Say Dead Sea Scrolls—Akin a Makapainteres Iratan ed Sika?
Antis na impakadiskobre ed Dead Sea Scrolls, say sankadaanan iran manuskrito na Hebreon Kasulatan so manpetsa na ngalngalin manlapud komasiam tan komasamplon siglo K.P. Peteg kasin napanmatalkan irayan manuskrito bilang napanpiyaan a panangipasabi ed Salita na Dios, bangta say impansulat ed Hebreon Kasulatan so akompleto la ed masulok lan sanlibon taon ed asasakbay? Onia so inkuan nen Propesor Julio Trebolle Barrera, membro na internasyonal ya ulop na saray editor na Dead Sea Scrolls: “Say Lukot na Isaias [nanlapud Qumran] so angitarya na agnasuppiat a prueba a say panangipasabi ed teksto na Biblia ed loob na masulok a sanlibon taon diad pudir na saray Judion managkopya so apaneknekan a tua tan inalwaran.”
SAY lukot a tutukoyen nen Barrera et lugan toy kompleton libro nen Isaias. Diad kaplesan, kaiba ed masulok a 200 a manuskrito na Biblia ya aromog diad Qumran, wala iray kabiangan ya apatnagan ed kada libro na Hebreon Kasulatan likud ed libron Ester. Aliwan singa say Lukot na Isaias, maslak et irerepresenta lambengat na saray pigpignis, a kulang a kakaplo na dinanman a nibagan libro. Saray libro na Biblia a popular a tuloy diad Qumran et saray Salmo (36 a kopya), Deuteronomio (29 a kopya), tan Isaias (21 a kopya). Saraya met so libro a mabetbet ya angaonan na Kristianon Griegon Kasulatan.
Anggaman ipapanengneng na saray lukot ya anggapo iray inkauman ya angapekta ed manunan lugan na teksto na Biblia, ipaparungtal met na saratan a diad pigaran laknab et wala so nanduruman bersion na saray teksto na Hebreon Biblia ya inusar na saray Judio diad peryodo na Komaduan Templo, a balang sakey so walaan na pidumaan. Aliwan amin a lukot et mipara ed Masoretikon teksto ed espeling odino salita. Arum so mas miulibayan ed Griegon Septuagint. Dati, inisip na saray iskolar a saray pandurumaan na Septuagint so nayarin resulta na saray lingo odino anggan say ginagalan impangisalet na managpatalos. Ipaparungtal natan na saray lukot a dakel ed sarayan pandurumaan so diad tua et makasengeg ed saray panduruma ed Hebreon teksto. Saya so nayarin mangisalaysay ed pigaran inkagawa na impangaon na saray inmunan Kristiano ed saray teksto ed Hebreon Kasulatan ya angusar na salita a duma manlapud Masoretikon teksto.—Exodo 1:5; Gawa 7: 14.
Kanian, sayan walay kablian ya adiskobre iran lukot na Biblia tan saray pigpignis so mangitatarya na alay abig a basiyan parad panagaral ed panangipatalos ed teksto ed Hebreon Biblia. Say Dead Sea Scrolls so amekder ed kablian na Septuagint tan say Samaritan Pentateuch parad pangikompara ed teksto. Angitarya iratan na kaaruman a pangibasiyan na saray managpatalos na Biblia pian konsideraen parad posiblin panamaaligwas ed Masoretikon teksto. Diad pigaran kaso, pepekderan na saratan iray desisyon na New World Bible Translation Committee pian ipawil so ngaran nen Jehova ed saray angekalan ed Masoretikon teksto.
Dedeskribien na saray lukot iray totontonen tan sisiaen na sekta na Qumran a mamalinew ya aliwa labat a saksakey so klase na Judaismo ed panaon nen Jesus. Walaan na saray tradisyon so sekta na Qumran a duma manlapud saramay Fariseo tan Saduceo. Sarayan panduruma so nayarin sengegay insener na sekta ed kalawakan. Abaloan dan asumpal ed inkasikara so Isaias 40:3 nipaakar ed bosis ed kalawakan a mangipetek ed dalan parad si Jehova. Dakel iran pigpignis na lukot so manutukoy ed say Mesias, ya atalosan na saray autor ya asingger lan onsabi. Nagkalautlan makapainteres iya lapud komento nen Lucas a “manaalagar so ombaley” ed isasabi na Mesias.—Lucas 3:15.
Say Dead Sea Scrolls so anggan panon et makatulong met ed sikatayo pian natalosan so kipapasen na Judion kabibilay diad panaon na impanpulong nen Jesus. Angitarya iratan na pangikomparaan parad panagaral ed teksto na kadaanan a Hebreo tan Biblia. Balet say teksto na dakel ed Dead Sea Scrolls so siansian mankaukolan na mas maapit a panag-analisa. Kanian, nayarin wala niray balon aralem a pakatalos a nagamoran. On, say sankabalegan ya arkeolohikon nalmoan ed koma-20 a siglo so mantutultuloy a pakakasagyatan na saray iskolar tan saray estudyante na Biblia legan a mamapaarap itayo ed koma-21 a siglo.
[Picture Credit Lines ed pahina 7]
Saray akotkot ed Qumran: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuskrito: Diad impangiyabuloy na Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem