Sakit​—Panon ya Naiwasan?

Inagew-agew ya milalaban so laman mo ed saray kalaban ya agnaliklikas tan agnanengneng balet makapatey. Wala ray mikrobyon makakaloob ed laman mo ya panlalapuan na sakit, singa saray bacteria, virus, tan parasite.a Nayarin agmo amta ya milalaban so laman mo ta papateyen la na immune system mo iratan ya mikrobyo antis mo nin nalikna iray sintomas. Balet no maminsan, saray mikrobyo so mananalo. No ontan so nagawa, kaukolan moy mantambal pian onkasil so resistensyam.

Nilibon taon ya ag-amta na totoo ya mapeligro iray mikrobyo tan arum nin angkekelag ya organismo. Balet nen koma 19 ya siglo, naamtaan na saray scientist ya saray mikrobyo et nayarin panlapuay sakit, kanian mas amta tayo la natan no panon tayon protektaan so sarili tayo. Manlapu lad saman, lapud impansagpot na saray medical researcher, saray arum ya makaalis a sakit et anggapo la natan odino mainomay lan natambal, singa say smallpox (makapatey ya klase na lutot) tan polio. Balet diad agano ni, onkakayat lamet iray arum ya sakit, singa say yellow fever tan dengue. Akin ey? Nia ray pigaran rason:

• Kada taon, minilyon ya totoo so manbiabiahe ed interon mundo, tan mabetbet ya sikara so mangaawit na saray mikrobyo ya panlalapuan na sakit. Imbaga na sakey ya artikulo ed magasin ya Clinical Infectious Diseases ya “amin lawarin makaalis ya graben sakit” et nikakayat na saray ombiabiahe ed nanduruman bansa.

• Saray arum ya bacteria et agla natalaban na antibiotic. “Wala tayo lad panaon ya anggapo lay bisa na antibiotic, kanian anggan saray ordinaryon impeksion . . . et nayarin pansengegan lamet na ipapatey,” so imbaga na World Health Organization.

• Lapud saray kaguloan tan irap na bilay, agsarag na gobierno ya kontrolen so ikakayat na sakit.

• Ag-amta na dakel ya totoo no panon dan naiwasan so sakit.

Anggano ontan so situasyon, dakel so nagawaan mo pian naprotektaan moy sarilim tan say pamilyam. Nabasam ed ontumbok ya artikulo iray simpli tan epektibon paraan ya sarag mon gawaen anggano manaayam kad mairap ya bansa.