Praktikal Iran Leksion Manlapud Insipan a Dalin

SAY Insipan a Dalin ya unong ed rekord na Biblia so taltalagan nikadkaduma. Diad sayan melag a lugar, naromog tayo so dakerakel a nanduruman heograpikon nengneng. Diad amianen, walaray kapalandeyan a say toktok da so asakuloban na yelo; diad abalaten, ampetang iray lugar. Walaray mabungan abeban dalin, naklangan iran lugar a kalawakan, tan nipukdol ya uma parad manbubungan kakiewan tan parad saray mankakabkab a pulok.

Say pandurumaan na palatas, klima, tan dalin so sengegay inkiwala na malaknab a klase na kakiewan, tanaman, tan arum a tantanaman​—pati lay pigaran makapanbayag ed ambetel iran rehyon na alpino, ontutubo iray arum ed ampetang a desierto, tan say arum ni so onsasalindak ed kapugaroan odino say mabaton pasen. Pinadesiran na sakey a botaniko a ngalngali 2,600 a klase na tanaman so naromog ed satan a lugar! Anengneng na inmunan Israelitas so aktual ya ebidensya na potensyal to. Angisempet ira manlapud sakey a kulos na amonggon ubas ya abalbaleg a kaukolan a panatangan na duaran lalaki! Say agusan so matukotukoy a ningaran ya Eshcol, mankabaliksan na “Amonggomonggoan [na Ubas].”a​—Numeros 13:21-24.

Balet nengnengen tayo pan maapit so arum ed saray heograpikon nengneng na sayan nikaduman pandukey a dalin, nagkalautla ed mamaabalaten a parti.

Say Shepela

Say mamasagur a baybay na Insipan a Dalin et say dayat to a walad Dayat a Mediteranyo. Ngalngali 40 kilometro a manlapud dayat et wadtan so Shepela. Say salitan “Shepela” so mankabaliksay “abeban dalin,” balet diad katuaan to saya so nipukdol a lugar tan natawag lambengat ya abeba sano ikompara ed kapalandeyan na Juda diad bukig.

Nengnengen so katekep a cross-section a mapa tan imanoen so siglaotan na Shepela ed akapaliber iran teritorya to. Diad mamabukig et kapalandeyan na Juda; diad mamasagur, say baybay a patar na Filistia. Kanian, say Shepela so nanserbi bilang neutral a sona, sakey a samben a diad panaon na Biblia et angisian ed totoo na Dios manlapud saray kadaanan a kalaban da. Dinanman ya armada ya onsalong manlapud sagur so kaukolan ya ondalan ni ed Shepela sakbay a satan so makalusob sumpad Jerusalem, say kabiseran syudad na Israel.

Satan ya insidenti so agawa legan na koma-siam a siglo K.K.P. Inreport na Biblia, a si Arin Hazael na Siria so “tinmatdang, tan akibakal sumpa ed Gat, [nayarin diad ketegan na Shepela] tan sikato so inala to, et si Hazael inyarap to so lupa to ya ontatdang ed Jerusalem.” Apatunda nen Arin Joas si Hazael, a pinasuksukan to na nankakapigan ankablin bengatla a nanlapu ed templo tan palasyo. Anggaman kuan, ililitrato na sayan salaysay a say Shepela so importantin tuloy ed kaligenan na Jerusalem.​—2 Arari 12:17, 18.

Makaaral itayo na praktikal a leksion manlapud saya. Labay a lusoben nen Hazael so Jerusalem, balet kaukolan ton dalanan nin unona so Shepela. Mipadpara, si Satanas a Diablo so “manaanap a buagen to” ed ariripen na Dios, balet mabetbet a sikatoy nepeg ya ondalan ni ed sakey a neutral a sona​—say itutumbok da ed saray prinsipyo na Biblia, a singa saramay nipaakar ed mauges a kaulop tan materyalismo. (1 Pedro 5:8; 1 Corinto 15:33; 1 Timoteo 6:10) Mabetbet a say pikokompromiso ed saray prinsipyo na Biblia so unonan kundang ed panggawa na saray seryoson kasalanan. Kanian pansiansiaen a malet itan a neutral a sona. No tumboken moray prinsipyo na Biblia natan, agmo nasumlang iray ganggan na Dios nabuas.

Say Pukdol ya Uma na Juda

Kaaruman nin nipaloob a dalin manlapud Shepela so walad pukdol ya uma na Juda. Saya so mapalandey a lugar ya amawala na maong a butil, larak na oliba, tan alak. Lapud atagey iya, say Juda met so sakey ya ekselintin salimbengan. Kanian, si Arin Jotham so amaalagey na “castillo tan saray ilang” diman. Diad panaon na gulo, makabatik iray totoo ed saratan parad kasalimbengan.​—2 Awaran 27:4.

Say Jerusalem, ya atawag met a Sion, so prominentin parti na pukdol ya uma na Juda. Ompatnag a maligen so Juda lapud apaliberan na taloran suyok na atagey iran agusan, tan say amianen a suyok, unong ed inmunan siglon managawaran a si Josephus, et protektado na nankatlon bakur. Balet say salimbengan so mankakaukolan na mas nen say saray bakur tan ayura pian napansiansia so kaligenan na satan. Kaukolan met na satan so danum. Saya so importanti legan na panagkubkob, ta no anggapo so danum, tamtampol a napaskar ya onsuko iray asarukon mibabaley.

Makala labat na limitadon suplay na danum so Jerusalem manlapud Luak na Siloam. Balet, legan na koma-walon siglo K.K.P., diad panatalaran ed pangubkob na saray Asiriano, nanpaalagey na akinpaway a bakur si Arin Ezekias pian protektaan so Luak na Siloam, sinaraan itan ed loob na syudad. Pinuletan to met iray subol ed paway na syudad, ta pian saray onlulusob ya Asiriano so nairapan a makaromog na danum parad inkasikara. (2 Awaran 32:2-5; Isaias 22:11) Aliwan satan lambengat. Akaromog na dalan si Ezekias pian ipaliis so ekstran suplay na danum ya onloob a mismo ed Jerusalem!

Bilang say natatawag a sakey ed saray baleg ya agawaan ed enhinerya nen saman, nampakotkot na tunnel si Ezekias manlapud subol na Gihon ya anggad Luak na Siloam.b Manpromedyo na 1.8 metro ed kaatagey, sayan tunnel so 533 metro a karukey. Isipen pa itan​—say tunnel a ngalngali kapalduan kilometro a karukey, inbungaw ed bato! Natan, ngalngali 2,700 a taon ed apalabas, saray ombibisita ed Jerusalem so makabeltang ed sayan alay abig ya agawaan na enhinerya, kabkabat bilang tunnel nen Ezekias.​—2 Arari 20:20; 2 Awaran 32:30.

Saray sagpot nen Ezekias pian protektaan tan napadaak so suplay na danum ed Jerusalem so makapangibangat ed sikatayo na praktikal a leksion. Si Jehova so “subol na saray danum a mabilay.” (Jeremias 2:13) Saray kanonotan to, a nikarga ed Biblia, so mananustine na bilay. Satan no akin ya importanti so personal a panagaral ed Biblia. Balet say pankanawnawa ed panaral, tan say resultan pikakabat, so agbasta onagus ed sikatayo. Kaukolan a ‘mankotkot ka na saray tunnel,’ alimbawa manlapud okupadon inagew-agew a rotina, pian ilugaran itan na panaon. (Uliran 2:1-5; Efeso 5:15, 16) Bektan nigapom la, mansiansia ka ed eskedyul mo, mas iyuna so personal a panag-aral mo. Alwaran mon ag-abuloyan so siopaman odino antokaman a manamsam ed sika na sayan mabmablin suplay na danum.​—Filipos 1:9, 10.

Say Kalawakan Iran Lugar

Diad mamabukig na kapalandeyan na Juda et say Kalawakan na Juda, atawag met a Jesimon, mankabaliksan na “Desierto.” (1 Samuel 23:19, NW, paimano’d-leksab) Diad Dayat na Asin, sayan naklangan a rehyon so mangipapanengneng na mabato iran kelas tan mautok a kabatoan. Pausdong ed ngalngali 1,220 a metro ed 24 kilometro lambengat, say Kalawakan na Juda so nasasanggaan manlapud dagem a mangitatarok na uran manlapud sagur, tan diad ontan et limitado labat so iyuuran dia. Andi duaruwa a saray kalawakan so angipabatikan na kanding parad si Azazel ed tinaon ya Agew na Pananakbong. Ditan met so binatikan nen David manlapud si Saul. Ditan met nanayunal si Jesus ed 40 ya agew tan kayari to et tinukso na Diablo.​—Levitico 16:21, 22; Salmo 63, superscription; Mateo 4:1-11.

Nayarin 160 kilometro ed abalaten-sagur na Kalawakan na Juda et say Kalawakan na Paran. Dakel ed saray kampo na Israelita so nipasen dia legan na 40-taon ya impanbaroy manlapud Ehipto ya anggad Insipan a Dalin. (Numeros 33:1-49) Insulat nen Moises so “abalbaleg tan makapataktakot a kalawakan, a kawalaan na saray mansasnit ya uleuleg tan alakdan nen saman, tan kelang a dalin ya anggapo so danum to nen saman.” (Deuteronomio 8:15) Makapakelaw no panon ya akaliktar so minilyon ya Israelita! Ingen, inantabay ira nen Jehova.

Komon ta saya so onkanan panonot ya anggan sikatayo et naantabay nen Jehova, anggan diad sayan mundon amagaan ed espiritual. On, manaakar itayo met ed limog na saray serpiente tan alakdan, anggaman aliwa iratan a literal. Nayarin inagew-agew itayon miaarap ed totoo ya anggapoy adyan mangipugso na maditan salita a satan so mainomay a mangimpekta ed kaisipan tayo. (Efeso 5:3, 4; 1 Timoteo 6:20) Saraman so mangibubunek a manlingkor ed Dios so nakomendaan anggaman ed sarayan babeng. Say inkamatoor da so mabiskeg ya ebidensya a si Jehova so peteg a mangaantabay ed sikara.

Saray Pukdol ed Carmelo

Say kabaliksan na ngaran a Carmelo et “Tanamanan.” Sayan mabunan rehyon ed amianen, ngalngali 50 kilometro ed karukey, so aparakpan na saray ubasan, olibon kakiewan, tan mambubungan kakiewan. Say pugaro na sayan kapukdolan so agnalingwanan ed adorno tan karakpan. Sasalitaen na Isaias 35:2 a “say kaatageyan na Carmelo” bilang sakey a simbolo na mabungan gloria ed nipawil a dalin na Israel.

Pigaran makatantandan ebento so agawa ed Carmelo. Dia met inangat nen Elias iray propeta nen Baal tan diad satan “say apuy nen Jehova pinmelag” bilang prueba ed inkasupremo To. Ontan met, diad toktok na Carmelo et intawag nen Elias so imano ed melag a lurem a nagmaliw ya uran, diad ontan et mamilagron amatunda ed ekat ed Israel. (1 Arari 18:17-46) Say sinmalat ed si Elias, si Eliseo, so wala ed Palandey Carmelo sanen say bii na Shunem so sinmabin onkerew na tulong parad inatey ya anak to, a satan so pinaoli nen Eliseo.​—2 Arari 4:8, 20, 25-37.

Saray palusor na Carmelo so siansian walaan na tanamanan, olibon kakiewan, tan kaubasan. Legan na panaon na subol, sarayan palusor so asakuban na alay abig iran rosas. “Say ulom ed tapew mo sikato so singa Carmelo,” so inkuan nen Solomon ed Shulamitan marikit, anganko manutukoy ed inkalambot na buek to odino ed say paraan a say inkakurti ulo ton alay abig a nipasen anggad beklew to.​—Canta nen Solomon 7:5.

Say karlangan na kipapasen na saray pukdol na Carmelo so mangipanonot ed sikatayo na espiritual a karakpan ya impagamor nen Jehova ed say modernon agew ya organisasyon na managdayew to. (Isaias 35:1, 2) Peteg a manbibilay iray Tastasi nen Jehova ed espiritual a paraiso, tan miaabobon ira ed liknaan nen arin David, a nansulat: “Saray lubir naplag ira ed siak ed makaroyroyo a paspasen. On, wala so sakey a maong a tawir ko.”​—Salmo 16:6.

Tua, walaray mairap ya angat a nepeg ya arapen natan na espiritual a nasyon na Dios, no panon a say kadaanan ya Israel so nipaarap ed nantultuloy ya isusumpa ed kakabusol na Dios. Ingen, lawas a sikakabat iray tuan Kristiano ed saray bendisyon ya itatarya nen Jehova​—kalaktip lay lawas ondaraak a liwawa na katuaan na Biblia, sakey a sankamundoan ya impanaagi, tan say pankanawnawan nagamoran so andi-anggaan a bilay ed paraison dalin.​—Uliran 4:18; Juan 3:16; 13:35.

“Singa say Harden nen Jehova”

Say kadaanan ya Insipan a Dalin so makaroyroyo a nengnengen. Satan so adeskribe bilang “panagusan na gatas tan dilo.” (Genesis 13:10; Exodo 3:8) Tinawag itan nen Moises a “maong a dalin, sakey a dalin na kulokulos na danum, dalin na subosubol tan tobotobor, ya onaagus ed saray lawak tan pukdol, sakey a dalin a katrigoan tan kasebadaan, tan kaubasan, tan kahigosan, tan kagranadaan, sakey a dalin a kaoliboan tan kadiloan, sakey a dalin a panganan mo naani na tagano ya ag-onkulang ed sikad’man, sakey a dalin a saray bato to balatyang ira, tan dia ed saray pukdol to nayarian mo so mangutkot na gambang.”​—Deuteronomio 8:7-9.

No niiter nen Jehova so ontan a mayaman, marakep ya ayaman parad kadaanan a totoo to, maseguron iter to ed modernon-agew iran aripen to so sakey a maglorian paraiso a ninatnat ed interon dalin​—tekep na kapalandeyan, agusan, ilog, tan linok. On, say kadaanan ya Insipan a Dalin tekep na amin a nagkasikasikmat et sakey lambengat a pauna ed espiritual a paraiso a satan so panggagayagaan na Tastasi to natan tan ed arapen a Paraiso na balon mundo. Ditan say sipan a nirekord ed Salmo 37:29 so nasumpal: “Say matunong tawiren to so dalin tan manayam diman lawas.” Sano iter nen Jehova itan a Paraison ayaman ed matulok a katooan, alay liket dan nengnengen so amin a “kuarto” tan ed pakawalaan ed satan ed maando!

[Saray paimano ed leksab]

[Mapa ed pahina 4]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

GALILEA

Palandey Carmelo

Dayat na Galilea

SAMARIA

SHEPELA

Kapalandeyan na Juda

Dayat na Asin

[Credit Line]

NASA photo

[Mapa ed pahina 4]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Say Shepela so ketegan a mangibiig ed totoo na Dios tan kakabusol da

MI 0 5 10

KM 0 8 16

Patar na Filistia

Shepela

Pukdol ya Uma na Juda

Kalawakan na Juda

Rift Valley

Dayat na Asin

Dalin na Ammon tan Moab

[Mapa/Litrato ed pahina 5]

(Parad aktual a format, nengnengen so publikasyon)

Tunnel nen Ezekias: 533 metro a karukey, inbungaw ed putel a bato

Luak na Tyropoeon

Siloam

SYUDAD NEN DAVID

Luak na Kidron

Gihon

[Saray litrato ed pahina 6]

Diad Kalawakan na Juda, ditan so nansalimbengan nen David manlapud si Saul. Diad saginonor et dia tinukso nen Diablo si Jesus

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Saray litrato ed pahina 7]

Say Palandey Carmelo, a dia pinabaingan nen Elias iray propeta nen Baal

[Credit Line]

ictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Saray litrato ed pahina 8]

“Si Jehova a Dios mo yakar to ka ed loob na maong a dalin, sakey a dalin na kulokulos na danum, dalin na subosubol tan tobotobor, ya onaagus ed saray lawak tan pukdol.”​—Deuteronomio 8:7