Dificultadnan di Tempo di Guera A Prepara Mi pa Bida
SEGUN E RELATO DI ERNST KRÖMER
“Esaki ta boso camber.” Esei tawata e palabranan di bonbini pa mi cu mi partner na Gabon, West Africa. Tawatin suficiente espacio pa net un matras. Nos a biba seis luna den e cuarto ei.
MI BIDA riba un boerderij durante Segundo Guera Mundial a prepara mi pa biba den condicionnan dificil. Ora cu e guera a cuminsa na 1939, Alemania Nazi rapidamente a ocupa Polonia. Mi tawatin cuater aña e tempo ei. Nos famia a consisti di mi mayornan, mi dos ruman mohenan mayo y un ruman homber y un ruman mohe mas chikito cu mi. Tata a spierta nos pa ta prepara pa pasa den tempo dificil si Alemania perde e guera.
Nos tawata biba na Löwenstein, un pueblito Aleman na Silesia Abou, cu awor ta forma parti di Polonia. Riba nos boerderij di mas o menos 25 hectar, nos a planta grano y cria bestia. Tambe Tata a traha como administrado pa e boerderijnan den e region. Ora cu e nazinan a tuma control di Silesia, nan a uza Tata pa organisa e cunukeronan pa apoya e guera.
Tata a sirbi den cabayeria durante e prome guera mundial, y awor su trabou di gobierno pa e nazinan a scap’e di wordo recluta pa sirbishi militar. Hopi tempo prome, mi mayornan a kita nan nomber for di iglesia ya cu nan tawata decepciona pa e manera cu clero a actua durante Prome Guera Mundial. Como resultado mi a lanta sin ningun interes den religion.
Mi a cuminsa bai scol na 1941, pero mi no tawatin lei cu scol y mi a haya cu tawatin cosnan mas interesante pa haci cu sinta wak un borchi. Na principio di 1945, djis un par di luna prome cu guera a termina, Breslau (awor Wrocław), capital di Silesia Abou, a wordo sitia pa e Rusonan. Un diasabra anochi nos por a mira con e pueblo, cu a keda casi 50 kilometer leu, tawata briya cla cla door di candela di mortero y door di explosion di bom cu avionnan a tira riba dje. Poco despues nos mester a hui pa e seronan. Ora cu e guera a termina, nos a regresa cas na Löwenstein.
Despues di Guera
Despues di guera a sigui un periodo teribel. Nan tawata viola hende mohe, y sakeo tawata cos di tur dia. Nan a horta mayoria di nos bestianan.
Na juli 1945 nan a aresta Tata. Despues di shete anochi di interogacion cruel, nan a lag’e bai. Tres luna despues nan a bolbe arest’e y bai cu ne. Nunca mas nos no a mir’e. Dos homber Polaco a tuma control di nos boerderij y a declara cu ta nan tawata doño. Na april 1946 gobierno a bisa tur Aleman den e pueblo cu nan mester bai for di einan y hiba solamente loke nan por a carga.
Mama tawata prepara pa esaki, y nos no a drenta den panico. E tawatin un macutu grandi riba wiel cu paña di cama aden, y cada un di nos tawatin un rugzak yena cu loke nos tawatin mester. Militarnan Polaco a hinca nos den wagonnan di trein pa transporta baca, 30 persona pa cada wagon. Un dos siman despues, nos a yega na nos destinacion den parti nortwest di Alemania, no mucho leu for di Hulanda.
Gobierno a asigna nos famia, incluso nos parientenan—19 hende en total—na dos cuarto riba un boerderij cu a keda rond di ocho kilometer for di Quakenbrück. Cu tempo, algun di nos parientenan a haya luga pa keda serca otro cunukero, y nos tawata menos preta riba otro.
Mama a haci hopi sacrificio pa nos como mucha, y hopi bes el a keda sin come pa nos por a come. Nos no tawatin palo pa candela durante nos prome winter. Nos muraya y blafon tawata tapa cu un capa diki di ijs, y nos cuartonan a parce cueba di ijs. Afortunadamente, nos tawatin paña di cama cayente, di manera cu nos a sobrevivi.
Contacto cu Testigonan di Yehova
Rond di 1949, Mama a haya un ehemplar di E Toren di Vigilancia serca un di mi tantanan. Un articulo den dje a lag’e corda cu durante guera el a tende na radio con Hitler tawata condena ‘un crio di hende’ cu a predeci e caida di Alemania. Mama a puntra su mes e dia ei ta ken e hendenan aki tawata. Ora el a lesa den E Toren di Vigilancia cu tawata Testigonan di Yehova, esei a lanta su interes y el a dicidi di studia Bijbel cu nan.
Un dia den april 1954, mi a topa e pareha Testigo cu tawata studia cu Mama. Despues di e studio mi a acepta e foyeto chikito Bo Por Biba pa Semper den Felicidad Riba Tera? y tambe un abonament riba E Toren di Vigilancia. Despues di a lesa e foyeto, mi a keda combenci cu mi a haya e berdad. Pesei mi a dun’e na mi dunado di trabou pa e lesa. Ora mi a puntr’e kico el a pensa di e foyeto, e di: “E ideanan ta masha bunita, pero nan ta mucho bon pa ta berdad. Gewoon mi no por kere cu e cosnan ei lo sosode.”
Mi a bis’e: “Wel, ami si tin sigur cu esaki ta e berdad, y lo mi siguie.” El a sagudi su cabes, y a bisa: “E mensahe aki ta pa un persona suave. Abo ta mucho bruto pa ta un Testigo.” Pero mi a cuminsa haci cambio den mi bida.
Aunke no tawatin ningun Testigo den e area, mi tawata studia riba mi mes y a core dies kilometer cu bais tur siman pa asisti na nan reunionnan. Despues mi a bai un asamblea di sircuito, caminda varios congregacion di e Testigonan a reuni pa nan adoracion. Einan mi a participa pa prome biaha hunto cu otro Testigo den e trabou di predica publicamente. Poco despues mi tawata haci esaki riba un base regular. Dia 14 di juli 1954, ami cu Mama a batisa. Despues, na edad di 80 aña, mi wela di parti mama tambe a bira Testigo.
Mi trabou riba e boerderij tawata exigi mucho hopi tempo, pesei mi a kita y a haya trabou na un reservaat di cultivacion di mondi. Mas despues nos famia a muda pa Reutlingen, un pueblito serca di Stuttgart. Tempo cu nos tawata einan mi ruman mohe chikito, Ingrid, tambe a bira Testigo, e unico di mi rumannan cu a bira.
Predicacion Tempo Completo
Na 1957, Mama porfin a logra pa nan declara Tata oficialmente morto. Como resultado, Mama a cuminsa haya pension, y asina e por a biba sin mi yudansa financiero. Como cu ya mi no tawatin e tipo di obligacion familiar ei mas, mi a tuma un trabou part-time y na april 1957 mi a cuminsa predica tempo completo como pionero. Despues, mi a haya invitacion pa sirbi como pionero special. Ora un ruman Testigo a tende esaki, el a manda yama mi na su oficina y a bisa: “Mi tin sigur cu lo bo tin mester di poco yudansa.” Anto el a duna mi 500 mark Aleman. Cu e placa ei mi a cumpra tur e pañanan cu mi tawatin mester y ainda a resta 200 mark.
Na 1960, mi a ofrece pa bai sirbi na Austria, caminda mi a disfruta di e predicacion den e pueblito chikito Scheibbs y pa un tempo cortico den e stad Linz. Pero mas despues den e aña ei, mi tawatin un accidente serio cu motocicleta, y a kibra mi pia drechi. Despues di un serie di operacion, mi por a sigui den mi asignacion. Sinembargo, na 1962 mi mester a bai cas bek na Reutlingen pa atende problemanan di imigracion. Mientras mi tawata einan, mi a haci un otro operacion pa saca e staal cu tawatin den mi pia. Mi a stop di traha pionero pa seis luna pa mi por a traha pa paga e gastonan medico.
Ora cu un superintendente biahero a bishita e congregacion caminda mi tawata sirbi, el a sugeri pa mi aplica pa sirbi na e oficina di sucursal di e Testigonan, cu e tempo ei tawata keda na Wiesbaden, Alemania. Mi a haci esei, y dos siman despues mi a haya un telegram pa bin mas pronto posibel. Un siman despues, na mei 1963, mi tawata na e sucursal di Alemania, yama Betel, ta imprimi revista riba un mashin rotary.
Haciendo Mi Best pa Siña
Betel tawata e miho luga cu mi a yega di biba, y mi a custumbra masha lihe cu e trabou pisa. Na 1965, mi a bishita Spaña, hibando secretamente literatura biblico, ya cu e trabou di predica tawata prohibi e tempo ei. E bishita ei a lanta den mi e deseo di siña un otro idioma, y mi a scohe Ingles. Mi tawata probecha di tur oportunidad pa mi siña. Rond di e tempo ei nan a forma e prome grupo di abla Ingles na Alemania, y mi a join nan. E prome biaha cu mi a studia un articulo di studio di E Toren di Vigilancia na Ingles, a tuma mi shete ora. Ora cu e di dos biaha mi a dura cinco ora, mi tawata sa cu mi ta haciendo progreso.
Na 1966, mi a haya un invitacion pa asisti na e di 43 klas di Galad, un scol na Merca diseña pa entrena Testigonan di Yehova pa traha como misionero. Anto despues cu mi a gradua, ami cu Günther Reschke a haya e asignacion pa bai Gabon, West Africa, na april 1967. Ora nos a yega na Libreville, capital di Gabon, nos a keda den e cuarto chikitico cu mi a describi den introduccion, y nos tawata colga nos pañanan den comedor. Seis luna despues nos a muda pa un otro cas di misionero.
Na Gabon mi problema di mas grandi tawata pa siña Frances. Finalmente, despues di a haci basta esfuerso mi a logra domin’e te na cierto grado. Anto diripiente na 1970, nan a prohibi e trabou di predica na Gabon, y nos como misionero a haya dos siman pa sali for di e pais.
Rumbo pa Republica Centroafricano
Ami hunto cu otro misioneronan a ser asigna na Republica Centroafricano. Frances tawata e idioma oficial di e pais, pero pa nos por a predica na mayor parti di e poblacion, nos tawatin cu siña Sango. Nan a manda nos habri un cas di misionero den e stad Bambari, casi 300 kilometer for di e capital, Bangui. Bambari no tawatin ni coriente ni awa di cranchi, pero e dos congregacionnan tawatin mester di nos yudansa. Debi na loke mi a pasa aden durante guera na Europa, tawata hopi mas facil pa mi soporta e condicion di bida na Bambari, y tambe na e otro luganan caminda mi a biba despues.
Mi a sirbi pa dos aña na Bambari, y despues mi a haya e asignacion pa bishita e congregacionnan como superintendente biahero. Tawatin alrededor di 40 congregacion den e pais, y mi tawata pasa un siman serca cada un di esnan na cua mi tawata asigna. Mi tawatin un auto chikito, pero ora cu e camindanan di tera tawata mucho malo, mi a uza transporte publico.
Bangui tawata e unico luga den henter e pais caminda bo por a drecha auto. Como cu mi mester a biaha masha hopi pa mi sirbishi, mi a cumpra algun buki di drecha auto y algun herment, y mi mes tawata haci mayoria di e reparacionnan. Un biaha e housing di e joint di e drive shaft a kibra, y e auto no por a move. E luga di mas serca caminda tawatin hende a keda 60 kilometer leu, pues mi a corta un pida palo duro for di den mondi y a combirtie den un housing pa e joint. Uzando hopi grease, mi a mar’e bon cu waya na e drive shaft y a logra sigui mi biahe.
Sirbiendo den e areanan di selva tawata specialmente dificil pasobra normalmente ta masha tiki hende por a lesa of skirbi. Den un congregacion, un persona so por a lesa, y e tawatin un problema di abla. E siman di mi bishita e les di E Toren di Vigilancia tawata extra dificil, pero loke a fortalece mi fe tawata pa mira con e congregacion a haci un esfuerso sinsero pa capta e puntonan cu tawata ser considera.
Despues mi a puntra e grupo con nan tawata beneficia di lesnan cu nan no por a compronde bon bon. Nan a duna mi un bunita contesta: “Nos ta haya animacion di otro.”—Hebreonan 10:23-25.
Aunke hopi di mi rumannan cristian tawata analfabeto, nan a siña mi hopi cos di bida. Mi a bin compronde e balor di e conseho biblico pa ‘considera otro hende mas importante’ of superior cu bo mes. (Filipensenan 2:3) Mi rumannan Africano a siña mi hopi tocante amor, bondad y hospitalidad y con pa sobrevivi den selva. E palabranan di despedida di Ruman Nathan Knorr riba dia di mi graduacion a haya hopi mas nificacion pa mi. Ruman Knorr, kende tawata presidente di e Scol di Galad e tempo ei, a bisa: “Keda humilde, no pensa nunca cu nos sa tur cos. Nos no sa. Tin asina hopi cos cu nos por siña.”
Bida den e Selva Africano
Mi tawata keda serca e rumannan local segun cu mi tawata bai di un congregacion pa otro. Por lo general e siman cu mi tawata di bishita tawata manera un siman di fiesta, specialmente pa e muchanan. Ta asina pasobra e congregacion cu mi a bishita, tawata bai yag y pisca y haci un esfuerso special pa nan tin hopi cuminda pa tur hende.
Door cu mi a biba cu e rumannan den nan hut, mi a come tur cos, for di comehein te carni di olifanti. Cu regularidad nan tawata sirbi carni di macaco. Specialmente porco di mondi y porco di spina tawata hopi sabroso. Claro cu no ta tur dia tawatin un bankete. Na principio, a dura basta pa mi curpa por a custumbra cu e cumindanan, pero unabes el a custumbra, mi stoma por a digeri casi tur cos cu nan a duna mi. Mi a siña cu come papaya hunto cu su simiña ta bon pa bo stoma.
Tur tipo di cos inespera por sosode den selva. Un biaha nan a mira mi pa un mammy-water, cu supuestamente ta un spirito blanco di un persona morto cu ta biba den awa. E hendenan ta kere cu e por hala un persona bai fondo cu ne y hog’e. Pesei un biaha cu mi a sali for di un riu despues di a caba di dal un baño, un mucha mohe cu a bin saca awa a mira mi y a cuminsa grita y core bai. Ora un otro Testigo a purba splica e hendenan cu mi tawata un predicado cu ta di bishita, y no un spirito, nan no kier a ker’e. Nan di: “Un homber blanco nunca lo bin dje leu aki den selva.”
Hopi bes mi tawata drumi pafo pasobra e aire tawata fresco. Semper mi tawata cana cu un mosketero, ya cu esei tawata un proteccion contra colebra, scorpion, djaca y otro bestia. Varios biaha mi a experencia invasion di fruminga picado (trekmieren), y ta e mosketero a proteha mi. Un anochi, mi a lusa cu mi foks riba e net y mi a mira cu e tawata tapa cu nan. Mesora mi a core bai pasobra e fruminganan aki maske nan ta chikito, por mata asta leon.
Tempo mi tawata den e parti sur di Republica Centroafricano, serca di Riu Congo, mi a predica na e Pigmeonan, kendenan di berdad ta biba di productonan di tera. Nan ta experto den yagmento y sa kico bo por come y kico no. Tin di nan ta papia Sango, y gustosamente nan a scucha e mensahe di Bijbel. Nan tawata bai di acuerdo pa nos bolbe bishita nan, pero ora nos bolbe, tawata resulta cu nan a muda bai otro caminda. E tempo ei ningun no a bira Testigo, pero despues mi a haya sa cu algun Pigmeo den e Republica di Congo si a bira.
Pa cinco aña mi a sirbi como superintendente di sircuito na Republica Centroafricano. Mi a biaha rond e pais, pa gran parti bishitando congregacionnan leu den selva.
Sirbiendo na e Sucursal di Nigeria
Na mei 1977, mi a haya invitacion pa sirbi na e oficina di sucursal di Testigonan di Yehova na Lagos, Nigeria. E pais aki mas pobla di Africa tawatin e tempo ei casi 100.000 Testigo, y rond di 80 persona a sirbi na e sucursal. Mi asignacion tawata pa traha den garashi, locual a encera drecha y mantene e vehiculonan.
Na 1979, mi a bolbe bai traha den cunucu, haciendo e trabou cu mi a haci como hoben na Europa. E boerderij, caminda nan a planta cuminda pa e personal di sucursal, tawata na Ilaro, rond di 80 kilometer for di Lagos. Einan mi a siña cu traha den cunucu den un selva di yobida tropical ta masha distinto for di traha den cunucu na Europa. Despues di a traha tres aña y mei einan, mi a bolbe Lagos y a bai traha atrobe den garashi.
Na 1986, mi a ser transferi pa Igieduma, rond di 360 kilometer for di Lagos, caminda nan tawata trahando un sucursal nobo grandi. Nan a dedica e compleho aki na januari 1990. E ta inclui un drukkerij, un boerderij chikito y edificionan residencial cu ta acomoda mas cu 500 hende. E compleho aki ta situa riba 60 hectar di tereno cu ta sera cu un muraya di mas cu dos meter halto. Actualmente, mi ta supervisa e boerderij y mantencion di e tereno. Tin 35 persona ta traha den e departamentonan ei.
Awor mi tin rond di 27 aña bibando na Nigeria, y realmente mi a disfruta di e varios asignacionnan cu mi tawatin na e sucursal. Mi ta contento cu mi mama a keda fiel na Yehova y cu mi ruman mohe chikito, Ingrid, kende a sirbi como pionero special pa 14 aña, ainda ta sirbiendo Yehova hunto cu su casa.
Apesar di tur e dificultadnan cu mi a confronta, mi a disfruta masha hopi di sirbi Yehova y mi rumannan spiritual na West Africa. Mi ta gradicido pa e bon salu cu mi ta gosa di dje te awe y mi ta resa pa mi por manten’e asina ya mi por sigui sirbi nos gran Dios, Yehova, activamente.
[Mapa na pagina 21]
(Pa e texto den su formato completo, wak e publicacion)
Nigeria
Republica Centro-africano
Gabon
[Reconocemento]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Plachi na pagina 18]
Hunto cu mi mama, Gertrud, y mi ruman mohe Ingrid na 1939
[Plachi na pagina 20]
Sirbiendo como misionero na Gabon
[Plachi na pagina 20]
Tempo mi tawata na Republica Centroafricano, mi a keda den pueblitonan manera esun aki