YUDANSA PA FAMIA | CRIAMENTO DI YIU
Mucha y Telefon Celular—Parti 1: Mi Mester Duna Mi Yiu un Celular?
Awendia mas y mas mucha tin un celular,a y hopi di nan ta uza nan celular pa subi riba Internet ora nan ta nan so den nan camber. Kico ta e peliger di duna bo yiu un celular? Kico ta e beneficionan? Cuanto tempo bo mester laga bo yiu pasa riba su celular?
Loke ta bon pa bo sa
E Beneficionan
Muchanan ta safe; mayornan ta keda trankil. Bethany, un mama di dos hoben a bisa: “Nos ta biba den un mundo peligroso. Ta importante pa mucha por tuma contacto cu nan mayornan.”
Un mama cu yama Catherine a bisa: “Algun app ta permiti bo conecta cu bo yiu su celular y wak unda e ta. Si e ta coriendo auto, bo por hasta mira con duro e ta core.”
Yudansa cu huiswerk. Un mama cu yama Marie a bisa: “Mucha ta haya huiswerk via e-mail of mensahe di telefon y nan por comunica bek cu nan juffrouw na e mes manera.”
E Peligernan
Mucho tempo riba celular. Mayoria di biaha hoben sa pasa varios ora pa dia riba nan celular. En realidad, mayornan tambe ta pasa basta tempo riba nan aparatonan electronico. Nan ta pasa mes tanto tempo riba nan aparatonan electronico cu nan ta pasa ta comunica cu nan yiunan. Un experto a bisa cu algun famia a bira manera “un grupo di hende cu no conoce otro y cu ta topa otro na cas tur dia y cu ta completamente obsesiona cu nan aparatonan electronico.”b
Pornografia. Un investigacion a calcula cu mas cu mitar di tur hoben ta busca pornografia pa wak tur luna. Esey no ta sorprende nos pasobra ta asina facil pa uza un aparato electronico, manera un celular, pa busca pornografia. William, un tata di dos hoben, a bisa cu “ora un mayor duna su yiu un celular, sin cu e sa e por ta habriendo caminda pa su yiu busca pornografia unda cu e ta.”
Adiccion. Hopi hende ta sinti cu nan no por sin nan celular. Si nan no por haya nan celular, nan ta bisa cu nan ta bira nervio, desespera y nan ta hasta sinti fisicamente malo. Algun mayor ta bisa cu nan yiunan ta bira grosero ora nan ta riba nan aparatonan electronico. Carmen a bisa: “Tin biaha, ora mi kier papia cu mi yiu homber, e ta contesta mi malo of ta trek su cara pasobra e no gusta pa mi interumpie.”
Otro peliger. Otro peliger cu bo por haya bo cu ne ora bo tin un celular ta bullying online y sexting.c Ademas, bo por haya hopi otro problema di salud cu ta bin di mal postura y falta di soño. Algun hoben ta uza un “ghost app”—un app cu ta parce inocente, manera un calculator—pa sconde cos cu nan no kier pa nan mayornan mira.
Daniel, tata di un mucha muher hoben, a saca e siguiente conclusion: “Un celular ta hacie posibel pa bo yiu mira tur loke tin riba Internet—tanto cos bon como e cos malo.”
Loke bo mester puntra bo mes
Mi yiu mester di un celular?
Bijbel ta bisa: “Un persona sabi ta pensa bon prome cu e dal un paso.” (Proverbionan 14:15) Cu esey na mente, puntra bo mes:
Mi kier duna mi yiu un celular pa asina e ta mas safe of pa otro bon motibo? Mi a pensa riba e beneficionan y e peligernan? No tin otro opcion fuera di duna mi yiu un celular?
Un tata cu yama Todd a bisa cu “ainda bo por cumpra celular cu no tin acceso na Internet. Y asina toch bo por yama bo yiu of mand’e mensahe. Ademas, e telefonnan ey ta mas barata.”
Mi yiu ta cla pa tuma e responsabilidad?
Bijbel ta bisa: “Un hende sabi ta laga su curason gui’e den bon caminda.” (Eclesiastes 10:2) Cu esey na mente, puntra bo mes:
Kico ta convence mi cu mi por confia mi yiu? Mi yiu ta conta mi tur cos? Mi yiu semper ta honesto cu mi, por ehempel, e ta conta mi ken su amigonan ta? El a demostra cu e tin dominio propio ora e ta uza otro aparato electronico manera television, tablet of laptop? Un mama cu yama Serena a bisa: “Un celular por ta hopi util, pero e por ta peligroso tambe. Pensa riba e responsabilidad cu lo bo por ta dunando bo yiu na un edad hopi jong.”
Ami ta cla pa tuma e responsabilidad?
Bijbel ta bisa: “Siña un mucha cana den e caminda cu e mester cana.” (Proverbionan 22:6) Cu esey na mente, puntra bo mes:
Mi sa suficiente tocante celular pa yuda mi yiu compronde y evita e peligernan cu por tin? Mi sa con pa restringi acceso na algun cos riba celular? Con mi por yuda mi yiu tuma bon decision ora di uza celular? Daniel, un tata cu nos a menciona mas prome, a bisa: “Mi a wak hopi mayor djis duna nan yiu un celular y nan no ta ni wak con nan yiu ta uz’e.”
Conclusion: Mucha mester di guia pa nan por uza nan celular na un manera responsabel. E buki Indistractable ta bisa: “Mayoria mucha no por resisti e tentacion di pasa demasiado tempo riba aparato electronico, specialmente si nan mayornan no guia ni supervisa nan.”
a Den e articulo aki, ora nos ta papia di “celular” nos ta referi na celular cu tin acceso na Internet.
b For di e buki Disconnected, skirbi pa Thomas Kersting.
c Sexting ta mandamento di mensahe, potret, of video sexualmente explicito via telefon.