BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g96 8/7 pág. 16-19
  • Tulp Un Flor Cu Un Pasado Tempestuoso

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Tulp Un Flor Cu Un Pasado Tempestuoso
  • Spièrta!—1996
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Tulp Hulandes cu Rais Oriental
  • Tulpenwoede—Un Tempu Tempestuoso
  • E Romance Ta Sigui
  • Tulp A Yuda Nan Sobrebibí
    Spièrta!—2001
  • “Lus Perfekto”
    Spièrta!—2002
  • Bo Por Mehorá Bo Memoria
    Spièrta!—1996
  • Flor Ta Mustra Cu Un Persona Ta Interesá Den Bo
    Spièrta!—1997
Mas Artíkulo
Spièrta!—1996
g96 8/7 pág. 16-19

Tulp Un Flor Cu Un Pasado Tempestuoso

DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA HULANDA

“ORA primavera yega Hulanda, ta como si miles di hectar di tereno . . . ta yega di biba,” segun e Departamento di Turismo di Hulanda. Di ripiente, den un explosion di color, rijnan briyante di tulp ta marca cunucu, creando un splendor di flor cu ta atraé turista di tur e mundu. P’e mayoria di bishitante, e flornan di hardin aki, bunita i popular ta mes hulandes cu e mulina di bientu, keshi, i klomp. Pero, bo tabata sa cu tulp realmente tabatin nan orígen na Turkia?

Tulp Hulandes cu Rais Oriental

Adornonan turco desde siglo 12 tin tulp pintá riba nan, pero literatura europeo ta mencioná tulp p’e promé bes desde añanan 1550, segun botanista Adélaïde L. Stork. Na 1553 un biahero di Francia a skirbi cu “stranheronan asombrá” tabata cumpra “leli corá cu siboyo grandi” straño den mercado di Constantinopla (Istanbul). Hendenan local a yama e flor dülbend, cu kier men “tulban” na turco, i e palabra, segun Dr. Stork, a bira “e fuente etimológico dje palabra ‘tulp’.”

Un dje stranheronan cu tabata intrigá dor dje flornan aki tabata Ogier Ghislain de Busbecq, embahador austriaco pa Turkia (1555-62). El a hiba algun tulpbol di Constantinopla te Viena, unda nan a ser plantá den e hardin di Ferdinand I, emperador di Hapsburgo. Ei, e tulpbolnan a florecé bou dje cuido apto di Charles de L’Écluse—un botanista frances mihó conocí pa su nomber latino, Carolus Clusius.

Pronto, e fama di Clusius a atraé e atencion dje Universidad di Leiden na Hulanda, locual a convenc’é di bira encargado di e hardin botánico dje universidad. Na october di 1593, Clusius—i “algun tulpbol na scondí” a yega Leiden. Un poco luna despues, den primavera di 1594, e hardin nobo di Clusius a bira e sitio p’e promé tulp cu a yega di florecé na Hulanda.

Tulpenwoede—Un Tempu Tempestuoso

E colornan bibu i formanan excitante di tulp a fasiná pueblo hulandes. Cuentanan romántico di balor extravagante cu sultan turco a duna tulpbol a haci nan e envidia di tur ciudadano cu a busca categoria. Pronto, cultivacion di tulpbol a bira un negoshi probechoso, i ora e demanda a bira mas grandi cu e surtido, prijs di tulpbol a subi rápidamente i a iniciá un periodo tempestuoso cu historiador hulandes a yama tulpenwoede, of tulipomania.

Tulpenwoede a yega su culminacion despues di 1630 ora tulpbol a bira e mercancia di mas popular. Segun historiador di arte Oliver Impey, n’e tempu ei tabata mas económico pa cumpra un pintura di Jan D. de Heem di un tulp (un gran pintor hulandes di cosnan inanimá di siglo 17) cu cumpra un tulpbol raro. Un solo tulpbol tabata aceptabel como un regalo di bruid, tres tulpbol tabata e prijs pa un cas cant’i canal, i un solo tulpbol dje variedad Tulipe Brasserie a ser cambiá pa un brouwerij próspero. Negoshantenan di tulpbol por a gana rond di US$44.000 (balor djawe) pa luna. Segun un fuente, “Den posada i cantina na Hulanda, combersacion i trámitenan a concentrá riba un solo artículo—tulpbol.”

Segun The New Encyclopædia Britannica, “Prijsnan continuamente aumentante a tenta hopi hende gewoon i famianan pober pa speculá den e mercado di tulp. Cas, tereno, i industria a ser hipotecá pa nan por a cumpra tulpbol cu nan por a bolbe bende pa prijsnan mas haltu. Benta i rebenta a wordu hací hopi bes sin cu tulpbol tabata sikiera sacá for di tera.” Fortunanan a bira dobel den un cerá di wowo. Hende pober a bira ricu; hende ricu a bira super ricu. Benta di tulpbol a bira un mercado di speculador frenético te cu di ripiente, na 1637, tabatin mas bendedor cu cumprador—i e mercado a colaps. Casi di un dia pa otro, miles di hende hulandes cu tabata ricu a bira pober.

E Romance Ta Sigui

No obstante, e romance cu e tulp a sobrebibí e consecuencia dje tulpenwoede, i e industria di tulpbol a cuminsá prosperá di nobo. Realmente, pa siglo 18, tulp hulandes a bira asina famoso cu Ahmed III, un sultan turco, a importá miles di tulp for di Hulanda. Asina, despues di un biahe largu, desendiente hulandes dje tulp turco a bolbe na nan tera original. Awe, produccion di tulp na Hulanda a bira un industria principal—of negoshi bunita, locual algun hende ta yam’é. Dje 34.000 kilometer cuadrá dje pais, rond di 7.700 hectar ta dedicá na produccion di tulpbol. Cada aña, e 3.300 productor dje pais ta exportá casi dos mil miyon tulpbol na mas cu 80 pais.

Aunke e tulp tabatin un pasado tempestuoso, e romance di hende cu e flor faborito aki di hardin tabata continuo. Atrabes dje siglonan e flor bunita aki a conmové pintor, poëta, i científiconan pa pinta su forma elegante i colornan atractivo riba lona i detay’é riba papel. Despues cu Johann Christian Benemann, un científico di siglo 18, a skirbi un tema tocante tulp so na aleman, el a yama e artículo Die Tulpe zum Ruhm ihres Schöpffers, und Vergnügung edler Gemüther. (E Tulp p’e Gloria di Su Creador i p’e Goso di Hende Apreciativo). Segun Adélaïde Stork, pa Benemann i hopi otro autor, e tulp “ta no solamente un obheto den man di hardinero, pero e ta reflehá e grandesa i e gloria dje Creador.” Ora bo considerá e flor delicado aki, lo bo haña cu ta difícil pa nenga esei.

[Kuadro na página 18]

Con pa Cultivá Tulp

TANTEN cu tin suficiente awa, casi tur sorto di tera ta apropiado. Pero, plantamentu por bira mas fácil si bo ta bruha e tera gordo cu santu, turf, of compost.

Planta e tulpbolnan den otoño. Tin dos manera pa planta tulp: Bo por coba un buracu pa cada tulpbol individual, of bo por prepará un pida di tera i planta tur tulpbol huntu.

Un método general pa planta tulpbol: Planta tulpbol dos bes mas hundu cu e haltura dje bol. Esei kier men cu e parti abou dje tulpbol mester ta rond di 20 centimeter bou di superficie. Pone e tulpbolnan rond di 12 centimeter for di otro.

Tapa e tulpbolnan cu e tera cu bo a saca, i duna nan awa mesora pa nan por cuminsá crece. Den clima di friu i ijs un capa di turf of yerba secu lo protehá e tulpbolnan i tambe lo no laga e tera seca. Kita e capa den primavera ora e cuminsá spruit.

Kita e flornan ora nan ta cuminsá seca; si no, e mata lo producí simia i horta e tulpbol di alimento necesario pa e nace otro aña. Laga e blachinan muri di manera natural, i kita e blachinan ora nan bira geel.

En bes di planta un solo bol aki i aya, planta bolnan dje mésun sorto i color huntu den grupo. Asina lo bo crea manchanan di color i lo disfrutá plenamente di un obra maestro floral den bo hardin.—International Flower Bulb Centre, Holland/National Geographic.

[Plachi Rekonosementu na página 17]

Página 16 abou: Nederlands Bureau voor Toerisme; Ariba na man robes, meimei i ariba na man drechi: Internationaal Bloembollen Centrum, Holland; Página 17 abou: Nederlands Bureau voor Toerisme/Capital Press

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí