Capítulo 36
Con mi por controla mi wakmento di TV?
PA hopi hende, bieu i hoven, wakmento di TV ta mescos cu un bicio serio. Investigacion ta indica cu ora cu un hoven americano mediano ta yega ne edad di 18 aña, nan a wak TV caba pa mas cu 15.000 ora! I ta keda bisto cu esei ta enbolbe un berdadero bicio ora hende bon biciá ta purba di kibra e costumber.
“Mi ta haya cu television ta casi irresistible. Ora e ta cendí, mi no por ignoré. Mi no por pagué. . . . Ora mi ta saca mi man pa pagué, mi ta perde forza di mi braza. Pues, mi ta sinta ei ora tras ora.” Esei ta un hoven sin madurez? No, esei ta un profesor di inglés di colegio! Pero hovenan també por bira adicto di TV. Tuma nota di reaccion di algun cu a conbini pa pasa un siman sin TV:
“Mi ta den un estado di depresion . . . Mi ta birando loco.”—Susana di 12 aña di edad.
“Mi no ta kere cu mi por kibra e costumber. Mi ta stima TV demasiado.”—Linda di 13 aña di edad.
“Mi a sinti un terrible presion. Mi a sigi haya impulso. E tempo di mas dificultoso ta anochi entre och’or i diez’or.”—Luís di 11 aña di edad.
No ta un sorpresa, anto, cu mayor parti di hovenan enbolbí den e prueba tabatin un celebracion ora e fin dje siman sin TV a termina, corriendo manera loco pa cende e TV. Pero leu di ser un co’i hari, adiccion na TV ta trece hunto cuné un gran cantidad di problema potencial. Considera un poco di nan so:
Fayo den scol: E Instituto Nacional di Salud Mental (EU) a informa cu demasiado wakmento di TV por resulta den “menos logramento den scol, specialmente den lezamento.” E buki na inglés Engaño literario ta acusa: “Efecto di TV riba muchanan ta cu e ta crea un anticipacion di cu siñamento mester ta fácil, sin esfuerzo, i divertido.” Pues, hende adicto na TV por haya cu studiamento ta penoso.
E mal costumber di no leza buki: Na ki tempo bo a tuma un buki i a lezé di capa pa capa? Un portaboz pe Asociacion Westalemán di Librería a lamenta: “Nos a bira un nacion di hende cu ta bai cas despues di trabao i ta pega soño dilanti di television. Nos ta leza cada bez menos.” Un informe di Australia a bisa mescos: “Pa cada ora dedicá na lezamento, mucha australiano mediano ta dedica siete ora na television.”
Menos bida di famía: Un señora cristian a skirbi: “Debí na demasiado wakmento di TV . . . mi tabata mashá solitario i a sintími so. A parce cu miembro di mi famía tabata hende straño.” Bo ta hayábo també pasando menos tempo cu bo famía pa motibo di TV?
Floheza: Algun hende ta kere cu e inactividad mes di TV “por haci [hovenan] spera di haya tur loke [nan] mesté sin traha i pasa un bida inactivo.”
Bao di influencia insaludable: Algun antena di satélite ta coge programa cu ta pone pornografía den bo cas. I bo por haya programa cu regularidad cu ta solamente kibramento di auto, explosion, puñalada, tiramento i karate. Segun un calculacion, hoven americano por a mira matamento di 18.000 hende na TV promé cu nan ta yega 14 aña di edad, sin menciona pelea cu moquete i vandalismo.
William Belson, un investigador británico, a haya cu mucha homber cu a crece mirando programa di violencia na TV muy probablemente “lo participa den violencia di un sorto serio.” El a bisa també cu violencia di TV ta instiga “zundramento i uso di palabra malu, agresividad den deporte of wega, amenaza di usa violencia contra otro mucha, skirbimento di lema riba muraya, [i] kibramento di bentana.” Aunque bo por kere cu bo tin resistencia contra tal influencia, e investigacion di Belson a haya cu wakmento di violencia na TV no a “cambia actitud consiente contra violencia” di muchanan. Wakmento continuo di violencia aparentemente a vence poco poco nan resistencia subconsiente contra violencia.
Sin embargo, asta mas serio ta efecto di adiccion na violencia di TV riba bo relacion cu Dios ‘cu ta odia hende cu ta stima violencia.’—Salmo 11:5.
Con mi por controla mi wakmento?
Esei no necesariamente kier men cu TV mester ta considerá como naturalmente malu. Autor Vance Packard a bisa: “Hopi di loke tin na TV americano por ta recompensador . . . Hopi bez tin programa na principio djanochi cu ta logramento magnífico den fotografía mustrando obra di naturaleza—incluyendo actividad di ratón djanochi, bever, bisón i també djindja. Television público tin ballet asombroso, ópera, i música di orquesta. TV ta mashá bon cubriendo suceso importante . . . De bez en cuando TV ta presenta produccion dramático iluminador.”
No obstante, asta demasiado di cos bon por perhudica. (Compara cu Proverbio 25:27.) I si bo no tin e dominio propio di paga programa perhudicial, ta bon pa corda e palabra di apóstol Pablo: “Mi no ta bai laga nada hacími su esclabo.” (1 Corintio 6:12, Today’s English Version) Con, anto, bo por librábo di sclabitud na TV i controla bo wakmento di dje?
Autora Linda Nielsen a observa: “Dominio propio ta cuminza door di siña pone meta.” Promé, analiza costumber actual cu bo tin. Pa un siman, tene cuenta di cua programa bo ta wak i cuanto tempo bo ta pasa cada dia dilanti di TV. Bo ta cendé net e momento cu bo ta yega cas? Na ki tempo bo ta pagué? Cuanto programa bo “mester mira” tur siman? E resultado di bo análisis por sorprendébo.
Anto scudriña bon cua programa bo ta wak. E Bijbel ta puntra: “Orea mes no ta haci prueba di palabra mescos cu lenga ta purba cuminda?” (Job 12:11) Pues, usa discernimiento (hunto cu conseho di bo mayornan) i haci prueba di cua programa realmente ta bale la pena. Algun hende ta determina di antemano cua programa nan lo wak i ta cende TV pe programa ei so! Otro hende ta poco mas estricto i ta traha regla pa no tin ningun television durante dia di scol of ta limité na un ora so pa dia.
Pero, television den sala no ta demasiado tentacion aunque bo no ta cendé? Un famía a soluciona e problema segun lo sigiente: “Nos a pone TV den camber pa kité for di camina . . . Den camber tin menos tentacion pa cendé ora bo ta yega cas. Bo tin cu bai den camber di papa i mama pa cendé.” Si bo ta warda e TV den cashi, of simplemente no ta hinca e plug, també ta efectivo.
Interesantemente, durante tur nan ‘dolor di abstenecion,’ hovenan cu a participa den un “siman sin TV” a descubri algun sustituto positivo pa TV. Un mucha muher a corda: “Mi a papia cu mi mama. El a bira un persona hopi mas interesante den mi bista, pasobra TV no a destrae mi atencion.” Un otro mucha muher a pasa e tempo siñando cushiná. Un mucha homber yamá Jason asta a descubri cu e por goza e parque en bez di wak TV, of leza buki, of bai pisca, of gewoon bai lamá.
E experencia di Wyant (leza e pida titulá “Mi tabata adicto na TV”) ta ilustra cu otro cos clave pa controla wakmento di TV ta di tene “basta pa haci den e trabao di Señor.” (1 Corintio 15:58) Abo també lo haya cu halamento cerca Dios, studiamento di Bijbel cu e yudanza dje cantidad di bon buki disponibel awor, i ocupando bo mes den e trabao di Dios por yudábo vence adiccion na TV. (Santiago 4:8) Ta cierto cu limitacion di bo wakmento di TV kier men perdimento di algun programa favorito cu bo a wak. Pero, pakico bo mester wak tur cos na TV manera esclabo di dje, sigiendo cada programa? (Mira 1 Corintio 7:29, 31.) Mihor domina bo mes mescos cu apóstol Pablo, cu a bisa un biaha: “Mi ta domina mi curpa i ta hibé como esclabo.” (1 Corintio 9:27) Esei no ta mihor cu keda esclabo di TV?
Pregunta pa consideracion Capítulo 36
◻ Pakico wakmento di TV por ta yamá un bicio pa algun hoven?
◻ Menciona algun efecto di demasiado wakmento di TV cu por perhudica.
◻ Menciona algun manera pa controla wakmento di TV.
◻ Kico bo por haci en bez di wak TV?
[Komentario na página 295]
“Mi ta den un estado di depresion . . . Mi ta birando loco.”—Susana di diesdos aña di edad, un participante den e “siman sin TV”
[Kuadro na página 292, 293]
“Mi tabata adicto na TV.”—un entrevista
Entrevistador: Cuanto aña bo tabatin ora bo a biciá na TV?
Wyant: Rond di diez aña. Asina cu mi a yega foi scol, mi a cende TV. Promé, mi a wak comedia i programa pa mucha. Anto, ora e noticia a yega mi a bai den cushina i a busca algo pa come. Despues di esei, mi a bolbe dilanti TV i a wak te cu mi kier a bai drumi.
Entrevistador: Pero, ki ora bo tabatin tempo pa bo amigonan?
Wyant: TV tabata mi amigo.
Entrevistador: Anto bo nunca tabatin tempo pa wega of deporte?
Wyant: [hariendo] Mi no ta sirbi pa deporte. Door cu mi a wak TV tur ora, mi nunca a bira capaz. Mi ta terribel den wega di basket. I den gimnastiek, nan semper a kiesmi di último. Pero, mihor mi a bira mas capaz den deporte—no pa mi gaba, sino pa mi por lo menos goza poco mas.
Entrevistador: Kico di bo raport di scol?
Wyant: Mi a bai over den scol primario. Mi a keda lantá laat i a haci mi huiswerk ne último minut. Pero tabata mas duro den scol segundario pasobra mi tabatin e costumber di no studia.
Entrevistador: Wakmento di tanto TV a afectábo?
Wyant: Sí. Tin bez cu ora mi ta cu hende, mi ta haya cu mi ta wak nan so—como si mi ta wak novela di TV—en bez di participa den e conbersacion. Mi kier pa mi relacionámi mihor cu hende.
Entrevistador: Wel, bo a haci bon mes den e conbersacion aki. Claramente bo a vence bo bicio.
Wyant: Mi a cuminza kita for di TV despues di a drenta den MTS. . . . Mi a busca asociacion cu yiu di Testigo di Jehova i a cuminza haci progreso spiritual.
Entrevistador: Pero, kico esei tin cu ber cu wakmento di TV?
Wyant: Mientras cu mi aprecio pa cosnan spiritual a crece, mi a comprende cu hopi programa cu mi tabata wak realmente no ta pa hende cristian. Además, mi a sinti e necesidad di haci mas studiamento di Bijbel i preparámi pa reunion cristian. Esei kier men cu mi tabatin cu elimina casi tur wakmento di TV. Pero, esei no tabata fácil. Mi a gusta comedia di Diasabra maínta. Pero, ne tempo ei un ruman cristian den e congregacion a invitámi pa compañé den e trabao di predica di cas pa cas Diasabra maínta. Esei a kibra mi costumber di wak TV Diasabra maínta. Pues, cu tempo mi a siña pa realmente limita mi wakmento di TV.
Entrevistador: Kico djawe?
Wyant: Wel, ainda mi tin e problema di cu si e TV ta cendí, mi no por haci nada. P’sei, mi ta lagué keda pagá casi tur ora. Realmente, mi TV a daña poco luna pasá i mi no a molestiámi pa dreché.
[Plachi na página 291]
Wakmento di TV ta un bicio serio pa algun hende
[Plachi na página 294]
Ora bo ta warda e TV den un lugar cu no ta conbeniente, tin menos tentacion pa cendé