Michael Faraday—Científico i Homber di Fe
“Tata di Electricidad.” “E científico experimental mas grandi cu a yega di biba.” Esakinan ta dos descripcion di Michael Faraday, nacé na 1791 na Inglatera, kende su descubrimentu di induccion electromagnético a hiba n’e desaroyo di motornan eléctrico i na generá coriente.
FARADAY a duna charlanan extensivamente tocante kímika i física na e Royal Institution na Londen. Su charlanan diseñá pa popularisá ciencia a yuda hóbennan capta conceptonan complicá. El a ricibí elogio for di cantidad di universidad. Tog el a evitá publicidad. E tabata un homber profundamente religioso, di lo mas felis den e privacidad di su apartamento di tres kamber i den compania di su famia i compañeronan creyente. Faraday tabata pertenecé na loke el a describí como “un secta masha chikitu i despreciá di cristiannan, conocí . . . como sandemanianonan.” Ken nan tabata? Kico nan a kere? I con nan creencianan a afectá Faraday?
E Sandemanianonan
“E coneccion inicial entre e famia Faraday i e iglesia sandemaniano a ser seyá dor di Michael Faraday su abuelonan,” segun comentario di Geoffrey Cantor, autor di Michael Faraday: Sandemanian and Scientist [Michael Faraday: Sandemaniano i Científico]. E abuelonan a asociá cu e siguidornan di un predicador ambulante no-conformista kende su asociadonan a pega n’e creencianan sandemaniano.
Robert Sandeman (1718-71) tabata un alumno di universidad na Edinburgh, studiando matemática, griego i otro idiomanan ora cu un dia el a scucha e pastor ex-presbiteriano John Glass predicá. Loke el a tende a pon’é kita for di universidad, regresá su cas na Perth, Escocia, i djoin cu Glass i su asociadonan.
Den añanan 1720, John Glass a cuminsá duda di algun siñansa dje Iglesia di Escocia. Su studio dje Palabra di Dios a hib’é n’e conclusion cu e nacion bíblico di Israel a tipificá un nacion spiritual di cua su ciudadanonan a bini for di hopi nacionalidad. Ningun caminda el a haña hustificacion pa un iglesia separá pa cada nacion, manera Iglesia di Inglatera i Iglesia di Escocia.
Siendo cu e no a sintié cómodo mas cu e siñansanan di su iglesia na Tealing, pafó di Dundee, Escocia, Glass a retirá for dje Iglesia di Escocia i a organisá su mes reunionnan. Rond di shen hende a djoin cuné, i desde principio, nan a sinti e necesidad di mantené unidad den nan filanan. Nan a dicidí di sigui e instruccionnan di Cristo, registrá na Mateo capítulo 18, versículo 15 pa 17, pa resolvé cualkier desacuerdo cu nan por tabatin. Despues, nan a tene reunionnan semanal unda esnan di mésun fe a reuní huntu pa oracion i spiertamentu.
Ora un cantidad basta grandi di hende a cuminsá reuní regularmente n’e reunionnan dje diferente gruponan, tabatin mester di hombernan responsabel pa supervisá nan adoracion. Pero ken a cualificá? John Glass i su asociadonan a presta atencion en particular na loke apostel Pablo a skirbi riba e tópico aki. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9) Nan no a haña ningun mencion den Bijbel di un educacion universitario of cu mester por comprendé hebreo i griego. Pues despues di meditá huntu cu oracion riba e puntonan di guia bíblico, nan a nombra hombernan cualificá pa bira anciano. Hende leal n’e Iglesia di Escocia a considerá esei “casi un blasfemia” pa hombernan ineducá “criá na balki di weef tela, na angua di cose, of na ploeg” pretendé di comprendé Bijbel i predicá su mensahe. Ora, na 1733, Glass i su compañeronan creyente a traha nan propio sala di reunion den e pueblo di Perth, e clero local a trata na presioná e magistradonan pa core cu nan for dje pueblo. E clero a faya, i e movementu a crece.
Robert Sandeman a casa cu Glass su yu muher mayó i, na edad di 26 aña, a bira un anciano den e congregacion di Perth di glassitanan. Como anciano e tabatin un responsabilidad asina pisá cu el a dicidí na dedicá tur su tempu na trabou pastoral. Mas despues, ora su casá a muri, Robert “contentu di dje a bai di acuerdo pa sirbi Señor na unda cu su suerte cai,” segun un resúmen biográfico.
Sandemanismo Ta Plama
Sandeman celosamente a expandé su ministerio for di Escocia te den Inglatera, caminda gruponan nobo di compañero creyente a crece. Na e tempu ei, tabata reina controversia entre calvinistanan ingles. Algun di nan a kere cu nan tabata predestiná pa salbacion. Na otro un banda, Sandeman a tuma parti pa esnan cu a bisa cu fe tabata un rekisito necesario pa salbacion. Como apoyo p’e punto di bista aki, el a publicá un buki cu a ser reimprimí cuater biaha i tambe a aparecé den dos edicion mericano. Segun Geoffrey Cantor, e publicacion dje volúmen aki tabata “é suceso principal cu a halsa e secta [sandemaniano] riba su comienso den un parti chikitu na Escocia.”
Na 1764, Sandeman, compañá pa otro ancianonan glassita, a biaha pa Merca, un bishita cu a provocá hopi controversia i oposicion. No obstante, esei a resultá den establecimentu di un grupo di cristiannan di creencia similar den Danbury, Connecticut.a Ei, na 1771, Sandeman a muri.
Faraday Su Creencianan Religioso
E hóben Michael a absorbá e siñansanan sandemaniano di su mayornan. El a siña cu sandemanianonan ta mantené nan mes separá for di esnan cu no ta practicá loke Bijbel a siña. Por ehempel, nan a nenga di participá den ceremonianan religioso anglicano pa casamentu, prefiriendo di limitá nan ceremonianan di casamentu na loke tabata legalmente necesario.
Sumision na gobiernunan, i tog manteniendo neutralidad político, a caracterisá e sandemanianonan. Aunke nan tabata miembronan respetá dje comunidad, nan rara bes a aceptá puestonan civil. Pero den e poco casonan caminda tog nan a aceptá esei, nan a evitá política di partido. Manteniendo e posicion aki a trece reproche riba nan. (Compará cu Juan 17:14.) Sandemanianonan a mantené e creencia cu e Reino celestial di Dios ta e areglo perfecto pa gobiernu. Nan a considerá política como “un wega di poco importancia i malicioso, sin ningun moralidad,” segun Cantor.
Aunke separá for di otronan, nan no a asumí e actitudnan di fariseo. Nan a declará: “Nos ta husga cu ta absolutamente necesario pa evitá e Spiritu i Práctica dje fariseonan di antigwedad, esta, di traha mas Picá of Deber cu loke e Scritura a traha; i di haci inválido e Preceptonan divino mediante Tradicionnan humano of Evasionnan lógico.”
Nan a adoptá e custumber bíblico di scomulgá cualkier di nan miembronan cu a bira un buraché, un estafador, un fornicador, of cu a practicá otro picánan serio. Si e pecador a repentí di berdad, nan a purba restor’é. Si no, nan a sigui e mandato bíblico pa “saca e malbado.”—1 Corintionan 5:5, 11, 13.
E sandemanianonan a obedecé e mandamentu bíblico pa abstené di sanger. (Echonan 15:29) John Glass a argumentá cu e pueblo di Dios ta bou di obligacion di obedecé e restriccion tocante sanger mescos cu Dios a manda e promé humanonan pa abstené di come e fruta dje palu di conocimentu di bon i malu. (Génesis 2:16, 17) Desobedencia n’e mandamentu relacioná cu sanger tabata igual cu rechasá e uso corecto dje sanger di Cristo, esta pa expiacion di picá. Glass a concluí: “E prohibicion aki di come sanger semper tabata i ainda ta esun di mas grandi i di mayor importancia.”
E razonamentu dje sandemanianonan riba e Scritura a yuda nan evitá hopi trampa. Por ehempel, den e asuntu di entretenimentu, nan a acudí na Cristo su instruccionnan como guia. “Nos no ta tribi traha Leynan caminda Cristo no a traha ningun,” nan a bisa, “ni descartá ningun ley cu el a duna nos. P’esei, como cu nos no por haña caminda Diberticion, público of privá, ta ser prohibí; nos ta considerá cualkier Entretenimentu como legal, tanten cu e no ta conectá cu Circunstancianan realmente pecaminoso.”
Aunke e sandemanianonan te asina leu tabatin hopi punto di bista basá riba e Scritura cu exactitud, nan no a capta e importancia dje actividad mes cu ta caracterisá cristiannan berdadero, esta, cu cada un mester predicá e bon nobo di Reino na otronan. (Mateo 24:14) Sin embargo, nan reunionnan tabata habrí pa público, i ei nan a trata na duna ken cu a pidi nan, un motibu pa nan speransa.—1 Pedro 3:15.
Con e patronchi di creencia aki a afectá e científico Michael Faraday?
Faraday e Sandemaniano
Onrá i aclamá, tené den alta estima pa su descubrimentunan remarcabel, Michael Faraday a hiba un bida simpel. Ora hende famoso a muri i tabata spera di esnan den bida público pa asistí na nan entiero, Faraday tabata un cu riparablemente no tabata t’ei, ya cu su concenshi no tabata permitié asistí i enbolbé su mes den ceremonia religioso di Iglesia di Inglatera.
Como científico Faraday a pega estrechamente na loke e por a demostrá di ta echo. P’esei el a evitá asociacion estrecho cu hombernan siñá cu a promové nan mes hipótesisnan i a tuma banda den cuestionnan. Manera el a conta un auditorio un biaha, ‘un echo fundamental nunca ta faya nos, su evidencia semper ta berdad.’ El a describí ciencia como dependiendo di ‘echonan cu a ser observá cuidadosamente.’ Concluyendo un presentacion tocante e forsanan básico di naturalesa, Faraday a animá su auditorio pa contemplá “Esun cu a crea eseinan.” Anto el a cita apostel cristian Pablo: “E cosnan invisibel di Dje desde creacion di mundu ta ser claramente mirá, siendo comprendé dor dje cosnan cu a ser trahá, asta Su poder eterno i Divinidad.”—Romanonan 1:20, King James Version.
Loke a distinguí Faraday for di hopi otro científico tabata su deseo pa siña for di Dios su Buki inspirá como tambe for dje buki di naturalesa. “Mediante su sandemanismo el a descubrí e manera pa biba na obedencia cu Dios su ley moral i cu e promesa di bida eterno,” Cantor ta comentá. “Mediante su ciencia el a bini den contacto estrecho cu e leynan físico cu Dios a scoge pa goberná e universo.” Faraday a kere cu “e autoridad absoluto di Bijbel no por a ser debilitá dor di ciencia, mas bien ciencia, si el a ser practicá den un manera berdaderamente cristian, por iluminá e otro buki di Dios [esta, naturalesa].”
Faraday humildemente a rechasá hopi dje onornan cu otro hende kier a dun’é. Consistentemente el a expresá desinteres pa ser condecorá como ‘ridder,’ i ricibí e título di Sir. El a deseá di keda ‘simplemente Señor Faraday.’ El a dedicá hopi tempu na su actividadnan como un anciano, incluyendo biahenan regular for dje capital, Londen, pa un pueblo chikitu den condado di Norfolk pa percurá pa un grupo chikitu di creyentenan di mésun pensamentu cu a biba ei.
Michael Faraday a muri dia 25 di augustus, 1867, i a ser derá den santana di Highgate na parti nort di Londen. Biógrafo John Thomas ta conta nos cu Faraday “a laga como herencia p’e futuro generacionnan un cuerpo mas grandi di puru logronan científico, cu cualkier otro científico di física, i e consecuencianan práctico di su descubrimentunan a influenciá profundamente e naturalesa di bida civilisá.” E biuda di Faraday, Sarah, a skirbi: “Mi por señalá solamente n’e Testament Nobo como su guia i regla; pasobra el a considerá esei como e Palabra di Dios . . . mésun obligatorio pa cristiannan den tempu actual cu tempu el a ser skirbí”—un testimonio elocuente na un científico eminente kende debotamente a biba segun su fe.
[Nota]
a E último grupo sandemaniano, of glassita, na Merca a stop di existí na principio di siglo binti.
[Kuadro na página 29]
Instalá como discursante na Inglatera su Royal Institution, Michael Faraday a popularisá ciencia den un manera cu asta hóbennan por a comprendé. Su conseho na compañeronan discursante ta contené sugerencianan práctico cu cristiannan di tempu actual cu ta instruí públicamente ta haci bon di tuma na cuenta.
◻ “E discurso no mester ta purá i anshá, i como consecuencia incomprendibel, sino slow i cu pausa.”
◻ Un orador mester trata na lanta e interes di su auditorio “na principio dje charla i mediante un seri imperceptibel di pasonan gradual, iriparabel p’e auditorio, tene e interes bibu mes tantu tempu cu e tema ta rekerí esei.”
◻ “Un discursante ta cai hopi bou dje dignidad di su caracter ora e ta dirigí su discurso djis p’e haña aplauso i ta pidi encomendacion.”
◻ Riba e uso di boskeho: “Semper mi ta hañá mi obligá . . . na formulá un plan di [e tópico] riba papel i yena e partinan dor di trece nan na mente, sea dor di asociá un cos cu otro of di un otro manera. . . . Mi tin un seri di subtemanan principal i menor, i for di esakinan mi ta desaroyá e puntonan relacioná cu mi tema.”
[Rekonosementu pa Potrèt na página 26]
Tur dos plachi: By courtesy of the Royal Institution