E Lucha Contra Dios Su Nomber
HANANIAH ben Teradion tawata un sabio Hudiu di siglo 2 di nos era. E tawata conoci pa e reunionnan publico cu e tawata tene, y den cua e tawata siña hende for di e Sefer Tora, un rol di percament cu a contene e prome cinco bukinan di Bijbel. Ben Teradion tawata conoci tambe pa e echo cu el a uza Dios su nomber personal y a siña otro hende e nomber ei. Ta con lo e por a siña hende tocante e Tora sin siña nan tocante Dios su nomber, specialmente si nos tuma na cuenta cu e prome cinco bukinan di Bijbel ta contene e nomber di Dios mas cu 1.800 biaha?
Sinembargo, Ben Teradion su tempo tawata un tempo peligroso pa sabionan Hudiu. Segun historiadonan Hudiu, e emperado Romano a decreta cu tawata ilegal pa siña hende tocante hudaismo of pa practic’e, y cu e castigo pa esei tawata pena di morto. Cu tempo e Romanonan a aresta Ben Teradion. Na su aresto e tawatin un ehemplar di e Sefer Tora den su man. Ora e tawata dilanti di su acusadonan, el a admiti francamente cu simplemente el a obedece mandamento dibino y ta pesei e tawata siña hende Bijbel. Toch nan a sentenci’e na morto.
Riba e dia di su ehecucion, nan a lora Ben Teradion den e rol di Bijbel cu e tawatin den su man ora cu nan a arest’e. Caba nan a kim’e na staca. Encyclopaedia Judaica ta bisa cu “afin di prolonga su agonia nan a pone prop di lana muha den awa riba su curason pa asina e no muri lihe.” Como parti di su castigo, nan a mata su casa tambe y a bende su yiu mohe cu un cas di prostitucion.
Aunke e Romanonan tawata responsabel pa e ehecucion cruel aki di Ben Teradion, Talmuda ta declara cu “e castigo di wordo kima a bini riba dje pasobra el a pronuncia e Nomber completo.” Si, pa Hudiu, pronunciacion di e nomber personal di Dios tawata realmente un pica grave.
E di Tres Mandamento
Durante e prome dosshen añanan di nos era, evidentemente a desaroya entre e Hudiunan un supersticion relaciona cu e uzo di Dios su nomber. Mishna (un coleccion di comentario- y splicacionnan rabinico cu a bira e base di Talmud) ta declara cu “esun cu pronuncia e nomber dibino manera e ta ser gespel”, no ta bai den e futuro Paradijs riba tera cu Dios a priminti.
Kico tawata e origen di e prohibicion ei? Tin hende ta kere cu e Hudiunan a considera e nomber di Dios demasiado sagrado pa hende imperfecto pronunci’e. Cu tempo, nan a cuminsa basila pa asta skirbi e nomber. Segun un enciclopedia, e miedo ei a surgi debi na e precupacion cu e documento den cua e nomber tawata skirbi por a bai resulta despues den co’i sushi, y asina lo a profana e nomber dibino.
Encyclopaedia Judaica ta bisa cu e echo cu nan a “evita di pronuncia e nomber YHWH . . . a surgi door di un mal comprondemento di e Di Tres Mandamento.” E di tres mandamento di e Dies Mandamentonan cu Dios a duna e Israelitanan ta declara: “No uza e nomber di SEÑOR bo Dios en vano, pasobra SEÑOR no ta keda sin castiga esun cu uza su nomber en vano.” (Exodo 20:7) Pues asina nan a troce Dios su decreto pa no haci mal uzo di su nomber, y a combirtie den un supersticion.
Awe sigur no tin ningun hende cu ta pretende cu Dios lo kier pa laga kima un persona na staca pasobra el a pronuncia e nomber dibino! Sinembargo, te ainda supersticion Hudiu relaciona cu e nomber di Dios ta existi. Hopi Hudiu ta sigui referi na e Tetragramaton como e “Nomber Inexpresabel.” Den algun gremio, deliberadamente nan ta pronuncia robes tur palabra cu ta referi na Dios pa asina evita di viola e tradicion. Por ehempel, Yah, un abreviacion di Dios su nomber personal, nan ta pronuncia Kah. Aleluya nan ta pronuncia Aleluka. Tin hende ta asta evita di skirbi e palabra “Dios” completo.
Mas Esfuerso pa Sconde e Nomber
Hudaismo sigur no ta e unico religion cu ta evita di uza e nomber di Dios. Considera e caso di Jeronimo, un pasto catolico y secretario di Papa Damaso I. Na aña 405 di nos era, Jeronimo a completa su trabou di traduci henter e Bijbel na Latin, un version cu a bira conoci como Vulgata Latin. Jeronimo no a inclui Dios su nomber den su traduccion. Na luga di esei, segun e custumber di su tempo, el a remplasa e nomber dibino cu e palabranan “Señor” y “Dios.” E Vulgata Latin a bira e prome traduccion di Bijbel catolico autorisa y e base pa hopi traduccion mas den varios idioma.
Por ehempel, e Douay Version, un traduccion catolico di aña 1610, tawata basicamente e Vulgata Latin traduci na Ingles. Pesei no ta un sorpresa cu e Bijbel aki no tin Dios su nomber personal ningun caminda. Sinembargo, e Douay Version no tawata djis un otro traduccion di Bijbel. Te cu decada di 1940 e tawata e unico Bijbel autorisa pa catoliconan di abla Ingles. Si, pa cientos di aña, e nomber di Dios a keda scondi pa miyones di catolico deboto.
Considera tambe e King James Version. Na aña 1604 e Rei di Inglatera, James I, a encarga un grupo di sabio pa produci un traduccion di Bijbel na Ingles. Un shete aña despues, nan a publica e King James Version, conoci tambe como Authorized Version.
Den e caso aki tambe, e traductornan a scohe pa no uza e nomber dibino, cu excepcion di algun versiculo. Den mayoria caso nan a remplasa Dios su nomber cu e palabra “SEÑOR” of “DIOS” pa representa e Tetragramaton. E version aki a bira e Bijbel standard pa miyones di hende. World Book Encyclopedia ta bisa cu “pa mas cu 200 aña despues di publicacion di e King James Version no tawatin ningun otro traduccion importante di Bijbel na Ingles. Durante e tempo aki, King James Version tawata e traduccion mas uza den e mundo di abla Ingles.”
Lo anterior ta solamente tres di e cantidad di traduccionnan di Bijbel publica durante e ultimo siglonan cu ta laga e nomber di Dios afo of cu ta kita e enfasis for di riba dje. Pesei no ta nada straño cu e gran mayoria di hende djawe cu ta declara cu nan ta cristian ta basila pa uza e nomber dibino of no sa e nomber mes. Ta berdad cu den transcurso di añanan algun traductor di Bijbel a inclui e nomber personal di Dios den nan version. Sinembargo, mayoria di esakinan a keda publica den ultimo tempo y nan tawatin masha tiki impacto riba e actitud popular pa cu e nomber di Dios.
Un Practica Cu Ta Contra e Boluntad di Dios
E echo cu por lo general nan no ta uza Dios su nomber ta basa strictamente riba tradicion humano y no riba siñansa di Bijbel. E investigado Hudiu Tracey R. Rich, autor di e website Judaism 101, a splica: “Nada den e Tora ta prohibi un persona di pronuncia e Nomber di Dios. De echo, ta bisto for di scritura cu hende tawata pronuncia Dios su Nomber cu regularidad.” Si, den tempo di Bijbel adoradonan di Dios a uza su nomber.
Claramente, e echo cu nos conoce Dios su nomber y ta uz’e ta trece nos mas serca di e manera aproba di ador’e, e manera cu nan a ador’e den tempo di Bijbel. Esaki por ta nos prome paso den establece un relacion personal cu Dios, locual ta hopi mas miho cu djis sa con su nomber ta. Eigenlijk Yehova Dios ta invita nos pa nos tin un relacion personal cu ne. El a inspira e invitacion caloroso aki: “Hala serca Dios y e lo hala serca boso.” (Santiago 4:8) Sinembargo, podise bo ta puntra: ‘Con hende mortal por gosa di tal intimidad cu Dios Todopoderoso?’ E siguiente articulo ta splica con bo por cultiva un relacion cu Yehova.
[Nota]
a Talmud ta un compilacion di tradicion Hudiu di antiguedad y hende ta consider’e un di e obranan skirbi mas sagrado y influyente di religion Hudiu.
[Cuadro na pagina 6]
Aleluya
Kico ta bin na bo mente ora bo tende e palabra “Aleluya”? Podise e ta laga bo corda riba e obra maestra musical “Mesias” di Handel, cu ta data for di añanan 1700 y den cua tin un coro dramatico di Aleluya. Un cos ta sigur, di un of otro fuente, bo a yega di tende e palabra “Aleluya.” Podise bo ta asta uz’e de bes en cuando. Pero bo sa kico e ta nifica?
Aleluya—Ta e palabra Papiamento transcribi for di e expresion Hebreo ha·lelu-Yáh, cu ta nifica “alaba Yah.”
Yah—Yah—Ta un forma poetico abrevia di e nomber di Dios, Yehova. E ta aparece mas cu 50 biaha den Bijbel, hopi bes como parti di e expresion “Aleluya.”
[Cuadro na pagina 7]
Bo Nomber Tin Dios Su Nomber Aden?
Te awe tin hopi nomber di Bijbel cu ainda ta popular. Den algun caso e nificacion original na Hebreo di e nombernan aki eigenlijk ta inclui e nomber personal di Dios. Akibou tin algun ehempel di e nombernan ei y nan nificacion. Podise bo nomber ta un di nan.
Joanna—“Yehova Tawata Bondadoso”
Joel—“Yehova Ta Dios”
Juan—“Yehova A Mustra Fabor”
Jonatan—“Yehova A Duna”
Jose—“Laga Yah Agrega”b
Joshua—“Yehova Ta Salbacion”
[Nota]
b “Yah” ta un forma abrevia di “Yehova.”
[Cuadro na pagina 8]
Expresionnan Biblico pa Dios
E texto Hebreo di e Santo Scritura ta uza varios expresion pa referi na Dios, manera Todopoderoso, Creador, Tata y Señor. Sinembargo, e cantidad di biaha cu Bijbel ta referi na Dios na su nomber personal ta surpasa tur e otro expresionnan conta hunto. Pues ta bisto cu Dios kier pa nos uza su nomber. Considera e siguiente lista di expresion manera nan ta aparece den e Scritura Hebreo.c
Yehova—6.973 biaha
Dios—2.605 biaha
Todopoderoso—48 biaha
Señor—40 biaha
Esun Cu A Traha . . .—25 biaha
Creador—7 biaha
Tata—7 biaha
Anciano di Dianan—3 biaha
Magnifico Instructor—2 biaha
[Nota]
c E cantidad aproxima di biaha cu nan ta aparece den e Traduccion di Mundo Nobo di e Santo Scritura, publica door di Testigonan di Yehova.
[Cuadro na pagina 9]
Un Dios Cu Ta Pone Cos Sosode
Expertonan no ta unanimamente di acuerdo tocante e nificacion di Dios su nomber, Yehova. Sinembargo, despues di investigacionnan extenso riba e materia, hopi di nan ta kere cu e nomber ta un forma di e verbo Hebreo ha·wáh (bira), cu ta nifica “E Ta Causa pa Bira.”
Pesei, den e Traduccion di Mundo Nobo di e Santo Scritura,d e relato na Exodo 3:14—caminda Moises ta puntra Dios su nomber—ta ser traduci asin’aki: “Riba esaki Dios a bisa Moises: ‘Lo mi resulta di ta loke lo mi resulta di ta.’ Y el a agrega: ‘Esaki ta loke bo tin cu bisa e yiunan di Israel: “Lo mi resulta di ta a manda mi serca boso.”’”
E traduccion ei ta na su luga pasobra Dios por pone su mes bira loke sea cu e tin cu bira. Nada no por stop e di hunga sea cual sea e papel necesario pa cumpli cu su boluntad. Su proposito- y promesanan semper ta bira realidad. Un cos masha sobresaliente ta cu Dios a resulta di ta e Creador, esun cu tin habilidad sin limite pa pone cosnan sosode. El a causa e existencia di e universo fisico. Tambe el a crea un cantidad grandi di criaturanan spiritual. Di berdad, e ta un Dios cu ta pone cos sosode.
[Nota]
d Publica door di Testigonan di Yehova.
[Plachi na pagina 5]
Un relieve cu ta mustra e ehecucion di Hananiah ben Teradion
[Plachinan na pagina 8, 9]
Luganan Caminda e Nomber di Dios Ta Destaca
1. Un misa na Lomborg, Dinamarca, siglo 17
2. Bentana di glas di colo, catedral di Bern, Suisa
3. Rol di Lama Morto, na letra Hebreo di antiguo, Israel, rond di aña 30-50 di nos era
[Reconocemento]
Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
4. Moneda di Suecia, 1600
[Reconocemento]
Kungl. Myntkabinettet, Sveriges Ekonomiska Museum
5. Buki di oracion Aleman, 1770
[Reconocemento]
For di e buki Die Lust der Heiligen an Jehova. Oder: Gebaet-Buch, 1770
6. Inscripcion riba piedra, Bavaria, Alemania
7. Piedra Moabita, Paris, Francia, 830 P.E.C.
[Reconocemento]
Musée du Louvre, Paris
8. Pintura den koepel di misa, Olten, Suisa