Cincu Manera pa Mehorá e Calidad di Bo Bida
DJE CORESPONSAL DI SPIERTA! NA REPUBLICA CENTROAFRICANO
INFLACION, malesa, malnutricion, pobresa. Esakinan ta problemanan masha prevalente den paisnan den desaroyo. I no ta parce cu tin un solucion na bista, por lo ménos no for dje punto di bista di hende. Si bo ta biba den un pais den desaroyo, tin algu cu bo por haci pa mehorá e calidad di bo bida? Sí, tin! Aki ta sigui cincu sugerencia cu kisas bo ta haña útil i práctico.
Number 1: Planta un Hofi
“Esun cu ta cultivá su mes tereno lo tin suficiente na pan,” Bijbel ta bisa na Proverbionan 28:19. I berdad, lo bo keda sorprendí di mira cuantu bo por producí riba un pida tereno relativamente chikitu. Den su buki Le jardin potager sous les tropiques (E Hofi di Berdura den Trópico), autor Henk Waayenberg ta bisa cu un pida tereno di 50 pa 100 meter cuadrá por producí suficiente berdura pa alimentá un famia di seis persona!
Pakico gasta bo cen cumprando cosnan cu bo mes por planta? Dependiendo dje tera i dje clima, lo bo por planta ei mes cerca di cas cosnan manera yambo, promèntè, spinazi, peterseli, lamungras, siboyo largu, yuca, pampuna, batata dushi, caña, tomati, concomber i maishi. Lo ménos cu un hofi asina por haci ta suplementá e dieta di bo famia. Kisas bo ta haña asta di mas cu bo por bende.
Si bo tin suficiente tereno, lo bo por pensa tambe di planta diferente sorto di palu di fruta. Den algun caso, un solo palu di fruta por duna mas fruta cu abo i bo famia por come. Un cos cu lo por yudá bo mehorá bo cultivo ta siña con pa traha compost, esta, con pa reciclá materia orgánico morto i us’é como gordura pa e tera. Palu por haci mas cu djis duná bo fruta i extra entrada pa bo famia. Ora bo planta palu den bon lugá, nan por percurá tambe pa sombra, aire limpi i haci e alrededor di bo cas mas bunita i placentero.
Pero, kico si bo no sa muchu di planta mata? Bo tin amigu, bisiña of conocínan cu tin experencia den esaki? Pakico no puntra nan pa yudansa i conseho? Kisas ta asta posibel pa cumpra of fia algun buki riba plantamentu di mata.—Mira e artículo “Pakico No Planta un Hofi di Berdura?” den e edicion di ¡Despertad! di 22 di augustus 1974 [na ingles, 22 di mei 1974].
Number 2: Cumpra Cos na Bulto
Bo ta cumpra cosnan básico manera hariña, aros i zeta dushi den cantidadnan chikitu? Si ta asina, bo por ta gastando un gran parti di bo presupuesto. En bes di esei, wak si ta posibel pa cumpra alimentonan asina na bulto, anto parti e gastu den dos, tres of mas famia. Cumpra na bulto por scapá bo cen tambe ora ta e temporada di cierto fruta of berdura. Den algun caso lo bo por asta cumpra cos por mayor.
Number 3: Siña e Arte di Conserbá Alimento
Cumpra na bulto ta lanta e pregunta con pa warda alimentonan cu ta daña. Un manera popular i práctico ta di seca nan. Hopi hende muher na Africa ta gana nan pan di cada dia dor di seca fruta, yambo, bonchi, calbas largu, simia di pampuna i yerba usá pa specerei of remedi. Bo no mester di ningun ekipo special pa seca alimento. Por pon’é riba un cos limpi of cologu’é, i kisas tap’é pa muskita cu un paña fini. E aire i solo lo haci e resto.—Mira e artículo “Bo Por Lora cu Ménos?” den e edicion di Awake! di 8 di augustus 1975.
Number 4: Purba Cria un Par di Bestia
Ta posibel pa bo cria bo mes galiña, cabritu, totolica of otro animal? Na hopi parti carni a bira un luho. Pero cu un tiki yudansa di otronan, bo por siña con pa cria un cantidad chikitu di animal. Bo ta gusta come piscá? Wel, ke hubo di siña con pa traha un tanki chikitu pa cria piscá? Carni, webu i piscá ta contené heru, calcio, vitamina, mineral i proteina—elementonan vital pa e salú di bo famia.
Number 5: Mantené e Debido Higiena
Higiena tambe ta importante pa e salú di bo famia. Lugá sushi ta atraé djaca, muskita i kakalaka, loke ta trece tur sorto di malesa cuné. Mantené e debido higiena lo costá bo tempu i esfuerso. Pero loke ta costá bo pa haci limpi ta ménos cu e gastunan pa remedi i dokter. Cada hende i cada pais tin su mes normanan di limpiesa. Pero tin algun principio general cu ta aplicabel tur caminda.
Tuma por ehempel, w.c. Hopi bes hende den cunucu ta laga e w.c. bira hopi sushi i verval, i esei ta un fuente principal di enfermedad i malesa. Kisas trahadónan den salubridad por duná bo instruccionnan con pa traha un latrina higiénico of un w.c. pafó di cas cu no ta costa hopi cen.
Kico di bo cas mes? E ta na ordu i bon tené? E ta hole limpi? Kico di bo cushina? Tur cos ta limpi i na nan lugá? Cos di come mester ta limpi i mester ser cushiná bon pa nan ta saludabel. Awa contaminá ta abundá cu microbio i parasit. P’esei filtra of herebé awa promé cu us’é. Hawa utensiyonan cu bo ta usa pa cuminda cu awa herebé, i laba man bon promé cu traha cu cuminda. Warda awa den container limpi i cerá.
No mester laga cachó, pushi, galiña i cabritu cana rond den cushina, no si bo kier mantené bo lugá limpi. Ni bo no mester laga djaca cu raton pasa riba wea cu panchi, contaminando bo cuminda. Un simpel trampa pa raton lo por eliminá e problema aki.—Mira “Con pa Enfrentá e Desafio di Mantené Limpiesa,” den e edicion di ¡Despertad! di 22 di september 1988.
Al final, ta e Reino di Dios so por resolvé tur problema di humanidad completamente. (Mateo 6:9, 10) Pero miéntras tantu, e sugerencianan simpel aki por yudá bo mehorá e calidad di bo bida.
[Plachinan na página 18]
Planta un hofi
[Plachinan na página 19]
Cumpra cos na bulto
[Plachinan na página 19]
Siña e arte di conserbá alimento
[Plachinan na página 20]
Purba cria un par di bestia
[Plachinan na página 20]
Mantené e debido higiena