Watchtower BIBLIOTHEEK ONLINE
Watchtower
BIBLIOTHEEK ONLINE
Papiamento (Aruba)
  • BIJBEL
  • PUBLICACION
  • REUNION
  • g03 8/5 pag. 5-11
  • E Desafio pa Trata Diabetis

No tin video disponibel pa loke bo a scoge.

Sorry, nos no por a play e video.

  • E Desafio pa Trata Diabetis
  • Spierta! 2003
  • Subtema
  • Articulonan Similar
  • Dicon E Ta Algo Serio
  • Sistema di Come y Ehercicio
  • Terapia di Insulina
  • Sigui Siña
  • E Importancia di Apoyo di Famia
  • Diabetis—“E Asesino Silencioso”
    Spierta! 2003
  • Con Bijbel Por Yuda Hende Diabetico
    Spierta! 2003
  • Contenido
    Spierta! 2003
  • For di Nos Lectornan
    Spierta! 2004
Wak mas
Spierta! 2003
g03 8/5 pag. 5-11

E Desafio pa Trata Diabetis

“No tin diabetis inofensivo. Tur ta peligroso.”—Anne Daly, Asociacion Mericano di Diabetis.

“NOS a haya e resultadonan di e testnan di sanger y nan ta mustra algun iregularidad serio. Bo mester haya tratamento mesora.” E palabranan di e docter tawata un sla duro pa Deborah. “E anochi ei mi a keda pensa cu laboratorio mester a haci un fout”, el a bisa. “Mi a bisa mi mes cu mi no por ta malo.”

Mescos cu hopi hende, Deborah a pensa cu su salu tawata basta bon, y pesei el a ignora e sintomanan cu tawata molesti’e continuamente. El a pensa cu ta e remedinan cu e tawata bebe pa alergia a dun’e sed constantemente. Tambe el a pensa cu ta door cu e tawata bebe demasiado awa e tawatin cu orina cada bes. Y pa loke ta e cansancio—wel, el a pensa cu no tin ningun mama cu ta traha cu no ta keda agota.

Pero un test di sanger a confirma cu diabetis tawata e causa di tur e sintomanan ei. Deborah tawatin problema pa acepta e diagnosis ei. El a bisa: “Mi no a bisa ningun hende di mi malesa. Anochi ora mi famia tawata na soño, mi tawata sinta wak leu den scur y yora.” Mescos cu Deborah, ora algun hende a haya sa cu nan tin diabetis, nan a haya nan cu un avalancha di emocion, entre otro, depresion y asta rabia. “Mi a pasa den un

periodo cu mi tawata blo yora sin kier acepta e realidad”, Karen a conta.

Esakinan ta reaccionnan normal ora un persona haya un sla cu e ta pensa cu e no merece. Sinembargo, si personanan cu diabetis haya yudansa y animacion, nan por siña ahusta na e situacion. “Mi verpleegster a yuda mi acepta mi situacion”, Karen a bisa. “El a sigura mi cu ta bon pa mi yora. E desahogo emocional aki a yuda mi ahusta.”

Dicon E Ta Algo Serio

Hende a yega di bisa cu diabetis ta “un desbalanse den e mashin cu ta duna bida”, y nan tin rason. Ora cu e curpa no por procesa glucose, un cantidad di procesonan vital ta stanca y tin bes cu consecuencianan tragico. Segun Dr. Harvey Katzeff: “Hende no ta muri directamente di diabetis, nan ta muri door di e complicacionnan cu esaki ta trece cu ne. Nos ta masha bon den preveni complicacion, pero nos no por trata [nan] unabes nan surgi.”a

Tin speransa pa hende cu diabetis? Si, basta nan acepta e seriedad di e desbalanse aki y sigui un programa di tratamento.b

Sistema di Come y Ehercicio

Aunke no por preveni diabetis Tipo 1, cientificonan ta studiando factornan genetico (di herencia) cu ta aumenta un persona su chens di hay’e, y nan ta purba haya maneranan pa domina e atakenan di e mecanismo di defensa. (Wak e cuadro “E Rol di Glucose”, na pagina 8.) “Den caso di e tipo 2, e situacion ta hopi mas alentador”, segun e buki Diabetes—Caring for Your Emotions as Well as Your Health (Diabetis—Cuida Bo Emocionnan y Tambe Bo Salu). “Hopi hende cu di famia lo tin chens di haya e malesa aki no ta refleha ningun sintoma di dje si nan simplemente come di un manera balansa y haci ehercicio regularmente, y asina keda den bon condicion fisico y mantene nan peso den e limitenan normal.”c

Enfatisando e balor di ehercicio, e revista Journal of the American Medical Association ta informa di un estudio extenso cu nan a haci di hende mohe. E analisis a saca afo cu “un rato cortico di ehercicio ta aumenta pa mas cu 24 ora e capasidad [di e celnan di curpa] pa absorba glucose cu e insulina ta transporta.” Pesei, e informe ta conclui bisando cu “tanto canamento como actividad vigoroso ta yuda reduci substancialmente e risico cu hende mohe ta core di haya diabetis tipo 2.” E investigadonan ta recomenda pa haci ehercicio modera durante por lo menos 30 minuut casi tur dia di siman of henter siman. Esaki por ta algo simpel manera canamento, cu “probablemente ta e ehercicio di mas miho, mas safe y mas barata”, segun e buki American Diabetes Association Complete Guide to Diabetes (Guia Completo pa Diabetis di Asociacion Mericano di Diabetis).

Sinembargo, hende cu diabetis mester haci ehercicio bou di supervision profesional. Un motibo ta cu hende diabetico por haci daño na nan sistema di bena- y nervionan y asina afecta nan circulacion di sanger y nan heful. Pesei nan por raspa nan pia sin cu nan sa, y esei ta haya un infeccion cu despues ta bira un herida. Esaki ta un situacion serio cu asta por pone cu mester amputa e pia si e no ser trata mesora.d

No obstante, un programa di ehercicio regular por yuda un persona controla diabetis. “Mas investigadonan studia e beneficionan di ehercicio regular, mas evidencia nan ta haya cu e ta bon”, segun ADA Complete Guide.

Terapia di Insulina

Fuera di nan sistema di come y nan programa di ehercicio, hopi hende cu diabetis mester test nan nivel di sucu (glucose) tur dia y inyecta nan mes cu insulina varios bes pa dia. Un bon diet y rutina di ehercicio a mehora salu di algun hende cu diabetis Tipo 2 asina tanto, cu por lo menos pa un tempo, nan por a stop di pasa hangua di insulina.e Karen, un diabetico Tipo 1, a sinti cu ehercicio ta aumenta e efecto di e insulina cu e ta inyecta su mes cu ne. Esei a pone cu e por a baha su dosis diario di insulina cu 20 porshento.

Sinembargo, un persona diabetico no tin ningun motibo pa sintie desanima pasobra e tin cu uza insulina. “Si bo tin cu cuminsa uza insulina esei no ta nifica cu ta abo a faya”, segun Mary Ann, un verpleegster cu ta cuida varios pashent cu diabetis. “No ta importa ki tipo di diabetis bo tin, si bo controla bo sucu den sanger cuidadosamente, bo por minimisa otro problemanan cu salu despues.” De echo, un estudio resien a revela cu hendenan cu Tipo 1 cu a mantene un control stricto riba nan nivel di sucu den sanger, “a reduci drasticamente nan chens di haya malesa na wowo, nier y sistema di nervio, debi na diabetis.” Por ehempel, e chens pa haya malesa di wowo (retinopatia), a ser reduci cu 76 porshento! Personanan cu Tipo 2 cu ta mantene nan nivel di sucu den sanger strictamente bou di control tambe ta disfruta di beneficionan similar.

Pa haci e terapia di insulina mas facil y menos desagradabel, e hangua y pennan di insulina—loke mas ta ser uza awe—tin puntanan masha fini cu casi no ta haci dolor mes. Segun Mary Ann: “Por lo general, e prome biaha ta haci mas dolo. Mayoria pashent ta bisa cu despues di esei nan no ta sinti casi nada.” Tin otro metodonan pa pasa hangua, manera por ehempel esun cu nan ta yama automatic injector cu ta manda un hangua den cuero sin cu e ta haci dolor, jet injector cu ta manda un stral di insulina door di cuero, y infuser cu ta uza un cateter cu bo ta keda cu ne den bo curpa pa dos of tres dia. Ultimo añanan e pomp di insulina, cu ta tamaño di un pager, a bira masha popular. Bo por programa e aparato aki pa e manda un midi constante di insulina via un cateter segun e necesidad diario di e curpa, asina ta mas facil pa e curpa haya precis loke e tin mester.

Sigui Siña

Asta despues di a considera tur cos, no tin un terapia universal cu ta eficas y aplicabel den tur caso di diabetis. Ora di scohe un terapia, cada persona tin cu tene cuenta cu varios factor prome cu e tuma su decision personal. “Asta ora bo ta bou di cuido di un team di docter”, segun Mary Ann, “ta abo ta esun cu ta dicidi ki direccion ta sigui.” De echo, e revista Diabetes Care ta declara: “Cuido medico di diabetis sin cu doño di curpa mes ta haci esfuerso pa educa su mes regularmente, por ser considera como un cuido inferior y robes.”

Mas e personanan diabetico siña tocante nan malesa, miho ekipa nan lo ta pa maneha nan salu y pa aumenta nan chens pa biba mas largo y mas saludabel. Sinembargo, pa bo educa bo mes di un manera eficas bo mester tin pasenshi. E buki Diabetes—Caring for Your Emotions as Well as Your Health, ta splica: “Si bo ta purba di siña tur cos pareu, bo tin hopi chens di bruha y uza e informacion na un manera incorecto. Ademas, mayoria informacion util cu lo bo tin mester, no ta den buki ni panfleta. E tin di aber . . . cu e manera cu bo nivel di sucu den sanger ta varia di acuerdo cu bo rutina di bida. Ta cu tempo so bo por siña esaki, door di siña di bo fayonan.”

Por ehempel, door di vigila bo curpa cuidadosamente bo ta ripara con bo curpa ta reacciona riba stress, cu por pone bo nivel di sucu den sanger subi diripiente. “Mi tin 50 aña cu diabetis”, Ken a bisa, “y mi sa kico mi curpa ta bisa mi!” Door cu Ken a “scucha” loke su curpa ta bis’e, a bai e bon pasobra ainda e por traha henter dia, aunke e tin mas cu 70 aña di edad!

E Importancia di Apoyo di Famia

Den e tratamento di diabetis, e apoyo di miembronan di famia ta masha importante. De echo, un buki ta remarca cu “e calidad di un bida di famia kisas ta e solo factor y esun di mas grandi” den controla diabetis serca mucha y adulto hoben.

Ta hopi bon pa miembronan di famia siña tocante diabetis, asta door di tuma turno pa bai docter of hospital hunto cu e pashent. Door cu nan sa di e malesa, nan por duna apoyo, reconoce sintomanan importante y nan sa tambe con pa reacciona. Ted, kende su casa tin diabetis Tipo 1 for di cuater aña di edad, ta bisa: “Mi sa ki ora Barbara su nivel di sucu den sanger ta bahando demasiado. E ta keda keto meimei di un combersacion. E ta soda sin fin y ta rabia pornada. Y e ta cuminsa reacciona slow.”

Asina tambe, ora Catherine, casa di Ken, ripara cu Ken ta bira blek y cuminsa soda friu y cu su beis a cambia, e ta hacie un pregunta facil di matematica. Si Ken su contesta indica cu e ta confundi, Catherine ta compronde cu ta ora pa e cuminsa tuma decision pa Ken y actua lihe pa remedia e situacion. Tanto Ken como Barbara ta masha contento cu nan casanan ta bon informa, y nan ta stima nan y confia nan plenamente.f

Miembronan di famia amoroso mester haci esfuerso pa nan ta hendenan comprensivo, bondadoso y cu pasenshi—cualidadnan cu por yuda un persona malo enfrenta e desafionan di bida y por asta mehora su salu. Karen su casa a sigur’e cu e ta stim’e, y esaki a haci un gran diferencia. Karen a relata: “Nigel a bisa mi: ‘Hende mester come cuminda y bebe awa pa keda na bida. Abo tambe tin mester di cuminda, awa, y un dosis chikito di insulina.’ E palabranan bondadoso y toch practico aki ta net loke mi tawatin mester.”

Famia y amigonan tambe mester compronde cu segun cu e nivel di sucu den sanger ta varia, diabetis por afecta un persona su beis. Un señora a yega di bisa: “Ora mi ta sinti mi deprimi door cu mi sucu a baha, mi ta bira masha keto, crepchi, y mi ta rabia y sinti mi frustra lihe. Despues mi ta sinti mi hopi malo pasobra mi no por controla mi sintimentonan. Pero mi ta sinti mi miho ora mi sa cu otronan ta compronde e motibo di e sintimentonan aki, cu mi ta purba domina.”

E persona diabetico por trata su malesa cu exito, specialmente si e tin cooperacion di su amigonan y miembronan di famia. Principionan biblico tambe por yuda. Pero con?

[Nota]

a Complicacionnan ta entre otro, malesa di curason, atake celebral, nier cu no ta funciona bon, mal circulacion den e adernan grandi y esnan di man cu pia, y daño na nervionan. Mal circulacion di sanger den e pianan por hiba na herida, cu den casonan extremo por pone cu mester amputa e pia afecta. Tambe den mayoria caso di adultonan cu a bira ciego, ta diabetis ta e problema.

b Spierta! no ta apoya ningun tipo di terapia specifico. Esnan cu ta sospecha cu nan tin diabetis mester consulta cu un docter cu tin experencia den preveni y trata e malesa aki.

c Demasiado vet na bariga y stoma (curpa forma di apel) ta parce di ta mas peligroso cu vet na heup y bil di pia (curpa forma di peer).

d Hende cu ta huma ta pone nan mes den un situacion asta mas peligroso, pasobra nan humamento ta haci daño na nan curason, na e sistema circulatorio y ta sera nan benanan. Segun un buki, 95 porshento di hende cu diabetis cu mester a amputa nan pia tawata hende cu ta huma.

e Algun di e personanan aki a ser yuda cu pildo. Esakinan ta entre otro, remedi cu ta stimula e pancreas pa produci mas insulina, otronan ta pa baha e aumento di sucu den sanger, y tambe esnan pa baha resistencia contra insulina. (Por lo general no ta prescribi pildo na hende cu tin diabetis Tipo 1.) Actualmente hende no por tuma insulina via di boca, pasobra bo stoma ta digeri e proteina aki prome cu e yega den bo sanger. Pero ni e terapia di insulina ni otro remedi cu bo ta tuma via boca no ta kita cu ehercicio y un bon diet ta necesario.

f Autoridadnan medico ta recomenda pa hende cu diabetis semper cana cu un carchi di identificacion y un cadena of armband cu ta mustra cu nan ta diabetico. Den un situacion critico esakinan por salba un bida. Pasobra hende por confundi por ehempel sintomanan di sucu abou, cu varios otro malesa of asta kere cu e persona ta burachi.

[Cuadro/Plachi na pagina 6]

Un Malesa di Hende Jong?

Diabetis ta “birando un malesa di hende jong”, segun Dr. Arthur Rubenstein, un prominente specialista di klier (endokrinologo) y director di e Scol di Medicina Mount Sinai na New York. Por cierto, e edad promedio cu hende ta haya diabetis a cuminsa baha. Papiando di diabetis Tipo 2, Dr. Robin S. Goland, un experto di diabetis, a bisa: “Dies aña pasa nos tawata siña e studiantenan na scol di medicina cu bo no ta haya e malesa aki serca hende cu tin menos cu 40 aña di edad. Awor nos ta ripara cu hende bou di 10 aña ta hay’e.”

Dicon diabetis a aumenta serca hobennan? Tin bes ta factornan genetico (di herencia) ta envolvi. Pero peso y medio ambiente tambe ta hunga un rol. Den e ultimo dos decadanan, e cantidad di mucha demasiado gordo a bira dobel. Kico ta e motibo? Segun Dr. William Dietz di e Centro Mericano pa Combati y Preveni Enfermedad: “Den e ultimo 20 añanan aki hende a haci varios cambio den e manera cu nan ta come y move. Entre otro, hende a cuminsa ta come hopi mas pafo di cas; ta keda sin desayuna cu hopi mas frecuencia; ta bebe mas limonada y come mas fast food; menos [gymnastiek] na scol; y nan a kita pausa for di e programa di scol.”

Unabes cu bo haya diabetis, bo no ta cura di dje completamente. Pesei, ta sabi pa sigui e conseho di un teenager cu tin diabetis, kende a bisa simplemente: “Keda leu for di junk food y keda den bon condicion.”

[Cuadro/Plachi na pagina 8, 9]

E Rol di Glucose

Glucose ta duna energia na e miles di miyones di celnan di e curpa. Sinembargo, pa e drenta e celnan e tin mester di un “yabi.” E yabi ta insulina, un kimico cu e pancreas ta produci. Den caso di diabetis Tipo 1, no tin insulina disponibel. Den caso di Tipo 2, e curpa ta traha insulina si, pero por lo general e no ta suficiente.g Ademas, e celnan no kier laga e insulina drenta. Den un caso asina nan ta papia di resistencia contra insulina. Den tur dos forma di diabetis bo ta haya e mesun resultado: celnan cu hamber y un nivel peligroso di sucu den sanger.

Den caso di diabetis Tipo 1, un persona su mecanismo defensivo ta ataca e celnan beta den e pancreas cu ta produci insulina. Pesei, diabetis Tipo 1 ta un malesa cu anticurpa di e persona mes ta causa y hopi bes nan ta yam’e reaccion auto-defensivo di inmunidad. Factornan cu por causa un reaccion di inmunidad por ta entre otro, virus, kimiconan venenoso y cierto remedinan. Factornan genetico (herencia) tambe por hunga un rol den esaki, pasobra tin cierto famianan den cua hopi bes bo ta haya diabetis Tipo 1. E ta un malesa mas comun serca hende di rasa blanco.

Den caso di diabetis Tipo 2, e factor genetico ta hunga un papel asta mas fuerte, pero e ta mas comun serca hende colo scur. Aborigennan Australiano y indjannan Mericano ta esnan mas afecta, y e ultimonan ei tin e porsentahe mas halto na mundo di diabetis Tipo 2. Cientificonan ta investigando kico ta e relacion entre genetica y demasiado gordura, y tambe e manera cu demasiado vet ta parce di promove resistencia contra insulina serca hende cu di famia tin chens di haya e resistencia ei.h Distinto for di diabetis Tipo 1, bo ta haya Tipo 2 principalmente serca hende riba 40 aña di edad.

[Nota]

g Rond di 90 porshento di hende cu tin diabetis, tin e Tipo 2. Antes nan tawata referi na esaki como diabetis no-dependiente di insulina of diabetis di adulto. Sinembargo, e descripcionnan aki no ta exacto pasobra te cu 40 porshento di hende cu tin diabetis Tipo 2 tin mester di insulina. Ademas, tin un cantidad alarmante di mucha jong—algun cu no ta ni teenager ainda—cu ta ser diagnostica cu diabetis Tipo 2.

h Por lo general un persona ta ser considera demasiado gordo ora cu su peso ta 20 porshento of mas di loke ta e peso ideal p’e.

[Plachi]

Molecule di glucose

[Reconocemento]

Cortesia di: Pacific Northwest National Laboratory

[Cuadro na pagina 9]

E Rol di Pancreas

Pancreas, e organo tamaño di un bacoba, ta keda tras di e stoma. Segun e buki The Unofficial Guide to Living With Diabetes (E Guia No Oficial pa Biba cu Diabetis): “Un pancreas saludabel ta efectua un trabou continuo y maraviyoso pa mantene e nivel di sucu den sanger balansa y stabil. E ta haci esaki door di produci e cantidad di insulina cu ta suficiente pa acapara e subida y bahada di glucose den sanger durante henter dia.” Ta e celnan beta den e pancreas ta produci e hormona insulina.

Ora cu e celnan beta no produci suficiente insulina, glucose ta acumula den sanger y causa hiperglucemia. Lo contrario di esaki, esta un nivel di sucu abou den sanger, ta ser yama hipoglucemia. Higra tambe ta yuda e pancreas maneha e nivelnan di sucu den sanger door cu e ta warda e sucu cu ta di mas, den un forma cu nan ta yama glycogeen. Ora cu e pancreas duna señal cu e tin mester di glucose, e higra ta cambia e glycogeen atrobe den glucose pa e curpa por uz’e.

[Cuadro/Plachi na pagina 9]

E Rol di Sucu

Por lo general tin un malcomprondemento di cu si bo come hopi sucu bo ta haya diabetis. Evidensia medico ta mustra cu personanan cu ta core riesgo di haya diabetis debi na herencia tin mas chens di haya e malesa si nan bira mucho gordo, sin importa cuanto sucu nan ta uza. Sinembargo, nos tin cu bisa si cu comemento di demasiado sucu no ta salu pasobra casi e no tin balor nutritivo y e por haci hende mucho gordo.

Un otro malcomprondemento ta cu hende cu diabetis tin un deseo abnormal pa come cos di sucu. Sinembargo, realidad ta cu nan tin e mesun deseo pa cos di sucu cu mayoria otro hende. Ora bo no tene diabetis bou di control, e por duna bo hamber, pero no necesariamente pa sucu. Hende cu diabetis por come cos di sucu, pero nan tin cu considera e cantidad cu nan ta uza den cuadro di nan diet completo.

Estudionan resien a mustra cu un sistema di come hopi fructose (sucu deriva for di fruta y berdura) por pone cu e curpa ta bira resistente contra insulina y asta el a causa diabetis serca bestia, sin importa nan peso.

[Diagramnan/Plachinan na pagina 8, 9]

Diabetis Simpel Splica

PANCREAS

↓ ↓ ↓

Un Persona Saludabel Diabetis Tipo 1 Diabetis Tipo 2

Despues di un cuminda, E mecanismo di defensa Den mayoria caso

e pancreas ta reacciona ta ataca e celnan beta e pancreas ta

riba e aumento di den e pancreas cu ta produci un cantidad

glucose den sanger door produci insulina. Esei limita di

di produci e cantidad ta pone cu e pancreas no insulina

apropia di insulina por produci insulina

↓ ↓ ↓

Moleculenan di Sin yudansa di insulina, e Si e receptornan

insulina ta pega na moleculenan di glucose no no ta reacciona

e receptornan por drenta e celnan bon riba e insulina,

di celnan di nan no ta habri e

musculo y otro portanan cu ta

celnan. Y esaki necesario pa absorba

ta cuminsa un proceso glucose for di sanger

—manera un yabi

cu ta habri porta

—pa laga e

moleculenan di insulina

drenta e celnan

↓ ↓ ↓

Celnan di musculo ta Glucose ta acumula den

absorba y kima glucose. sanger y ta stroba procesonan

Asina e nivel di glucose y ta daña e adernan

den sanger ta bira

normal atrobe

[Diagram]

(Pa e texto den su formato completo, wak e publicacion)

Sèl

Receptor

Porta

Insulina

Nucleo

Glucose

[Diagram]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

ADER

Cel di sanger cora

Glucose

[Reconocemento]

Homber:The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Plachi na pagina 7]

Un sistema di come apropia ta masha importante pa hende diabetico

[Plachinan na pagina 10]

Hende diabetico por disfruta di actividadnan normal di bida

    Publicacion na Papiamento (Aruba) (2002-2024)
    Log Out
    Log In
    • Papiamento (Aruba)
    • Comparti
    • Preferencianan
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Condicionnan di Uzo
    • Maneho di Privacidad
    • Configuracion di Privacidad
    • JW.ORG
    • Log In
    Comparti