BIBLIOTEKA ONLINE Watchtower
Watchtower
BIBLIOTEKA ONLINE
Papiamentu (Kòrsou)
  • BEIBEL
  • PUBLIKASHON
  • REUNION
  • g97 8/8 pág. 24-27
  • Estilonan di Bida Insaludabel—Con Haltu e Costo Ta?

No tin vidio disponibel pa esaki.

Despensa, tin un problema pa habri e vidio.

  • Estilonan di Bida Insaludabel—Con Haltu e Costo Ta?
  • Spièrta!—1997
  • Suptema
  • Informashon Similar
  • Cambia Estilo di Bida
  • Sigaria—Bo Ta Rechas’é?
    Spièrta!—1996
  • Con Bo Por Protehá Bo Salú
    Spièrta!—1999
  • Kontestanan Práktiko!
    E Toren di Vigilansia Anunsiando e Reino di Yehova Dios—2007
Spièrta!—1997
g97 8/8 pág. 24-27

Estilonan di Bida Insaludabel—Con Haltu e Costo Ta?

“MALESA ta e doño di tur hende.” Asina un proverbio danes ta bisa. Cualkier hende cu a bira víctima di un enfermedad crónico lo bisa unbes cu e “doño” aki por ta unu cruel en berdad! Sin embargo, lo bo keda sorprendí pa sa cu enfermedad hopi bes ta mas un huésped invitá cu un doño. E Centronan di Control i Prevencion di Malesa na Merca ta atribuí 30 porciento dje dianan cu pashentnan ta pasa den hospital na malesa i lesionnan cu por a ser prevení. E causa? Estilonan di bida insaludabel i yen di rísico. Considerá algun ehempel.

HUMAMENTU. Ira, di 53 aña di edad, tin enfisema—e resultado di casi cuater década di humamentu. Pa trata su condicion, e tin mester di un suministro constante di oxígeno na botter, locual ta costa rond di 400 dollar pa luna. Na 1994 un hospitalisacion di nuebe dia pa su condicion a resultá den un recibu di 18.000 dollar, treciendo Ira su gastunan médico e aña ei na un total di mas cu 20.000 dollar. Tog, Ira no ta mira e necesidad urgente pa stop di huma. “Ya, mi tin un deseo intenso increibel,” e ta bisa.

E caso di Ira no ta único. Apesar cu ta bon conocí cua ta e peligernan di humamentu, mundialmente hende ta cende rond di 15 mil miyon sigaria pa dia. Ta ser calculá cu na Merca, e gastunan médico anual pa malesanan relacioná cu humamentu ta 50 mil miyon dollar. Esaki ta nificá cu na 1993, como promedio, pa cada paki di sigaria cumprá, rond di 2,06 dollar a ser usá na gastunan médico pa problemanan relacioná cu humamentu.

Gastunan médico pa problemanan relacioná cu humamentu por cuminsá acumulá for di ora cu un yu nace. Pa cita solamente un ehempel, un estudio na Merca a haña cu babynan cu nace di mamanan cu ta huma, tin dos biaha mas rísico di desaroyá hazelip, un condicion cu lo por rekerí te cu cuater intervencion kirúrgico pa ora e baby tin rond di dos aña di edad. E promedio di gastunan médico plus gastunan relacioná cu esei pa henter bida pa e condicion aki ta 100.000 dollar pa persona. Naturalmente, no tin ningun suma na dollar cu lo por cuminsá cubri e dolor emocional di tin un defecto structural di nacementu.

Algun hende ta bisa cu e gastunan médico haltu ocasioná dor di humamentu ta ser compensá dor dje echo cu hopi humadó no ta biba lo suficiente pa haci uso di yudansa financiero di gobiernu. Sin embargo, manera The New England Journal of Medicine ta comentá, “e conclusion aki ta controversial; ademas, mayoria hende lo bai di acuerdo cu mortonan prematuro pa motibu di humamentu no ta un manera humano pa controlá gastunan médico.”

ABUSU DI ALCOHOL. Abusu di alcohol a ser relacioná cu un cantidad di problema di salú, incluyendo cirósis di higra, malesa di curason, gastrítis, úlcera i pancreatítis. Tambe e por haci un hende mas suseptibel pa malesanan contagioso manera pulmonia. Na Merca, tur aña “ta usa 10 mil miyon dollar pa trata hende cu no por controlá nan bebementu,” segun Dr. Stanton Peele.

Hopi bes alcohol ta afectá e feto den e matris. Tur aña na Merca so dies di miles di mucha ta nace cu defecto pa motibu cu nan mama a bebe alcohol durante embaraso. Algun dje babynan aki ta ser diagnosticá cu e síndrome fetal di alcohol (SFA), i hopi bes nan ta sufri di defectonan físico i mental. A ser calculá cu e gastunan médico promedio pa henter bida pa cada mucha cu SFA ta 1,4 miyon dollar.

Ya cu bou di influencia di alcohol bo tin ménos control riba bo impulsonan, hopi bes bebementu di mas ta hunga un papel den explosionnan violento, cu por resultá den lesionnan cu ta rekerí atencion médico. Tambe tin e daño insuperabel causá pa esnan cu ta core auto burachi. Tuma, por ehempel, e consecuencianan pa Lindsey, un hobencita di ocho aña, cu nan mester a ranca kita for dje asiento patras dje auto di su mama despues cu un shofer burachi a dal den nan. Lindsey a pasa shete siman den un hospital i mester a haña un cantidad di operacion. Su gastunan médico a pasa 300.000 dollar. E tabata di bon cu el a sobrebibí mes.

ABUSU DI DROGA. Segun e cálculo di un investigadó, e gastu anual di abusu di droga na Merca ta 67 mil miyon dollar. Joseph A. Califano, Jr., presidente dje Centro di Adiccion i Abusu di Droga i Alcohol n’e Universidad di Columbia, New York, ta indicá un otro aspecto costoso dje problema: “Babynan cu ta nace di mamanan cu a usa crack durante embaraso, algu raro un década pasá, ta yena afdelingnan neonatal costando 2.000 dollar pa dia. . . . Por costa 1 miyon dollar pa trece cada sobrebibiente na edad adulto.” Ademas, Califano ta remarcá, “e echo cu mamanan na estado no ta busca cuido prenatal i no ta stop di usa droga ta en gran parti responsabel pa e casi 3 mil miyon dollar cu Medicaid [gobiernu] a gasta na 1994 riba cuido di pashentnan hospitalisá pa problemanan relacioná cu uso di droga.”

E tragedia dje situacion ta bira mas pió ora nos tuma na cuenta e costo humano incalculabel dje bicio aki. Conflicto entre casánan, yunan neglishá i recursonan financiero agotá ta entre e problemanan comun cu ta afectá famianan cu ta kibra dor di abusu di droga.

PROMISCUIDAD. Tur aña mas cu 12 miyon hende na Merca ta contraé malesanan transmití sexualmente, dunando Merca e índice mas haltu dje malesanan ei di tur pais desaroyá. David Celentano, dje Universidad di Higiena i Salubridad Público di Johns Hopkins, ta yama esaki “un bergwensa nacional.” E gastu directo dje malesanan aki, sin conta AIDS aden, ta rond di 10 mil miyon dollar tur aña. Tienernan foral ta na peliger. Anto nada straño! Segun un informe, pa ora nan ta den e último aña di scol secundario, rond di 70 porciento di nan tabatin relacion sexual i casi 40 porciento di nan tabatin por lo ménos cuater partner.

AIDS riba su mes ta un catástrofe di cuido médico. Na cuminsamentu di 1996 e terapia mas eficas disponibel—frenadónan di enzima combiná cu medicamentonan standard mas bieu—a costa entre 12.000 pa 18.000 dollar pa aña pa persona. Pero esaki ta djis un parti mashá chikitu dje gastunan scondí di AIDS; tambe mester conta e pérdida di productividad dje víctima i esnan cu ta tuma liber di trabou of scol pa cuid’é. Ta ser calculá cu pa aña 2000, HIV i AIDS lo a agotá entre 356 i 514 mil miyon dollar mundialmente—e ekivalente di eliminá henter e economia di sea Australia of India.

VIOLENCIA. Tempu e tabata director dje Departamento di Salubridad Público di Merca, Joycelyn Elders a informá cu e gastu médico di violencia tabata 13,5 mil miyon dollar na 1992. Presidente Bill Clinton di Merca a comentá: “Un dje motibunan pakico e cuido médico di Merca ta asina caru ta cu nos hospitalnan i nos salanan di emergencia ta yen di hende cu herida di cuchú i di bala.” Cu bon motibu anto The Journal of the American Medical Association ta yama violencia na Merca “un emergencia di salubridad público.” E informe ta sigui bisa: “Maske violencia no ta un malesa den e sentido ‘clásico,’ su impacto riba salú personal i público ta mes profundo cu esun di hopi malesa fisiológico—i kisas asta mas.”

Un informe trahá pa 40 hospital na Colorado ta bisa cu e gastu promedio pa cada víctima di violencia durante e promé nuebe lunanan di 1993 tabata 9.600 dollar. Mas cu mitar di esnan hospitalisá no tabata sigurá, i hopi di esakinan no tabata por of no tabata kier a paga pa nan gastunan. Situacionnan asina ta hiba na belasting, primanan di seguro i cobransanan di hospital mas haltu. E Asociacion di Hospital di Colorado ta informá: “Nos tur ta paga.”

Cambia Estilo di Bida

For di un punto di bista humano, e prospecto di boltu e tendencia di estilonan di bida insaludabel ta mustra scur. “Merca no ta e Hofi di Eden i nos lo no libra nunca di tur abusu di droga i alcohol,” un informe for dje Universidad di Columbia ta bisa. “Pero te n’e grado cu nos mengua e abusu ei, nos lo hala un cosecha ricu aden di babynan mas salú, ménos violencia i crímen, belasting mas abou, ménos gastu médico, mas ganashi, studiantenan mihó educá i ménos caso di AIDS.”

Testigonan di Jehova a haña cu Bijbel ta e mihó yudansa pa logra e meta ei. Bijbel no ta un buki comun i coriente. E ta inspirá dor dje Creador di hende, Jehova Dios. (2 Timoteo 3:16, 17) E ta “Esun cu ta siñá bo beneficiá bo mes, Esun cu ta hací bo stap den e caminda unda bo mester cana.” (Isaías 48:17) E principionan describí den Bijbel ta sano, i esnan cu ta sigui su conseho ta cosechá hopi beneficio.

Por ehempel, Esther tabata un humadó pisá.a Despues cu el a cuminsá studia Bijbel cu Testigonan di Jehova, su maestra di Bijbel a invit’é pa usa un dia henter pa tuma un tour den e sede mundial di Testigonan di Jehova, na Brooklyn, New York. Na promé instante, Esther tabatin duda. Sabiendo cu Testigonan di Jehova no ta huma, e tabata puntra su mes con lo e por ta cu nan pa henter un dia. Di manera cu Esther a pone un sigaria den su tas, pensando cu si e sinti e gana pa hum’é, lo e djis drenta na scondí den un baño. Manera el a planea, despues di un dje tournan, Esther a drenta un dje bañonan pa damas i a saca su sigaria. Pero e ora ei el a ripará algu. E baño tabata limpi-limpi, i e aire tabata frescu. “Gewoon mi no por a susha e lugá dor di huma e sigaria ei,” Esther ta corda, “di manera cu mi a flush e den w.c. I esei tabata e último sigaria cu mi a mishi cuné!”

Mescos cu Esther, miyones di hende rond mundu ta siñando pa biba na armonia cu principionan di Bijbel. Nan ta saca beneficio personal, i nan ta bira personanan mas útil den e comunidad den cua nan ta biba. Mas importante ainda, nan ta trece onor na nan Creador, Jehova Dios.—Compará cu Proverbionan 27:11.

Maske hende su mihó esfuersonan no por reproducí un “Hofi di Eden,” Bijbel ta bisa cu Dios lo haci esei. Segundo Pedro 3:13 ta declará: “Tin shelu nobo i un tera nobo cu nos ta spera segun [Dios] su promesa, i den esakinan husticia lo tin cu biba.” (Compará cu Isaías 51:3.) Den e tera nobo ei, cuido médico ya lo no ta un preocupacion mas, pasobra humanidad lo disfrutá di bida cu salú perfecto—locual tabata Dios su propósito for di cuminsamentu. (Isaías 33:24) Lo bo tin gana di siña mas tocante e promesanan di Dios? Testigonan di Jehova lo ta contentu pa yudá bo.

[Nota]

a No ta su berdadero nomber.

[Plachi Rekonosementu na página 26]

© 1985 P. F. Bentley/Black Star

    Publikashonnan na Papiamentu (Curaçao) (1986-2025)
    Log Out
    Log In
    • Papiamentu (Kòrsou)
    • Kompartí
    • Preferensia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Kondishonnan di Uso
    • Maneho di Privasidat
    • Konfigurashon di Privasidat
    • JW.ORG
    • Log In
    Kompartí