Kapitulo 28

Pilalaban ed Duaran Masebeg ya Ayep

Pasingawey 8​—Apocalipsis 13:1-18

Tema: Say atap ya ayep a walaan na pitoran ulo, say atap ya ayep a walaan na duaran saklor, tan say talintao na atap ya ayep

Panaon na kasumpalan: Manlapud panaon nen Nimrod anggad baleg a kairapan

1, 2. (a) Anto so ibabaga nen Juan nipaakar ed dragon? (b) Panon a dedeskribien nen Juan, ed simbolikon lenguahe, so nanengneng ya organisasyon ya uusaren na dragon?

NIBASILENG la’d dalin so baleg a dragon! Ipapalinew na panaaral tayo ed Apocalipsis ya aglan balot naabuloyan a makapawil ed tawen so Uleg odino saray patumbok ton dedemonyo. Balet agni asumpal so panisingbat tayo ed “manngaran na Diablo tan . . . Satanas, a sikato so mantila ed lapag na sankamundoan.” Say ontumbok a mas detalyadon ipapabidbir na salaysay et say paraan ya uusaren nen Satanas ed pilalaban ed ‘bii tan ed kailalakan [odino bini] to.’ (Apocalipsis 12:9, 17) Onia so ibabaga nen Juan nipaakar ed satan a singa serpiente a dragon: “Tan nanalagey ed tapew na buer na dayat.” (Apocalipsis 13:1a) Kanian ontunda itayo pan magano pian usisaen so paraan na pangipapakurang na dragon.

² Agla nasigensigen nen Satanas tan saray demonyo to so masanton katawenan. Saraman a mauges ya espiritu so apagit la ed tawen tan apegetan ed kaliberliber na sayan dalin. Seguradon saya so sengegan na pirmin indaak na espiritismon ag-agamil ed modernon panaon. Siansian uuleyan na masilib ya Uleg so mauges ya espiritun organisasyon. Balet kasin sikatoy manguusar met na nanengneng ya organisasyon pian ibalang so katooan? Ibabaga nen Juan ed sikatayo: “Et anengneng ko so sakey ya ayep a sinmakbit nanlapu ed dayat, a wala so samplora a saklor to tan pitoran ulo to, tan dia ed saray saklor to samploran balanget: tan dia ed tapew na saray ulo to, saray ngaran na salita a maramsak. Tan say ayep ya anengneng ko sikato so singa leopardo, tan saray sali to singa say sali na oso, tan say sangi to singa say sangi na leon; tan say dragon inter to ed sikato so pakapanyari to, tan say trono to, tan say baleg a pakauley.”​—Apocalipsis 13:1b, 2.

3. (a) Antoran masebeg ya ayayep so anengneng nen Daniel ed saray pasingawey? (b) Anto so irerepresenta na angkakabaleg ya ayayep ed Daniel 7?

³ Anto iyan aliwliwan ayep? Iiter a mismo na Biblia so ebat. Antis na inkagba na Babilonia nen 539 B.C.E., say Judion propeta a si Daniel so akanengneng na saray pasingawey nipaakar ed masebeg iran ayep. Diad Daniel 7:2-8 et deneskribe to iray apatiran ayep ya onsasakbit manlapud dayat, say unaan et mipadpara ed leon, say komadua et mipadpara ed oso, say komatlo et mipadpara ed leopardo, tan “nia, say komapat ya ayep, makapataktakot tan mabayani tan mapalalo so biskeg to . . . et wala . . . so samplora a saklor to.” Makatantanda so pipadpara na saya ed atap ya ayep ya anengneng nen Juan nen manga taon 96 C.E. Walaan met iman ya ayep na parehon walna na leon, oso, tan leopardo, tan walaan na samploran saklor. Anto so pakabidbiran ed angkakabaleg ya ayayep ya anengneng nen Daniel? Papakabatan to itayo: “Saraya [ya] angkabaleg ya ayep . . . [et] apatira ya arari ya onalagey naani ed dalin.” (Daniel 7:17) On, irerepresenta na saraman ya ayayep iray “arari,” odino mapolitika iran pakapanyari ed dalin.

4. (a) Diad Daniel 8, anto so irerepresenta na kalakian a karnero tan say kalakian a kanding? (b) Anto so ipapabitar na inkaputer na baleg a saklor na kalakian a kanding tan asalatan na apatiran saklor?

⁴ Diad sananey a pasingawey, anengneng nen Daniel so sakey a karneron kalakian a walaan na duaran saklor a kinabil na kanding a walaan na baleg a saklor. Insalaysay nen anghel Gabriel ed sikato no antoy kabaliksan na saya: “Saman so karnero a kalakian . . . sikara so saray arari na Media tan Persia. Et say kabagobago a kanding a kalakian sikato so ari na Gresya.” Intuloy ya impropesiya nen Gabriel a naputer so baleg a saklor na kalakian a kanding tan nasalatan na apatiran saklor. Saya so aktual ya agawa kayari masulok a 200 taon ed saginonor sanen inatey si Alejandro a Baleg tan naapag so panarian to ed apatira, ya inuleyan na saray apatiran heneral to.​—Daniel 8:3-8, 20-25.a

5. (a) Anto so isusuheri na Griegon salita parad ayep? (b) Ontutukoy ed anto so atap ya ayep ed Apocalipsis 13:1, 2, a pati say pitoran ulo to?

⁵ Malinew, sirin, ya ipapasen na Autor na impuyan a Biblia iray mapolitikan pakapanyari na dalin bilang ayayep. Anton klase na ayayep? Tatawagen na sakey a komentarista so atap ya ayep na Apocalipsis 13:1, 2 bilang sakey a “maruksa,” tan inyarum to ni: “Aksobien mi so amin a kabaliksan ya isusuheri na θηρίον [the·riʹon, say Griegon salita parad “ayep”], a singa say masebeg, makaderal, makapataktakot, masiba, tan arum nira, olimaw.”b Agaylan dugaruga so impaneskribe na satan ed atabek na dala a mapolitikan sistema ya uusaren nen Satanas a mandomina ed katooan! Irerepresenta na pitoran ulo na sayan atap ya ayep so anemiran manunaan a pakapanyari ed mundo a nipabitar ed awaran na Biblia ya anggad panaon nen Juan​—say Ehipto, Asirya, Babilonia, Medo-Persia, Gresya, tan Roma—​tan say komapiton pakapanyari ed mundo so nipropesiya ya ompatnag ed saginonor.​—Ikompara so Apocalipsis 17:9, 10.

6. (a) Say pitoran ulo na atap ya ayep so angidaulo ed anto? (b) Panon ya inusar nen Jehova so Roma ed pangipaakseb ed dilin panangukom to ed Judion sistema na bengabengatla, tan antoy agawa ed saray Kristiano ed Jerusalem?

⁶ Tua, likud ed sayan pitora et wala niray arum a pakapanyari ed mundo ed awaran​—no panon a say atap ya ayep ya anengneng nen Juan et tugyopen na sakey a laman, pitoran ulo tan samploran saklor. Balet say pitoran ulo so mangirerepresenta ed pitoran manunan pakapanyari a nansusublayan ya angidaulo ed impamairap ed totoo na Dios. Nen 33 C.E., legan a say Roma so walad manunan pakapanyari, inusar nen Satanas itan ya ulo na atap ya ayep a mamatey ed Anak na Dios. Diad saman a panaon, inkaindan na Dios so andiay-pananisian Judion sistema na bengabengatla tan diad saginonor, nen 70 C.E., inabuloyan toy Roma a mangipaakseb na panangukom to ed satan a nasyon. Makapaliket, say tuan Israel na Dios, say kongregasyon na alanaan iran Kristiano, so apasakbayan la, tan saramay walad Jerusalem tan Judea so akabatik a maligen ed basil na Ilog na Jordan.​—Mateo 24:15, 16; Galacia 6:16.

7. (a) Anto so inggeter a nagawa sano onsabi so anggaan na sistema na bengabengatla tan onggapo so agew na Katawan? (b) Anto so apaneknekan a komapiton ulo na atap ya ayep ed Apocalipsis 13:1, 2?

⁷ Anggaman kuan, diad kasampotan na inmunan siglo C.E., dakel a kabiangan na inmunan siglon kongregasyon so sinmian ed katuaan, tan say tuan trigo a Kristiano, a “sikaraya so anak na panarian,” so ngalngali la nasakbongan na makaderal iran sisanyas, saray “anak na mauges.” Balet, sanen sinmabi so kasampotan na sistema na bengabengatla, linmesa lamet iray alanaan a Kristiano bilang sakey ya organisadon grupo. Legan na agew na Katawan, saray matunong so inggeter lan “onsinag . . . a singa say banwa.” Kanian, say Kristianon kongregasyon so inorganisa parad kimey. (Mateo 13:24-30, 36-43) Diad saman et anggapo la so Empiryo na Romano. Say baleg ya Empiryo na Britanya, pati say makapanyarin Estados Unidos na Amerika, so niwalad sentro na imaton na mundo. Sayan nantekep a pakapanyari ed mundo so apaneknekan bilang say komapiton ulo na atap ya ayep.

8. Akin ya aliwan makapabigla a say nantekep a pakapanyari ed mundo ya Anglo-Amerikano so nipara ed sakey ya ayep?

⁸ Agta makapabigla so pangipabidbir ed saray manuuley a mapolitikan pakapanyari bilang sakey ya atap ya ayep? Ontan so imbaga na arum iran sumusumpa legan na Guerra Mundial II, sanen say kipapasen na saray Tasi nen Jehova, bilang sakey ya organisasyon tan bilang indibidual, so inangat ed saray korte ed interon dalin. Balet ontunda pa tan isipen iya! Agta saray nasyon a mismo so nampili na saray ayep odino atap iran pinalsa bilang simbolo na nasyon da? Alimbawa, wadtan so leon na Britanya, agila na Amerika tan dragon na Tsina. Kanian akin a suppiaten na siopaman no usaren met na madibinon Autor na Masanton Biblia iray ayep a mangisimbolo ed saray pakapanyari ed mundo?

9. (a) Akin ya agnepeg a suppiaten na sakey so pangibabaga na Biblia ya inikdan nen Satanas na baleg a pakauley so atap ya ayep? (b) Panon so impaneskribe na Biblia ed si Satanas, tan panon ton iimpluensyaan iray gobierno?

⁹ Niarum ni, akin a suppiaten na siopaman so pangibabaga na Biblia a si Satanas so mangiiter na baleg a pakauley ed atap ya ayep? Say Dios so Lapuan na satan a balikas, tan diad arap to et ‘saray nasyones singa ra sankatedter na sakey a timba, tan singa melanting a dabok.’ Pankaabigan na saraman a nasyon no panggunaetan dan dampoten so panangabobon na Dios nen say onsyodot ira ed impangilitrato ed sikara na mapropetikon Salita to. (Isaias 40:15, 17; Salmo 2:10-12) Si Satanas so aliwan tongtong basilyo a persona ya apabtangan a mamairap ed saray sinmian a kakamarerwa diad mandarlang ya impierno. Anggapoy ontan a pasen. Imbes, si Satanas so nadedeskribe ed Kasulatan bilang “anghel na liwawa”​—sakey ya eksperton managpalikdo a mangaagamil na mabiskeg ya impluensya ed amin a mapolitika iran pakurang.​—2 Corinto 11:3, 14, 15; Efeso 6:11-18.

10. (a) Anto so ipapabitar na katuaan a diad kada sakey ed samploran saklor et wala so sakey a diadema? (b) Anto so isisimbolo na samploran saklor tan samploran diadema?

¹⁰ Say atap ya ayep so walaan na samploran saklor ed pitoran ulo to. Nayarin walaan na sansakey a saklor iray apatiran ulo tan sanderwan saklor iray taloran ulo. Niarum ni, walaan itan na samploran balanget odino diadema ed saray saklor to. Diad libro na Daniel, adeskribe iray makapataktakot ya ayayep, tan say bilang na saray saklor da so ipapakabaliksan a literal. Singa bilang, saray duaran saklor na karneron kalakian so angirepresenta ed sankamundoan ya empiryo a tugyopen na duaran mankaiba, Media tan Persia, bangta saray apatiran saklor na kanding so angirepresenta ed apatiran nambabansag a linmesa ya empiryo a nanlapud empiryo nen Alejandro a Baleg na Gresya. (Daniel 8:3, 8, 20-22) Anggaman ontan, diad samay atap ya ayep ya anengneng nen Juan, ompatnag a simboliko so bilang a samploran saklor. (Ikompara so Daniel 7:24; Apocalipsis 17:12.) Irerepresenta na saratan so inkakompleto na saray supremon estado a manugyop ed interon mapolitikan organisasyon nen Satanas. Amin na sarayan saklor so marawal tan agresibo, balet unong ya ililitrato na pitoran ulo, say inkaulo so mansiasiansia labat ed sakey a pakapanyari ed mundo ed kada pankanawnawa. Mipadpara, ipapatnag na saray samploran diadema ya amin na saray supremon estado so bansag a mangagamil na pakauley a kaibay manodominan estado, odino pakapanyari ed mundo, ed satan a panaon.

11. Anto so ipapabitar na impakawalaan na say atap ya ayep na ‘saray ngaran a maramsak [odino mabanday] diad saray ulo to’?

¹¹ Saray “ulo” na atap ya ayep so walaan na “saray ngaran na salita a maramsak [odino mabanday],” ya itatangsit toy inkasikato a pakapatnagan na agto panamagalang ed si Jehova a Dios tan si Kristo Jesus. Mansimpisimpitan ton uusaren so ngaran na Dios tan si Kristo pian nadampot toy mapolitika iran gagala to; tan sikatoy akirelasyon ed palson relihyon, ya inabuloyan to ni ingen iray klero a mibiang ed mapolitika iran pakurang to. Alimbawa, walaray kaiban obispo ed say House of Lords ed Inglatera. Awalaan iray Katolikon kardinal na prominentin betang ed politika diad Pransya tan Italya, tan diad mas agano ni, saray pari so awalaan na betang ed politika diad Latin Amerika. Saray gobierno so angimprinta na relihyoso iran diparan, a singa say “IN GOD WE TRUST,” ed saray kuarta ran papel, tan diad saray sinsilyo ra et ibabaga ran saray manuley da so aabobonan na Dios, alimbawa, ibabaga ran aturo iraya “panamegley na grasya na Dios.” Amin na saraya so diad tua et panagpabanday, lapud sasalien na satan ya ipibali so Dios ed marutak a nasyonalistikon pamaakaran na politika.

12. (a) Anto so irerepresenta na insakbit na atap ya ayep manlapud “dayat,” tan kapigan itan ginmapon inmimwas? (b) Anto so ipapabitar na say impangiter na dragon na baleg a pakauley ed simbolikon ayep?

¹² Say atap ya ayep so sinmakbit manlapud “dayat,” a matukotukoy a simbolo na magulon karaklan a panlalapuan na gobierno na katooan. (Isaias 17:12, 13) Inmimwas iyan atap ya ayep ed dayat na magulon katooan manlapud panaon ni nen Nimrod (nen ngalngali koma-21 siglo B.C.E.), sanen inmunan apatnagan so kayari-na-Delap a sistema na bengabengatla a sinmumpa ed si Jehova. (Genesis 10:8-12; 11:1-9) Balet dia lambengat ed panaon na Katawan a say unor ed saray pitoran ulo to so nagnap ya apatnagan. Imanoen, met, a say dragon so ‘angiter ed ayep na pakapanyari to, tan say trono to, tan say baleg a pakauley.’ (Ikompara so Lucas 4:6.) Say ayep so mapolitikan palsa nen Satanas ed limog na dakerakel a katooan. Si Satanas so talagan “prinsipe na sayan mundo.”​—Juan 12:31.

Say Makapatey a Sugat

13. (a) Anton kalamidad so amairap ed atap ya ayep diad kagapo na agew na Katawan? (b) Panon a say interon atap ya ayep et nanirap sanen say sakey ya ulo so akaawat na makapatey a sugat?

¹³ Diad kagapo na agew na Katawan, kakabilen na sakey a kalamidad so atap ya ayep. Inreport nen Juan: “Tan anengneng ko so sakey ed saray ulo to a singa kinabil ed patey; tan say sugat na patey to atambal; tan nankelaw so amin a dalin dia ed saginonor na ayep.” (Apocalipsis 13:3) Ibabaga na sayan bersikulo a sakey labat ya ulo na atap ya ayep so akasagmak na makapatey a sugat, balet ta tutukoyen na bersikulo 12 a singa nanirap so interon ayep. Akin ya ontan? Bueno, saray ulo na ayep so agmet nambabansag a niwalad pakauley. Balang sakey so nanggegendanan a nanuley ed katooan, nagkalautla ed totoo na Dios. (Apocalipsis 17:10) Sirin, diad inggapo na agew na Katawan, wala lambengat so sakey ya ulo, say komapito, ya onaakto bilang manunan pakapanyari ed mundo. Say makapatey a sugat ed satan ya ulo so mangitarok na baleg a gonigon ed interon atap ya ayep.

14. Kapigan agawa so makapatey a sugat, tan panon so impaneskribe na sakey ya opisyal na militar ed epekto na satan ed atap ya ayep nen Satanas?

¹⁴ Anto iman a makapatey a sugat? Diad saginonor, atawag itan a sugat na ayura, tan say ayura so mangisisimbolo ed bakal. Sayan sugat na ayura, ya agawa ed kagapo na agew na Katawan, et seguradon nipaakar ed inmunan guerra mundial, ya angaygay tan amakapuy a maong ed mapolitikan atap ya ayep nen Satanas. (Apocalipsis 6:4, 8; 13:14) Nipaakar ed saya et inkuan na autor a si Maurice Genevoix, sakey ya opisyal na militar legan na saman a guerra: “Amin so miabobon a mamidbir a diad interon awaran na katooan, pigpigaran petsa lambengat so makatantanda a singa say Agosto 2, 1914. Diad inmuna et say Europa tan agnambayag et amin lawarin katooan so alanor ed sakey a makapataktakot ya inkagawa. Saray kustombre, paknaan, ganggan ed moral, amin a pundasyon so ayegyeg; manlapud sakey ya agew anggad ontumbok, amin a bengatla so nanduaruwaan. Apalumbasan na saman ya inkagawa so nononoten iran pakatatakotan tan makatunongan iran iilaloan. Teribli, magulo-gulo, makapataktakot, apektado itayo nin siansia na saray desyang a resulta na satan.”​—Maurice Genevoix, membro na Académie Française, inaon ed libron Promise of Greatness (1968).

15. Panon a naawat na komapiton ulo na atap ya ayep so makapatey a sugat?

¹⁵ Parad manodominan komapiton ulo na atap ya ayep, saman a guerra so baleg a desyang. Diad Britanya tan diad arum niran nasyon na Europa, amayamay a kalangweran a lalaki so atigway. Diad sakey labat a guerra, salanti, say Guerra ed Ilog na Somme nen 1916, walay 420,000 a sundalo na Britanya ya atigway, ontan met ed manga 194,000 a Pranses tan 440,000 ya Aleman​—masulok a 1,000,000 so atigway! No nipaakar met ed ekonomya, say Britanya​—pati arum a kabiangan na Europa—​so akusbo. Say baleg ya Empiryo na Britanya so nantogingging ed irap tan aglan balot sigpot ya akaimwas. Peteg, saman a guerra, ya akibiangan na 28 a manuna iran nasyones, so sengegan na impankibang-kibang na interon mundo a singano minaso na makapatey. Nen Agosto 4, 1979, 65 a taon labat kayarin tinmerak so Guerra Mundial I, onia so inkomento na The Economist, na London, Inglatera: “Nen 1914 et abalang na mundo so pantutunosan ya agto la nipawil nanlapula’d saman.”

16. Legan na inmunan guerra mundial, panon ya impanengneng na Estados Unidos a sikatoy kabiangan na nantekep a pakapanyari ed mundo?

¹⁶ Kabansag na saya, say Baleg a Guerra, unong a datin impanawag ed satan, so angilukas na dalan parad Estados Unidos pian mabitar ya omparungtal bilang kabiangan na Anglo-Amerikanon Pakapanyari ed Mundo. Diad inmuna iran taon na guerra, ag-akibabali so Estados Unidos ed guerra lapud opinyon na publiko. Balet unong ed insulat nen historyador a si Esmé Wingfield-Stratford, “amin so nansumpal ed saksakey a tepet no kasin diad sayan oras na pirmin irap et say Britanya tan Estados Unidos so akaparaan a mangilingwan ed saray agda pantatalosan pian nadampot so ontatalonan pankakasakey tan inkalapagan a panagmatalek [da].” Unong ed nansumpalan na saray agawgawa, ontan so ginawa ra. Nen 1917, inkontribusyon na Estados Unidos iray kayarian tan saray komikimey to ta pian napabiskeg so puersa ed bakal na mantogingging iran Alyado. Lapud saya, say komapiton ulo, a tugyopen na Britanya tan Estados Unidos, so niwalad dapag na pananalo.

17. Antoy agawa ed mangaraldalin a sistema nen Satanas kayari na guerra?

¹⁷ Say mundo kayari na bakal so nikaduman tuloy. Anggaman akasagmak na makapatey a sugat so mangaraldalin a sistema nen Satanas, satan so binmilay tan lalon binmiskeg kanian agamoran toy pandinayew na totoo lapud pakayari na satan a manpaabig.

18. Panon a nibaga a say katooan ed inkalapagan so ‘mankelkelaw a sinmaginonor [odino tinmumbok] ed ayep’?

¹⁸ Onia so insulat na historyador a si Charles L. Mee, Jr.: “Say inkagba na daan ya uksoy [ya epekto na inmunan guerra mundial] so sakey ya importantin gapoan ed inkayat na pananguley ed dili, say impangibulos ed balo iran nasyon tan klase, say impangipagamor na balon kawayangan tan independensia.” Say mangiwawanwan ed sayan inyaligwas kayari na guerra et say komapiton ulo na atap ya ayep, a natan et inmabig la, tan say Estados Unidos na Amerika so walaan na manunaan a betang. Say nantekep a pakapanyari ed mundo so angidaulo ed pananuporta ed Liga na Nasyones tan ed Nasyones Unidas. Diad taon 2005, say mapolitikan pakayari na E.U. so angipangulo ed mas maaligwas iran nasyon ed pamalesa na atagtagey ya estandarte na panagbilay, pangontra ed sakit, tan pamaaligwas ed teknolohiya. Angibaki ni ingen itan na 12 a lalaki ed bulan. Agpankelawan, sirin, a say katooan ed inkalapagan so ‘mankelkelaw a sinmaginonor [odino tinmumbok] ed ayep.’

19. (a) Panon a mas ni so ginawa na katooan nen say pangirayew lambengat ed atap ya ayep? (b) Siopa so walaan na agnasuppiat a pakauley ed amin a panpanarian na dalin, tan panon tayon amta? (c) Panon a papagamoran nen Satanas na pakauley so atap ya ayep, tan anto so nagmaliw ya epekto ed kaslakan a totoo?

¹⁹ Mas ni ingen so ginawa na katooan nen say pandinayew lambengat ed atap ya ayep, unong ed ontumbok ya imbaga nen Juan: “Tan inggalgalang [odino indayew] da so dragon, lapud inter to so pakauley to ed ayep; et inggalgalang da so ayep, a kuanda, Siopa so mipara ed ayep? Tan siopa so makayari a mibakal ed sikato?” (Apocalipsis 13:4) Legan a wadiad dalin si Jesus, imbaga nen Satanas a kien to so pakauley ed amin na panarian ed dalin. Ag-iya sinuppiat nen Jesus; diad tua, sikaton mismo so anukoy ed si Satanas bilang manuley na mundo tan impulisay toy pibiang ed saray politika ed saman a panaon. Diad saginonor et onia so insulat nen Juan ed saray tuan Kristiano: “Amta tayo a say Dios so akankayarian ed sikatayo, tan walad silong na pakauley na samay mauges so sankamundoan.” (1 Juan 5:19, Maung a Balita; Lucas 4:5-8; Juan 6:15; 14:30) Papagamoran nen Satanas so atap ya ayep na pakauley, tan gagawaen to iya ed nasyonalistikon paraan. Kanian, imbes a mankakasakey ed bedber na maridios ya aro, say katooan so nagmaliw a naapag ed panangikinon ed tribu, rasa, tan nasyon. Diad onia, say baleg a kabiangan na totoo so mandadayew ed satan a kabiangan na atap ya ayep a walaan na pakauley ed dalin a panaayaman da. Kanian say interon ayep so akagamor na pandinayew tan panagdayew.

20. (a) Diad anton pantalos a dadayewen na totoo so atap ya ayep? (b) Akin a saray Kristianon mandadayew ed si Jehova a Dios so agmibibiang ed ontan a panagdayew ed atap ya ayep, tan siopan alimbawa so tutumboken da?

²⁰ Dadayewen ed anton pantalos? Diad pantalos ya iyuuna so panangaro ed bansa imbes a panangaro ed Dios. Maslak a totoo so mangaaro ed nianakan dan bansa. Bilang maong a mibabaley, saray tuan Kristiano so manrerespeto met ed saray manuley tan ed simbolo na saray panaayaman dan bansa, ontutulok ed saray ganggan, tan ontutulong ed pankaabigan na komunidad da tan saray kakaabay da. (Roma 13:1-7; 1 Pedro 2:13-17) Balet, agda nayarian ya iter so unor-unor a debosyon ed sakey a bansa pian onsumpad arum. “Say bansa tayo, duga man odino aliwa” so aliwan sakey a bangat na Kristiano. Kanian agnayarin mibiang iray Kristiano a mandadayew ed si Jehova a Dios ed pangiter na mankinon a nasyonalistikon panagdayew ed anggan dinan a kabiangan na atap ya ayep, lapud mipara iya ed panagdayew ed dragon​—say lapuan na pakauley na atap ya ayep. Agda pandinayewan ya itepet: “Siopa so mipara ed atap ya ayep?” Imbes, tutumboken da so alimbawa nen Miguel​—a say kabaliksan na ngaran to et “Siopa So Singa Say Dios?”—​legan ya itatandoro da so sankatalbaan ya inkasoberano nen Jehova. Diad aturon panaon na Dios, sayan Miguel, si Jesu-Kristo, so mibakal ed atap ya ayep tan taloen to itan, a singa ed impanbiktorya to ed impamagit ed si Satanas manlapud tawen.​—Apocalipsis 12:7-9; 19:11, 19-21.

Pibabakal Sumpad Saray Masanto

21. Panon so impaneskribe nen Juan ed pangimamaneobra nen Satanas ed atap ya ayep?

²¹ Say masilib a si Satanas so walaan na saray plano no panon ton imaneobra so atap ya ayep parad saray dilin gagala to. Impaliwawa nen Juan iya: “Et sikato [say ayep a walaay pitoran ulo] so naikday sangi a mansalsalita na angkakabaleg a bengatla tan aye-ayew; tan sikato so naikdan na pakauley ed pangituloy to dia ed apataplo tan dua a bulan. Et insangi to so sangi to pian pansalitaan to na aye-ayew so Dios, pian ayewen to so ngaran to, tan say tabernakulo to, salanti saray manaayam ed tawen. Tan sikato so naabuloyan a mamakal ed saray sasanto, tan say panalo ed sikara; naikdan met na pakauley ed amin a poli tan baley tan salita tan nasyon. Et amin a manaayam ed dalin sikato so inggalang da, balang sakey a saray ngaran da ag-ira nisulat nanlapu ed gapo na mundo ed libro na bilay na Kordero a sikato so pinatey.”​—Apocalipsis 13:5-8.

22. (a) Anton peryodo na panaon so tutukoyen na 42 a bulan? (b) Legan na 42 a bulan, panon ya ‘atalo’ iray alanaan a Kristiano?

²² Say asalambit dia ya 42 a bulan so ompatnag a kasimbangan na talora tan kapalduan taon legan a saray masanto so pinairap na sakey a saklor ya ontutubo ed sakey ed saray ayep ed propesiya nen Daniel. (Daniel 7:23-25; nengnengen met so Apocalipsis 11:1-4.) Kanian, manlapud impanampot na 1914 ya anggad 1918, legan a saray manbabakal a nasyones so literal a nambibingkasan a singa saray atap ya ayep, saray mibabaley ed saratan a nasyones so pinaskar a mandayew ed atap ya ayep, pian mibiang ed panagdayew a nasyonalismo, ya akaparaan ni ingen ya ompatey parad bansa ra. Saratan a pananesdes so angitonton ed pirmin impanirap na dakel ya alanaan a mangipapasen a say manunan katutulok da et parad si Jehova a Dios tan say Anak to, si Kristo Jesus. (Gawa 5:29) Saray subok ed sikara so sinmabi’d kapantokan nen Hunyo 1918, sanen sikaray ‘atalo.’ Diad Estados Unidos, saray prominentin opisyal tan arum niran representanti na Watch Tower Society so lingon impriso, tan naamper a tuloy so organisadon panagpulong na saray Kristianon agagi ra. Lapud walaan na pakauley “ed amin a poli tan baley tan salita tan nasyon,” sinebelan na atap ya ayep so sankamundoan a kimey na Dios.

23. (a) Anto so “libro na bilay na Kordero,” tan anto so mantutultuloy anggad kakompleto nanlapula’d 1918? (b) Akin a kaapaan lambengat so antokaman ya ompatnag a pananalo na nanengneng ya organisasyon nen Satanas sumpad “saray sasanto”?

²³ Ompatnag a singa iya impanalo nen Satanas tan say organisasyon to. Balet ta ag-itan angitarok ed sikara na manbayag a gunggona, lapud anggapoy anggan sakey ed nanengneng ya organisasyon nen Satanas a nisulat so ngaran to ed “libro na bilay na Kordero.” Diad piguratibon paraan, lugan na sayan lukot so kangaranan na saramay manuley a kaiba nen Jesus ed mangatatawen a Panarian to. Saray inmunan kangaranan so nisulat ed satan nen Pentecostes 33 C.E. Tan diad ontumbok iran taon nanlapula’d saman et mandakel so kangaranan a niarum ni. Nanlapula’d 1918, say panagtatak ed saray nakdaan na 144,000 iran mananawir ed Panarian so mantutultuloy anggad kakompleto. Agmanbayag, say kangaranan dan amin so nisulat lan agnabural ed libro odino lukot na bilay na Kordero. No nipaakar ed saray sumusumpa a mandadayew ed atap ya ayep, anggapoy anggan sakey ed saraya a nisulat so ngaran to ed satan a lukot. Kanian antokaman ya ompatnag a pananalo ra sumpad “saray sasanto” et kaapaan, temporaryo lambengat.

24. Antoy itatawag nen Juan a talinengen na saramay walaan na pakatebek, tan saray salitan nadngel so walaan na anton kabaliksan parad totoo na Dios?

²⁴ Tatawagen nen Juan natan iramay walaan na pakatebek ya ontalineng a maong: “No siopa komon so walay pakadngel, ondengel komon.” Insan intuloy ton imbaga: “No siopaman a too sikato so nipaakar ed kadakep onla ed kadakep. No siopaman a too mamatey ed kampilan nakaukolan a dia ed kampilan ompatey. Dia so kawalaan na sungdo tan say pananisia na sasantos.” (Apocalipsis 13:9, 10) Angisulat met si Jeremias na mipadpara ed sarayan balikas ed saray taon antis na 607 B.C.E., pian ipanengneng ya agla isener so panangukom nen Jehova ed agmatoor a syudad na Jerusalem. (Jeremias 15:2; nengnengen met so Jeremias 43:11; Zacarias 11:9.) Diad panaon na baleg a subok ed sikato, impalinew nen Jesus a saray patumbok to so nepeg ya agmikompromiso sanen inkuanto: “Amin a mangala na kampilan ompatey ira naani ed kampilan.” (Mateo 26:52) Mipadpara, natan ed agew na Katawan nepeg a saray totoo na Dios so ombemben a malet ed saray prinsipyo na Biblia. Anggapoy tsansa na saray agmagbabawi a mandadayew ed atap ya ayep a makalegyas. Amin tayo so mankaukolan a mansungdo, tekep na agnagiing a pananisia, pian naliktaran iray panamasegsegang tan subok ed arapen.​—Hebreos 10:36-39; 11:6.

Say Atap ya Ayep a Walaan na Duaran Saklor

25. (a) Panon nen Juan a deneskribe so sananey nin simbolikon atap ya ayep a pinmatnag ed eksena na mundo? (b) Anto so ipapatnag na duaran saklor na balon atap ya ayep tan say impaway to manlapud dalin?

²⁵ Balet natan et walay sananey nin atap ya ayep a pinmatnag ed eksena na mundo. Inreport nen Juan: “Tan anengneng ko so sananey ya ayep a pinmaway a nanlapu ed dalin; tan wala so duara a saklor to a singa saklor na sakey a kordero, tan nansalsalita a singa dragon. Et gagawaen to so amin a pakauley na inmunan ayep dia ed arap to. Tan gawaen to ed dalin tan amin na saray manaayam ed sikato ya igalang da so inmuna ya ayep, a say suga’to ya ipapatey atambal. Et manggagawa na angkakabaleg a tanda, a gawaen to ingen ya onakseb a manlapu ed tawen so apoy angga ed dalin ed arap na saray totoo.” (Apocalipsis 13:11-13) Sayan atap ya ayep so walaan na duaran saklor, a mangipapatnag ed panulop na duaran mapolitikan pakapanyari. Tan adeskribe itan bilang ompapaway manlapud dalin, aliwan diad dayat. Kanian, manlapu itan ed niletneg lan mangaraldalin a sistema na bengabengatla nen Satanas. Segurado a saya so sakey a pakapanyari ed mundo, ya onkukurang la, a walaan na makatantandan betang kaleganan na agew na Katawan.

26. (a) Anto so atap ya ayep a walaan na duaran saklor, tan panon itan a misiglaotan ed orihinal ya atap ya ayep? (b) Diad anton pantalos a saray duaran saklor na ayep et singa kordero, tan panon a saya so “singa dragon” sano mansasalita? (c) Anto so peteg a dadayewen na saray nasyonalistikon totoo, tan nikompara ed anto so nasyonalismo? (Nengnengen so paimano’d-leksab.)

²⁶ Anto iya kasi? Say Anglo-Amerikanon Pakapanyari ed Mundo—satan met imay komapiton ulo na inmunan atap ya ayep balet diad nikaduman betang! Say pangibiig ed satan diad pasingawey bilang sananey ya atap ya ayep so ontulong ed sikatayon nanengneng a lalon malinew no panon iyan onkikiwas a bukor ed eksena na mundo. Sayan piguratibon atap ya ayep a walaan na duaran saklor et tugyopen na duaran bansag a linmesa, independente, balet ta mantutulongan a mapolitika iran pakapanyari. Isusuheri na saray duaran saklor na satan a ‘singa sakey a kordero’ ya ipaparungtal na satan so inkasikato a mankuankuanan a maamo tan agmasebeg, a walaan na sopistikadon porma na gobierno a kaukolan a papegan na interon mundo. Ingen saya so mansasalita “a singa dragon” diad panguusar to na pananesdes tan panigensigen tan parungtalan ni ingen a karawalan ed inerman ya agmangawat ed nengneng na pananguley to. Aliwan say pampasakop ed Panarian na Dios ed silong na uley na Kordero na Dios so ipapaseseg na satan, noag saray intereses nen Satanas, say baleg a dragon. Iyaalibansa na satan so nasyonalistiko iran inkaapag-apag tan pambubusolan a diad katuaan to et panagdayew ed inmunan atap ya ayep.c

27. (a) Anton awawey na atap ya ayep a walaan na duaran saklor so ipapatnag na impamaakseb na satan na apoy a nanlapud tawen? (b) Panon a momoriaen na dakel a totoo so modernon kasimbangan na atap ya ayep a walaan na duaran saklor?

²⁷ Sayan atap ya ayep a walaan na duaran saklor so manggagawa na angkakabaleg a tanda, mamapaakseb ni ingen na apoy a manlapud tawen. (Ikompara so Mateo 7:21-23.) Sayan kapkapansalambit a tanda so mangipanonot ed sikatayo ed si Elias, say propeta na Dios nensaman ya akikontes ed saray propeta nen Baal. Sanen sikatoy matalonan amapelag na apoy manlapud tawen ed ngaran nen Jehova, andi-duaruwan amaneknek iya a sikato so sakey a tuan propeta tan saray propeta nen Baal so palso. (1 Arari 18:21-40) Singa saraman a propeta nen Baal, ipapasen na duaran-saklor ya atap ya ayep a sikatoy walaan na magenap iran kredensial bilang sakey a propeta. (Apocalipsis 13:14, 15; 19:20) Agayla, ibabaga ton atalo to iray puersa na kaugsan diad apalabas a duaran guerra mundial, tan tinalo to so tatawagen ya andiay-dios a Komunismo! Peteg, momoriaen na dakel so modernon kasimbangan na atap ya ayep a walaan na duaran saklor bilang bantay na kawayangan tan lapuan na maabig a materyal a bengabengatla.

Say Talintao na Atap ya Ayep

28. Panon ya ipapanengneng nen Juan a say atap ya ayep a walaan na duaran saklor so aliwan maamo a singa ipapatnag na singa kordero iran saklor to?

²⁸ Kasin sayan atap ya ayep a walaan na duaran saklor et talagan maamo a singa ipapatnag na singa kordero iran saklor to? Intuloy ya imbaga nen Juan: “Tan tilaan to so saray manaayam ed dalin lapu ed tanda a niiter ed sikato a gawaen to ed imaton na ayep; ya ikukuanto ed saray manaayam ed dalin, a gawaen da so talintao na ayep a wala so suga’to ed ayura et abilay. Tan sikato so naikdan na pakapangiter na panlinawa ed sikato, salanti talintao na [atap ya] ayep, pian say talintao na ayep mansalita, et gawaen to ya unong na kinarakel na saray agmangigalang ed talintao na ayep, sikara so ompatey komon.”​—Apocalipsis 13:14, 15.

29. (a) Anto so gagala na talintao na atap ya ayep, tan kapigan nipaalagey iyan talintao? (b) Akin a say talintao na atap ya ayep so aliwan andiay-bilay ya estatua?

²⁹ Anto iyan “talintao na [atap ya] ayep,” tan anto so gagala na satan? Say gagala na satan et say pangipaseseg na panagdayew ed talintao to ya atap ya ayep a walaan na pitoran ulo tan sirin et nitultuloy so kiwawala na satan. Nipaalagey iyan talintao sanen say atap ya ayep a walaan na pitoran ulo et inmabig manlapud inkasugatan to ed ayura, salanti, sanen angangga so inmunan guerra mundial. Satan so aliwan andiay-bilay ya estatua, a singa samay impaalagey nen Nabucodonosor ed patar na Dura. (Daniel 3:1) Say atap ya ayep a walaan na duaran saklor so mangililinawa na bilay ed sayan talintao pian say talintao et nabilay tan nawalaan na betang ed awaran na mundo.

30, 31. (a) Anto iyan talintao unong ya ipapanengneng na nansumpalan na awaran? (b) Kasin wala la so pinatey lapud impangipulisay a mandayew ed sayan talintao? Ipaliwawa.

³⁰ Ipapanengneng na nansumpalan na awaran a sayan talintao imay organisasyon ya inrekomenda, impaseseg, tan sinuportaan na Britanya tan Estados Unidos tan kabkabat ed inmuna bilang Liga na Nasyones. Diad saginonor, ed Apocalipsis kapitulo 17, omparungtal iya ed silong na duman simbolo, bilang mabilay, onlilinawa ya ambalangan atap ya ayep a walaan na biig a kiwawala. Sayan internasyonal ya ulop so ‘mansasalita,’ diad pangitatangsit to a bukbukor toy makapangitarok na kareenan tan kaligenan ed katooan. Balet diad katuaan to et satan so nagmaliw a pasen parad singbatan na saray membron nasyon a mansasangsangan tan maniinsultoan ed sakey tan sakey. Sikatoy angipagyaw na pangipulisay, odino singa inatey a kipapasen, ed dinanman a nasyon odino totoo ya ag-ondakmomo ed pakauley to. Diad tua et say Liga na Nasyones so angipulisay ed saray nasyon ya agtinmulok ed saray ideolohiya to. Diad gapo na baleg a kairapan, saray militaristikon “saklor” na sayan talintao na atap ya ayep so onakto pian manumpal ed sakey a makaderal a betang.​—Apocalipsis 7:14; 17:8, 16.

³¹ Nanlapula’d Guerra Mundial II, say talintao na atap ya ayep​—natan et nipabitar bilang say Nasyones Unidas ya organisasyon—​so amatey la ed literal a paraan. Alimbawa, nen 1950 sakey a puersa na UN so akibabali ed lawak na pambabakal na Amianen a Korea tan Abalaten a Korea. Kaiba na puersa na saray taga-Abalaten a Korea so UN ya amatey ed akalkulan 1,420,000 a taga-Amianen iran Koreano tan Tsino. Mipadpara, manlapud 1960 anggad 1964, saray armada na Nasyones Unidas so aktibo ed Congo (Kinshasa). Niarum ni, saray lider na mundo, pati saray papa a di Paul VI tan John Paul II, so nantultuloy ya amekder a sayan talintao so ultimo tan sankaabigan ya ilalo na too parad kareenan. Ipipilit da a no say katooan so agmanlingkor ed satan, deralen na rasa na too so inkasikaton dili. Kanian napapatey da ed piguratibon paraan so amin a totoon agmiabobon ed talintao tan agmandayew ed satan.​—Deuteronomio 5:8, 9.

Say Tanda na Atap ya Ayep

32. Panon a deneskribe nen Juan so pangimamaneobra nen Satanas ed mapolitikan kabiangan na nanengneng ya organisasyon to pian pairapen iray nakekeraan ed bini na bii ya asawa na Dios?

³² Nanenengneng met nen Juan natan no panon ya imamaneobra nen Satanas iray mapolitikan kabiangan na nanengneng ya organisasyon to pian pairapen a maong iray nakekeraan ed bini na bii a pinagka-asawa na Dios. (Genesis 3:15) Insan to pinawil a deneskribe so “[atap ya] ayep” a mismo: “Tan ginawa to a say lapag, saray ankekelag tan angkakabaleg, tan mayayaman tan duruka, tan saray bulos tan saray aripen, nainan ira na sakey a tanda ed lima ra a kawanan, o dia ed saray moling da; tan anggapo so makayari a manaliw tan manlako, noag say wala so tanda to, salanti say ngaran na ayep o say bilang na ngaran to. Nia so kakabatan. Say walaan na pakatalos, bilangen to komon so bilang na ayep; ta sikato so bilang na too: et say bilang to anem a lasus tan anemaplo tan anem.”​—Apocalipsis 13:16-18.

33. (a) Anto so ngaran na atap ya ayep? (b) Misiglaotan ed anto so numeron anemira? Ipaliwawa.

³³ Walaan na ngaran so atap ya ayep, tan sayan ngaran et numero: 666. Say anemira, bilang sakey a numero, so misiglaotan ed saray kakabusol nen Jehova. Sakey a Filisteon laki ed Refaim so “agaylan nikaduma ed inkabaleg,” tan “san-aanem iray gamet ed lima tan sali to.” (1 Awaran 20:6, NW) Si Arin Nabucodonosor so angipaalagey na sakey a binmalitok a talintaon 6 a kubiko kalapar tan 60 a kubiko katagey, diad gagalan pankasakeyen iray politikan opisyales to ed saksakey a panagdayew. Sanen impulisay na saray lingkor na Dios so pandayew ed talintaon balitok, impaibuntok ira na ari ed manliob ya apoy. (Daniel 3:1-23) Say numeron anemira et ag-akasabi’d pitora, a mangirerepresenta ed inkakompleto ed panmoria na Dios. Kanian, say amitlon danay ya anemira et irepresenta toy alablabas ya ag-inkayadyari.

34. (a) Anto so ipapatnag na bengatlan say numero na atap ya ayep et “bilang na too”? (b) Akin a say 666 so matukotukoy a ngaran parad sankamundoan a mapolitikan sistema nen Satanas?

³⁴ Say sakey a ngaran so mangipabidbir ed sakey a too. Kanian panon sirin a sayan numero so mangipabidbir ed ayep? Ibabaga nen Juan a satan so “bilang na too,” aliwan numero na espiritun persona, kanian sayan ngaran so ontulong a mamekder a satan ya atap ya ayep et mangaraldalin, a mangisisimbolo ed gobierno na too. Unong a say anemira et ag-akaabot ed pitora, kanian say 666​—mamitlon danay ya anemira—​et sakey a matukoy a ngaran parad abalbaleg a mapolitikan sistema na mundo a sinmaew a tuloy a makaabot ed saray estandarte na Dios ed inkayadyari. Say mapolitikan atap ya ayep na mundo so supremon manuuley ed silong na ngaran a numeron 666, legan ya itutultuloy a pakukurangen na angkabaleg a politika, relihyon, tan negosyo itan ya atap ya ayep bilang manamairap ed katooan tan manamasegsegang ed totoo na Dios.

35. Antoy kabaliksan na pakawalaan na tanda na atap ya ayep ed moling odino ed nikawanan a lima?

³⁵ Anto so kabaliksan na pakawalaan na tanda a ngaran na atap ya ayep ed moling odino ed nikawanan a lima? Sanen inter nen Jehova so Ganggan ed Israel, imbaga to ed sikara: “Kanian yutel yo so salsalitak ed puso yo tan kamarerwa yo, et iberber yo a singa sakey a panamidbiran ditan ed lima yo, et sikara naani so pinagkabedber na nanleetan na kamataan yo.” (Deuteronomio 11:18) Kabaliksan na saya a say Ganggan so naynay ya ipasen na saray Israelita ed unaan da, pian satan so mangimpluensya ed amin a kiwas tan nonot da. Nibaga a nisulat ed kamolingan na saray alanaan a 144,000 so ngaran na Ama tan ngaran nen Jesus. Saya so mangipabidbir a sikaray kayarian nen Jehova a Dios tan nen Jesu-Kristo. (Apocalipsis 14:1) Bilang panangalig, uusaren met nen Satanas so demonikon marka na atap ya ayep. Siopaman a mibibiang ed inagew-agew iran kimey a singa say pansaliw tan panlako so nadedesdes a manggawa na saray bengatla unong ed paraan na atap ya ayep, bilang alimbawa, diad panagselebra ed saray holiday. Sikaray iilaloan a mandayew ed atap ya ayep, ya abuloyan da itan a manguley ed kabibilay da, pian makaawat ira na tanda na satan.

36. Antoray nagmaliw a problema na saramay agmalabay a mangawat ed tanda na atap ya ayep?

³⁶ Saramay agmalabay a mangawat ed tanda na atap ya ayep so maparanay a walaan na saray problema. Alimbawa, nanlapula’d dekada na 1930, sikara so kaukolan a milaban ed dakel a pibabakal diad saray korte tan sungdoan iray marawal a pangkat tan arum niran panamasegsegang. Diad saray bansan walaan na diktador a gobierno, sikaray nipisok ed panangipangawan iran kampo, a dakel ed sikara so inatey. Nanlapula’d komaduan guerra mundial, dakerakel a tobonbalon lalaki so anagmak na abayag ya inkapriso, arum ni ingen so pinapairap tan pinapatey, lapud agda pangikompromiso ed Kristianon neutralidad da. Diad arum a daldalin, literal a saray Kristiano so agnayarin mangaliw tan manlako; arum so agnayarin mangaliw na kayarian; arum so niri-rape, pinapatey, odino pinataynan ed dalin a nianakan da. Akin? Lapud agnaaksobi na konsiensia ra so pangaliw na kard a parad partido na politika.d—Juan 17:16.

37, 38. (a) Akin a say dalin so mairap a pasen parad saramay agmangawat ed tanda na atap ya ayep? (b) Siopa iray mamapasiansia na katooran, tan anto so determinado ran gawaen?

³⁷ Diad arum iran pasen ed dalin, say relihyon so masyadon nigalet dia ed kabibilay ed komunidad a siopaman ya ondapag ed katuaan na Biblia so ipulisay na pamilya tan datin kakaaro to. Nakaukolan so baleg a pananisia pian makapansungdo. (Mateo 10:36-38; 17:22) Diad mundo, a karaklan so mandadayew ed materyal a kayamanan tan kasmak so ag-inkamatua, kaukolan na say tuan Kristiano so lawas manmatalek a maong ed si Jehova a tulongan To so manggegemtan ed maptek a kurang to. (Salmo 11:7; Hebreos 13:18) Diad mundo ya aleteb na imoralidad, kaukolan so pirmin determinasyon pian mansiansian malinis tan dalisay. Saray Kristianon mansasakit so mabetbet a dedesdesen na saray doktor tan nars a sumlangen so ganggan na Dios nipaakar ed inkasagrado na dala; kaukolan da ni ingen a resistian iray ganggan na korte a misumlangan ed pananisia ra. (Gawa 15:28, 29; 1 Pedro 4:3, 4) Tan diad sarayan agew ya ondarakel so andian na trabaho, lalon oniirap parad sakey a tuan Kristiano a paliisan so trabaho a sengeg na pakapikompromiso to ed katooran to ed Dios.​—Miqueas 4:3, 5.

³⁸ On, say mundo so mairap a pasen parad saramay andian na tanda na atap ya ayep. Sakey a matalonggaring a pakapatnagan na pakapanyari tan panamendisyon nen Jehova a saray nakekeraan ed bini na bii, ontan met ed masulok ya anemiran milyon a baleg ya ulop, so mamapasiansia ed katooran da anggaman ed amin a pananesdes a manumlang ed saray ganggan na Dios. (Apocalipsis 7:9) Diad interon dalin et mankakasakey itayo komon ya amin a mantultuloy a mangitandoro ed si Jehova tan ed matunong iran dalan to, legan ya agtayo aawaten so tanda na atap ya ayep.​—Salmo 34:1-3.

[Saray paimano ed leksab]

[Litrato ed pahina 195]

Sikatoy pinagamoran a mangiter na linawa ed talintao na atap ya ayep