Bon Regalo pa un Rey
“Algun astrologo di Oriente a bin ... habri nan cahanan di tesoro y dun’e regalo: oro, sencia blanco y mira.”—Mateo 2:1, 11.
KICO lo bo regala un persona hopi importante? Den tempo biblico, algun substancia aromaticoa tabata bal mes hopi cu oro. Hasta nan tabata duna reynan esakinan como regalo. Pesey, dos di e regalonan cu e astrologonan a duna e “rey di e Hudiunan” tabata substancia aromatico.—Mateo 2:1, 2, 11.
Azeta di Balsamo
Bijbel ta conta tambe cu ora e reina di Saba a bishita Salomon, el a “duna Rey shen y binti talento di oro y un cantidad masha grandi di specerij [of, “azeta di balsamo”, NW]b y piedra precioso; nunca tabatin specerij asina manera esnan cu reina di Saba a duna Rey Salomon.” (2 Cronicanan 9:9) Otro reynan tambe a manda azeta di balsamo como regalo pa Salomon.—2 Cronicanan 9:23, 24.
Dicon substancia- y otro productonan aromatico tabatin asina tanto balor y tabata asina caro den tempo biblico? Esey ta pasobra nan tabata hunga un rol importante den entre otro tratamento di beyesa, ceremonia religioso y preparacion pa entiero. (Wak e cuadro “Uzo di Substancia Aromatico den Tempo Biblico.”) Ademas, nan tabata caro pasobra tanto e demanda como e costo di transporte y mercadeo tabata halto.
VIA E DESIERTO DI ARABIA
Casia
Den tempo biblico, algun yerba di holo dushi tabata crece den e Vaye di Jordan. Pero, tabatin otronan cu mester a ser importa for di otro pais. Bijbel ta menciona un variedad di producto aromatico. Entre esnan di mas conoci tin safran, aloe,c balsamo, cane, olivano y mira. Tambe tabatin algun cu hende tabata uza pa sasona cuminda manera comino, menta y dille.
Di unda e yerba- y matanan exotico aki tabata bin? Wel, nan tabata importa aloe, casia y cane for di e paisnan cu awe nos conoce como China, India y Sri Lanka. Mira y olivano, por ehempel, tabata bin di mata cu tabata crece den e areanan di desierto entre Arabia y Somalia, na Africa. Y nardo tabata un producto di India cu e region di Himalaya so tabata produci.
Safran
Pa e productonan aki por a yega Israel, hopi di nan mester a bin via Arabia. The Book of Spices ta splica cu esaki ta un di e motibonan pakico Arabia a bira e unico pais cu tabata transporta mercancia entre Oost y West durante e dos mil añanan prome cu Cristo. Na Negev, den e parti zuid di Israel, arkeologonan a descubri stadnan di antiguedad, fortinan y luganan caminda e caravananan tabata para. E sitionan aki ta indica e ruta cu e comerciantenan di productonan aromatico tabata tuma. Segun un informe di World Heritage Centre di UNESCO, e sitionan aki tambe “ta mustra con lucrativo e negoshi di [transporta mercancia] for di e parti zuid di Arabia te na e region Mediteraneo tabata.”
“E productonan aromatico tabata facil pa transporta, caro y hopi gusta, pesey tabatin un bon mercado pa nan.”—The Book of Spices
Regularmente caravananan bon carga cu substancianan aromatico tabata core distancianan largo, di mas o menos 1.800 kilometer door di Arabia. (Job 6:19) Bijbel ta menciona un caravana di comerciante Ismaelita cu tabata hiba “specerij, balsamo y mira” for di Galaad pa Egipto. (Genesis 37:25) Ta cu e comerciantenan ey e yiu hombernan di Jacob a bende nan ruman homber, Jozef, como catibo.
“E MIHOR SECRETO DI COMERCIO CU A YEGA DI EXISTI”
Dille
Pa hopi siglo, e comerciantenan Arabier tabatin control riba gran parti di e comercio di substancianan aromatico. Nan a bira e unico bendedonan di substancianan aromatico cu tabata bin di Asia, manera casia y cane. Pa evita cu e habitantenan di e region Mediteraneo lo a haci negoshi directamente cu e hendenan cu tabata suministra e productonan aki den Oost, e Arabiernan a plama yen di mito y cuenta cu nan a inventa tocante e supuesto peligernan cu nan tabata pasa aden pa haya e substancianan aki. The Book of Spices ta bisa cu e luga for di unda nan tabata haya productonan aromatico “probablemente tabata e mihor secreto di comercio cu a yega di existi.”
Comino
Ki leyenda e Arabiernan tabata conta? Herodoto, un historiador Griego di siglo 5 prome cu Cristo, a conta di parhanan spantoso cu tabata traha neishi di palito di cane riba baranca caminda hende no por a yega. Tambe el a conta con e hombernan cu tabata busca e specerij precioso aki tabata pone pidanan grandi di carni na pia di e sero. E parhanan hambra tabata bay cu asina tanto carni den nan neishi cu e tabata bira asina pisa cu e neishi tabata bin abou. E ora ey e hombernan por a core piki e palitonan di cane y bende nan cu e comerciantenan. E cuentanan aki tabata bon conoci. Segun The Book of Spices, “supuestamente pikimento [di cane] tabata peligroso y pesey e tabata asina caro.”
Menta
Cu tempo, e secreto di e Arabiernan a sali na cla y mas hende a cuminsa importa e productonan aki. Ya pa siglo un prome cu Cristo, e stad Alexandria na Egipto a bira un waf grandi y un centro importante di comercio di productonan aromatico. Unabes cu e nabegantenan di e barconan Romano a siña con pa probecha di e bientonan di e temporada di awasero di Ocean Indico, nan por a nabega for di diferente waf di Egipto pa yega India. Como resultado, tabatin hopi mas producto exotico disponibel y e prijsnan a baha.
Awendia substancianan aromatico no tin mesun balor cu oro y nos lo no pensa mes di regala un rey substancianan aromatico. Toch, miyones di hende ta sigui uza nan den colonia, den remedi y pa duna cuminda smaak. Awe, mescos cu miles di aña pasa, e aroma dushi cu e substancianan aki ta produci ta pone cu te ainda hende ta gusta nan.
Cane
a Algun Bijbel ta traduci e expresion “substancia aromatico” como “specerij.” Pero den e idioma original e expresion aki ta referi mayoria di biaha na productonan di mata y yerba cu ta hole dushi y no na specerij pa sasona cuminda.
b Aki, “azeta di balsamo” ta referi na azeta perfuma of na substancia manera lijm cu ta hole dushi cu hende tabata saca for di algun mata.
c E aloe di Bijbel aki no ta e mesun mata cu nos conoce (Aloe vera).