Anto so Katuaan Nipaakar ed Dead Sea Scrolls?

Masulok lan 50 taon ed apalabas, sakey a baton intupak na sakey a Bedouin a managpastol diad sakey ya ungib so angitonton ed tinawag na pigara bilang sankabalegan ya arkeolohikon nalmoan ed koma-20 siglo. Walay nadngel na saman a Bedouin a naksit a pasig a nakna na bato. Sanen ninengneng to, nalmo toy sankaunaan ed saray akabatan bilang Dead Sea Scrolls.

SARAYAN lukot so nagmaliw a sentro na imano tan sangsangan, diad saray managsukimat a grupo tan diad lapag a media. Kinmayat ed publiko so inkawetwet tan lingon impormasyon. Nikayat iray dengeldengel nipaakar ed malaknab a panamalikdo lapud takot ompan saray lukot so mangiwalwal na saray katuaan a mangusbo ed pananisia na saray Kristiano ontan met ed saray Judio. Balet anto so peteg a kaimportantian na sarayan lukot? Kayari na masulok a 50 a taon, kasin naamtaan niray katuaan?

Antoray Dead Sea Scrolls?

Say Dead Sea Scrolls so kadaanan iran Judion manuskrito, a maslak ed saratan so nisulat ed Hebreo, arum et diad Aramaiko, tan pigara et diad Griego. Dakel ed sarayan lukot tan pigpignis so mantaon lay masulok a 2,000, antis ni na inkianak nen Jesus. Arum ed saray sankaunaan a lukot a nala manlapud saray Bedouin et say pitoran andurukey a manuskrito ya agnampapara ed kamimigmig. Diad impansukisok ed dakel niran ungib, aromog iray arum nin lukot tan nilibon pigpignis na lukot. Diad baetan na saray taon 1947 tan 1956, sakey a dagup na 11 ya ungib a walaan na saray lukot so nalmoan diad asingger na Qumran, diad Inatey a Dayat.

Sanen naalasir iray amin a lukot tan pigpignis, ngalngalin 800 a manuskrito iratan. Ngalngalin kakapat, odino masulok labat a 200 iran manuskrito, iray kopya na kabiangan na Hebreon teksto na Biblia. Saray kaaruman a manuskrito so mangirerepresenta ed kadaanan a Judion sulsulat ya agmisiglaotan ed Biblia, say Apocrypha tan Pseudepigrapha.a

Arum ed saray lukot ya akasagyatan a tuloy na saray iskolar et saray datin agni amtan sulsulat. Kalaktip ed saraya iray interpretasyon ed saray pamaakaran na Judion ganggan, espisipiko iran totontonen parad komunidad na sekta a nanayam ed Qumran, saray ritual ya anlong tan dasal, ontan met ed sulsulat ya eschatological (ontutukoy ed anggaan na mundo) a mangipaparungtal ed saray panmoria nipaakar ed kasumpalan na propesiyay Biblia tan ed kaunoran iran agew. Wala met iray nikadkaduman komentaryo ed Biblia, say sankadaanan iran manangigapo na moderno a bersikulo por bersikulon komentaryo ed saray teksto na Biblia.

Siopa so Angisulat ed Dead Sea Scrolls?

Saray nanduruman metodo ed panagpetsa ed kadaanan iran dokumento so pakapatnagan a saray lukot so balanglan kinopya odino tinugyop ed baetan na komatlon siglo K.K.P. tan inmunan siglo K.P. Improponi na pigaran iskolar a saray Judio a nanlapud Jerusalem sakbay na inkaderal na templo nen 70 K.P. so angiyamot ed saray lukot diad saray ungib. Balet, maslak ed saray iskolar a mansusukimat ed saray lukot so makakamorian ag-iya mitunosan ed lugan na saray lukot a mismo. Dakel ed saray lukot so pakapatnagan na saray panmoria tan kustombre a misumlangan ed saray panmoria na saray relihyoson autoridad ed Jerusalem. Ipaparungtal na sarayan lukot so sakey a komunidad ya anisian impulisay na Dios iray saserdote tan say serbisyo ed templo diad Jerusalem kanian minoria to iray panagdayew na sekta ra diad desierto bilang kasandin serbisyo ed templo. Ompatnag ya imposiblin mangiyamot na koleksion ya angilaktip ed saratan a lukot iray autoridad ed templo na Jerusalem.

Anggaman nayarin walay grupo na saray managkopya diad Qumran, nayari palagin dakel ed saray lukot so kinolekta ed sananey a lugar tan inawit diman na saray mananisia. Diad sakey a pantalos, say Dead Sea Scrolls et sakey a malaknab a koleksion na librarya. Singa ed dinanman a librarya, say koleksion so mangilaktip ed malaknab ya ideya, ya aliwan amin et pakapatnagan na relihyoso iran panmoria na saray managbasa ed satan. Balet, saratan a teksto a niwala ed dakerakel a kopya so mas maseguron pakapatnagan na nikaduma iran pakasagyatan tan sisiaen na ulop.

Kasin Essenes Iray Manaayam ed Qumran?

No sarayan lukot et librarya ed Qumran, sioparay manaayam ditan? Si Propesor Eleazar Sukenik, ya akala na taloran lukot parad Hebrew University diad Jerusalem nen 1947, so sankaunaan ya angiproponi a sarayan lukot et nanlapud komunidad na Essenes.

Saray Essenes et Judion sekta a sinalambit na saray inmunan-siglo a managsulat a di Josephus, Philo na Alexandria, tan Pliny ya Elder. Padesir labat so eksakton lapuan na saray Essenes, balet ompatnag a linmesa iratan legan na panaoy gulo kayari impanrebeldi na saray Macabeo nen komaduan siglo K.K.P.b Inreport nen Josephus so kiwawala ra legan na satan a peryodo unong ya indetalyi to no panon a miduma iray relihyoson panmoria ra ed saray panmoria na saray Fariseo tan Saduceo. Sinalambit nen Pliny so pakaromogan ed komunidad na saray Essenes diad Inatey a Dayat ed baetan na Jerico tan En-gedi.

Improponi nen Propesor James VanderKam, sakey ya iskolar nipaakar ed Dead Sea Scroll, a “saray Essenes a nanayam ed Qumran et melag labat a kabiangan na babaleg a pakurang na saray Essenes,” ya unong ed padesir nen Josephus et ngalngalin apat libo ira. Anggaman aliwan nagnap a mitukoyan so amin a deskripsion, say deskripsion ya apatnagan manlapud saray teksto na Qumran et ompatnag a mas mitukoyan ed saray Essenes a magmaong nen say dinanman a kabkabat a Judion grupo ed satan a panaon.

Walaray mangibabagan ginmapo so Inkakristiano ed Qumran. Anggaman ontan, dakel a mabitar iran panduruma so naimano ed saray relihyoson panmoria na sekta na Qumran tan ed saray inmunan Kristiano. Imparungtal na sulsulat na Qumran so mapeget a tuloy iran totontonen ed Sabaton tan say alablabas a panagpaga ed seremonya ed kalinisan. (Mateo 15:1-20; Lucas 6:1-11) Mipadparan tuloy so nibaga nipaakar ed inkisian na saray Essenes manlapud sosyedad, say pananisia ra ed kapalaran tan imortalidad na kamarerwa, tan say panangipurek da ed sebel a panangasawa tan saray misteryoson ideya nipaakar ed pibibiang da ed saray anghel ed panagdayew da. Saya so pakapatnagan ya ag-ira mitunosan ed saray bangat nen Jesus tan ed saramay inmunan Kristiano.​—Mateo 5:14-16; Juan 11:23, 24; Colosas 2:18; 1 Timoteo 4:1-3.

Anggapoy Panamalikdo, Anggapoy Inyamot Iran Lukot

Diad tinmumbok iran taon kayari na impakadiskobre ed Dead Sea Scrolls, nanduruman publikasyon so apawala a nanggawa ed inmuna iran nalmoan a mainomay a naala na saray iskolar ed intiron mundo. Balet nilibon pigpignis manlapud sakey ed saray ungib, a kabkabat bilang Ungib 4, so nagkalalon tuloy a makawetwet. Saraya so wala ed melag ya ulop na saray internasyonal ya iskolar a niletneg ed Bukig a Jerusalem (datin kabiangan na Jordan) diad Archaeological Museum na Palestina. Anggapo iray Judio odino Israeli ya iskolar a kabiangan na sayan ulop.

Atibukel na ulop so sakey a totontonen ed agpangiyabuloy a nabasa iray lukot anggad impalapag daray opisyal a resulta na impansukimat da. Say bilang na saray iskolar ed ulop so impansiansian limitado. Sano walay ompatey a membro na ulop, sakey labat a balon iskolar so niarum ya isandi ed sikato. Lapud kabaleg na kimey, kinaukolan so babaleg ya ulop, tan diad arum a kaso et nagkalalon inka-eksperto nipaakar ed kadaanan a Hebreo tan Aramaiko. Onia so impangikuan nen James VanderKam: “Nilibolibon pigpignis so kaukolan ya aralen na masulok a waloran eksperto, anggan panon lay inkadunong da.”

Lapud Anem-Agew a Bakal nen 1967, say Bukig a Jerusalem tan saray lukot so niwala ed pakayari na saray Israeli, balet ta anggapoy pananguman a totontonen parad ulop na managsukimat ed lukot a niletneg. Legan a nababaya ed loob na saray taon tan dekada so kipalapag na saray lukot a nanlapud Ungib 4, namprotesta iray pigaran iskolar. Nen 1977, tinawag itan nen Propesor Geza Vermes na Oxford University bilang akademikon iskandalo a matalonggaring ed koma-20 siglo. Kinmayat iray dengeldengel a say Iglesia Katolika so nanggagalan angiyamot ed impormasyon manlapud saray lukot a makaderal ed Inkakristiano.

Diad dekada na 1980, say ulop so naaruman a siansia a nagmaliw lan 20 ya iskolar. Insan, nen 1990, diad silong na panangidirehi na balo nin aturo ya editor in chief na satan, si Emanuel Tov, na Hebrew University diad Jerusalem, say ulop so inaruman ni anggad nagmaliw a masulok lan 50 ya iskolar. Nigana so espisipikon eskedyul parad pangipalapag ed amin a sinukimat na saray eksperto nipaakar ed nakekera niran lukot.

Agawa so ag-inilaloan a peteg ya intalona nen 1991. Pilimero, nipalapag so A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls. Saya so impantetekep diad tulong na computer a nibase ed kopyan concordance na ulop. Insan, say Huntington Library diad San Marino, California, so angiyanunsio a sikaray mamawala parad siopaman ya iskolar na kompleton tugyop na saray litrato na saray lukot. Ag-abayag, lapud publikasyon ya A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls et nagmaliw a mainomay a naala iray litrato na apalabas ya agnipalapag iran lukot.

Kanian diad unor a dekada, amin a Dead Sea Scrolls et mainomay lan usisaen. Ipaparungtal na impansukimat ya anggapoy impamalikdo; anggapo iray inyamot a lukot. Legan a nipapalapag so unor ya opisyal iran edisyon na saray lukot, natan labat nigapo so sigpot a panag-analisa. Linmesa so balon grupo na saray managsukimat ed lukot. Balet antoy kakanaan na sayan impansukimat parad saray estudyante na Biblia?

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 3]

Saraya so pigara ed saray ungib ya asingger ed Inatey a Dayat ya akaromogan ed saray kadaanan a lukot

[Picture Credit Line ed pahina 3]

Pignis na lukot: Pahina 3, 4, tan 6: Diad impangiyabuloy na Israel Antiquities Authority

[Picture Credit Line ed pahina 5]

Diad impangiyabuloy na Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem