay na Biblia so mangiter na importanti iran aralem a kakabatan tan leksion parad amin na saramay malabay a manggawa na linaway Dios.

Inkianak nen Jesus Unong ed Biblia

Naromog mo so napanmatalkan ya impormasyon nipaakar ed inkianak nen Jesus diad saray Ebanghelyo na Mateo tan Lucas. Ipapanengneng na saratan a si anghel Gabriel so binmisita ed malangwer nin marikit a manngaran na Maria diad baley na Galilea ed Nazaret. Antoy mensahe to? “Nia, ilukon mo tan yanak mo so sakey ya anak a laki et tawagen mo so ngaran to a Jesus. Sikato naani baleg, et ningaran ya Anak na Sankatageyan; et iter na Dios a Katawan ed sikato so trono nen David ya ama to; et manari lawas ed abung nen Jacob; et say panarian to andi angga to.”​—Lucas 1:31-33.

Abiglan maong si Maria ed sayan mensahe. Lapud marikit ni, inkuanto: “Panon to nia, ta anggapo so kabat ko a laki?” Inmebat so anghel: “Say espiritu santo onla ed sika, et say pakapanyari na Sankatageyan tarongan to ka: kanian say nianak met ningaran naani santo, say Anak na Dios.” Lapud amoria nen Maria a linawa na Dios iya, inkuanto: “Nia, so aripen na Katawan; nagawa ed siak so unong na salitam.”​—Lucas 1:34-38.

Imbaga na sakey ya anghel ed si Jose so nipaakar ed mamilagron kianak ta pian agto idiborsio si Maria, a nononoten ton gawaen sanen naamtaan ton sikatoy malukon. Diad ontan et sikatoy mabulos a mangako ed responsabilidad a manlegpet ed Anak na Dios.​—Mateo 1:18-25.

Insan impaakseb nen Cesar Augustos so sakey a ganggan ya amaskar ed si Jose tan Maria a manbaroy manlapud Nazaret diad Galilea a paonla ed Betlehem diad Judea, say syudad na inmuunan atateng da, pian manparehistro. “Agawa, a leleg dan wadman asabi la so saray agew a pananak to. Et inyanak to so anak to a panguloan, et sikato so pinunggos to ed lampin, tan imparukol to ed sakey ya atotong, ta anggapo so napasenan da ed darawesan.”​—Lucas 2:1-7.

Deneskribe na Lucas 2:8-14 so tinmumbok ya agawa: “Wala so saray pomapastol ed saman lanlamang a dalin, a manaayam ed uma, tan babantayan da a pampupuyatan ed labi so ayayep da. Et sakey ya anghel na Katawan nanalagey ed abay da, et say gloria na Katawan niliktob tora na liwawa: et apagaan ira na baleg a takot. Et say anghel inkuan to ed sikara, Agkayo antakot; ta, nia, yakar ko ed sikayo so saray maong a balita na baleg a liket a nipaakar ed amin a totoo: Tan natan ya agew, dia ed syudad nen David, nianak ed sikayo so sakey a Manangilaban, a sikato so Kristo a Katawan. Et saya so tanda ed sikayo: Naromog yo so ugaw ya apunggos ed lampin tan niparukol ed sakey ya atotong. Et kasanlilikna wala so akiulop ed anghel a sakey a karaklan na ehersito a mangatatawen ya angigalgalang ed Dios, a kuan da, Gloria ed Dios ed sankatageyan, tan dia ed dalin deen ed saray totoo a sikara so panliketan ton maong.”

Saray Astrologo

Sinalambit na salaysay nen Mateo a saray astrologo a nanlapud Bukig so linma ed Jerusalem pian anapen no iner so nianakan na Ari na saray Judio. Interesadon maong si Arin Herodes ed saya​—balet ta anggapoy maabig iran intension to. “Imbaki to ra ed [Betlehem] a kuanto, Onla kayo tan usisaen yon maong so nipaakar ed ugaw; et no sikato so nalmo yo la, ipakabat yo’d siak pian onla ak met et mangigalang ak ed sikato.” Aromog na saray astrologo so ugaw tan “nen nilukasan da so saray kayarian da angisaklang ira’d sikato na saray bagat a balitok tan insenso tan mirra.” Balet ag-ira pinmawil ed si Herodes. “Binilin ira na Dios dia ed sakey a kugip ya ag-ira ompawil ed kinen Herodes.” Inusar na Dios so sakey ya anghel pian pasakbayan si Jose ed saray getma nen Herodes. Kanian linma si Jose tan Maria ed Ehipto kaibay anak da. Insan, diad gunaet a pateyen so balon Ari, ingganggan na maruksan Arin Herodes a pateyen so ugugaw a lalaki diad nasasakopan na Betlehem. Antoran ugugaw a lalaki? Saramay mantaon na duara a paleksab.​—Mateo 2:1-16.

Antoy Naaralan Tayo Manlapud Salaysay?

Saray binmisitan astrologo​—anggan panoy karakel da​—so agmandadayew ed tuan Dios. Onia so ibabaga na bersion na Biblia a La Nueva Biblia Latinoamérica (1989 ya Edisyon) diad paimano ed leksab: “Saray managsalamangka so aliwan arari, noagta sikaray managparles tan papari na paganon relihyon.” Sikaray linma unong ed pikakabat da nipaakar ed saray bitewen a kawalaan na debosyon da. No nilabay na Dios ya ipaarap ira ed ugaw, sikara komon so niwanwan ed eksakton pasen ya agla kaukolan ya onla nira ed Jerusalem tan diad palasyo nen Herodes. Saginonor, say Dios so sinmalet ya insuawi to ra pian nasalimbengan so ugaw.

Diad panaon na Krismas, sayan salaysay so mabetbet ya aliktob na tongtongtong tan imahinasyon a mamapakilot ed sankaimportantian a bengatla: a sayan ugaw a nianak so magmaliw a matalonggaring ya Ari, a singa niyabawag ed si Maria tan ed saray managpastol. Andi, aliwa lan kapangiyanak si Jesu-Kristo, odino ugaw. Sikatoy manuuley la bilang Ari ed Panarian na Dios, a magano to lan sigpot ya ekalen so amin a pananguley a kontra ed linawa na Dios, tan solbaren ton amin so problema na katooan. Saya imay Panarian a kekerewen tayo ed Pikakasi na Katawan.​—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.

Naaralan tayo ed inyabawag na saray anghel ed saray managpastol, a lukas la so kilalaban parad amin a mabulos ya ondengel ed mensahe na maong a balita. Saramay makagamor ed pabor na Dios so magmaliw a “totoo a sikara so panliketan ton maong.” Walaray makapakelkelaw ya ilalo parad kareenan ed intiron mundo diad silong na Panarian nen Jesu-Kristo, balet nepeg a mabulos iray totoo a manggaway linawa na Dios. Kasin say tiempo na Krismas et matukoy ed saya, tan kasin ipapatnag na satan iyan pilalek? Liknaen na dakel a masimoon a totoo a malabay a manumbok ed Biblia a mabitar so ebat.​—Lucas 2:10, 11, 14.

[Paimano ed leksab]

[Kahon ed pahina 4]

ARUM SO NIKELAWAN

Diad libro ton The Trouble With Christmas, indatak nen autor a Tom Flynn iray konklusyon to kayari pigaran taon ya impansukimat nipaakar ed Krismas:

“Dakerakel a tradisyon ya isisiglaot tayo natan ed Krismas so nanlapud sakbay-Kristiano a pagano iran relihyoson tradisyon. Arum ed saraya so walaan na sosyal, seksual, odino cosmological iran kabaliksan a nayarin mangiwanwan ed saray modernon totoo ya edukado tan sinononot ed kultura a mangiwaklit ed saray tradisyon no natalotalosan da laray nanlapuan na saratan.”​—Pahina 19.

Kayari na impangiter toy dakerakel a manusuportan impormasyon, impabitar lamet nen Flynn so manunan punto: “Sakey ed saray pirmin pisumlangan na Krismas et aliwan Makristiano so maslak ya aagamilen ed satan. No iwaklit tayo iray sakbay-Kristianon kabiangan na satan, maslak ed saray natilak et saramay kayari-Kristiano, imbes a saramay napanmatalkan a Makristianon lapuan.”​—Pahina 155.

[Litrato ed pahina 7]

Say anunsio ed inkianak nen Jesus so angitarya na basiyan parad arapen a betang to bilang pinili na Dios ya Ari