Mi A Siña Depende Riba Jehova
MANERA JÁN KORPA-ONDO A CONT’E
E aña tabata 1942, i mi tabata bou di vigilancia di soldá húngaro banda di Kursk, Rusia. Nos tabata prizonero dje aliansa militar di Ehe cu tabata den combate contra Rusia durante Guera Mundial II. Mi graf tabata cobá caba, i mi tabatin dies minuut pa dicidí si lo mi a firma un documento cu a bisa cu mi no tabata un Testigo di Jehova mas. Promé cu mi conta loke a pasa despues, lagá mi contá bo con mi a yega einan.
MI A nace na 1904 den e pueblo chikitu di Zahor cu ta keda n’e parti oost di Slovakia. Despues di Guera Mundial I, Zahor a bira parti dje pais nobo cu a ser formá, Checoslovakia. Nos pueblo a consistí di rond di 200 famia i dos iglesia, un Católico Griego i un Calvinista.
Aunke mi tabata asistí n’e Iglesia Calvinista, mi tabata hiba un bida di libertinahe. No masha leu for di mi cas, tabatin un homber ta biba cu tabata bastante diferente. Un dia el a cuminsá combersá cu mi i el a fiá mi un Bijbel. Esei tabata e promé biaha cu mi a tene e buki ei den mi man. Rond di e tempu aki, na 1926, mi a casa cu Barbora, i no a pasa masha tempu cu nos tabatin dos yu, Barbora cu Ján.
Mi a cuminsá lesa e Bijbel, pero tabatin hopi cos cu mi no por a comprendé. P’esei mi a acercá mi pastor i pidié yudansa. “Bijbel ta solamente pa hende cu bon educacion,” el a bisa, “no purba comprend’é mes.” Anto el a invitá mi pa un wega di carta.
Despues di esei mi a bai cerca e homber cu a fiá mi e Bijbel. E tabata un Studiante di Bijbel, manera Testigonan di Jehova tabata yama e tempu ei. E tabata contentu pa yudá mi, i despues di algun tempu mi wowonan a cuminsá habri. Mi a stop di bebe di mas i a cuminsá hiba un bida moralmente limpi; asta mi a cuminsá papia cu otronan tocante Jehova. Na principio di añanan ’20, berdad bíblico a logra haña acohida na Zahor, i djis despues tabatin un grupo activo di Studiante di Bijbel einan.
Sin embargo, oposicion religioso tabata fuerte. E pastor local a pone mayoria di mi famia bai contra mi, dor di pretendé cu mi a bira loco. Pero mi a cuminsá haña un propósito den bida, i mi tabata determiná pa sirbi e Dios berdadero, Jehova. P’esei, na 1930, mi a simbolisá mi dedicacion na Jehova dor di a bautisá.
Principio di Pruebanan Severo
Na 1938, nos region a cai bou dje mando di Hungria, kende a apoyá Alemania durante Guera Mundial II. P’e tempu ei nos tabata rond di 50 Testigo den nos pueblo cu a consistí di ménos cu 1000 habitante. Nos a sigui predicá aunke cu dor di haci esei, nos a pone nos bida i libertad na peliger.
Na 1940, mi a ser reclutá den e ehército di Hungria. Kico lo mi a haci? Wel, mi a lesa e profecianan di Bijbel tocante hendenan cu ta cambia nan armanan di guera den instrumentonan di pas, i mi tabata sa cu, cu tempu, Jehova lo kita tur guera for di tera. (Salmo 46:9; Isaías 2:4) P’esei mi a cuminsá odia guera, i mi a dicidí di no djoin e ehército, sin importá e consecuencianan.
Mi a haña un sentencia di 14 luna di prizon i mi a sinta mi condena na Pécs, Hungria. Tabatin cincu otro Testigo den e mésun prizon, i nos a apreciá e echo cu nos por a asociá cu otro. Sin embargo, pa un tempu, mi so tabata den un cel cu mi pianan mará na cadena. Ora nos a nenga di haci trabounan cu tabatin di haber cu guera, nan tabata bati nos. Ademas, nan a forsa nos para den un posicion atento henter dia, cu excepcion di dos ora parti merdia. E sufrimentu aki a sigui pa lunanan largu. Tog, nos tabata felis pasobra nos tabatin un concenshi limpi dilanti nos Dios.
E Cuestion di Haci Compromiso
Un dia un grupo di 15 pastor católico a bin purba convencé nos di cu tabata importante pa nos apoyá e propósito di guera dor di djoin e ehército. Durante e combersacion nos a bisa: “Si boso por proba nos for di Bijbel cu alma ta inmortal i cu nos lo bai shelu si nos muri den guera, nos lo djoin e ehército.” Naturalmente, nan no por a proba esei, i nan no tabata kier combersá mas.
Na 1941, mi a cumpli cu mi castigu di prizon, i mi tabata anhelá pa djoin mi famia atrobe. En bes di esei, nan a hibá mi mará na cadena na un base militar na Sárospatak, Hungria. Ora nos a yega, a duna nos un oportunidad pa recobrá nos libertad. “Tur loke bo mester haci,” nan a bisá mi, “ta firma e promesa aki cu lo bo paga 200 pengö ora bo bolbe cas.”
“Con por ta?” mi a puntra. “Pakico boso kier e cen ei?”
“Pa e cen ei,” nan a bisá mi, “lo bo haña un certificado cu ta bisa cu bo test médico pa drenta ehército no a bai bon.”
Esaki tabata un decision difícil pa mi. Pa mas cu un aña mi a sufri un trato inhumano; mi a cuminsá cansa. Awor, dor di bai di acuerdo pa paga un poco cen, mi por tabata liber. Mi a murmurá: “Lo mi pens’é.”
Ki decision lo mi a tuma? Mi tabatin cu pensa riba mi casá i yunan. Wel, rond dje tempu ei, mi a ricibí un carta di animacion for di un compañero cristian. El a cita Hebreonan 10:38, unda apostel Pablo a cita Jehova su palabranan: “‘Mi hustu lo biba pa causa di fe,’ i ‘si e hala atras, mi alma no tin placer den dje.’” Djis despues di esei, dos oficial húngaro n’e baraknan a papia cu mi, i un di nan a bisá mi: “Boso no sa cuantu nos ta respetá boso p’e echo cu boso ta pega asina firme na principionan di Bijbel! No entregá!”
E siguiente dia mi a bai cerca esnan cu a ofrecé mi libertad a cambio di 200 pengö i mi a bisa nan: “Ya cu Jehova a permití mi cai cerá, lo e percurá pa mi libertad tambe. Lo mi no cumpra mi libertad.” Pues nan a sentenciá mi na un castigu di 10 aña di prizon. Pero esei no tabata e último intento pa hací mi comprometé mi principionan. Corte a ofrecé pa pordoná mi, si mi bai di acuerdo pa sirbi solamente dos luna den e ehército, i sin cu mi ni sikiera mester a carga arma! Mi a nenga e oferta ei tambe, i mi sentencia den prizon a cuminsá.
Persecucion Ta Aumentá
Nan a bolbe hibá mi n’e prizon na Pécs. E biaha aki e tortura tabata asta mas severo. Nan a mara mi mannan tras di mi lomba, i a cologá mi na nan pa mas o ménos dos ora largu. Esei a pone cu tur dos mi scoudernan a sali for di lugá. Nan a ripití e tortura ei mas o ménos cada seis luna. Jehova ta esun cu mi tin cu gradicí cu mi no a entregá.
Na 1942, nan a hiba un grupo di nos—prizonero político, hudiu, i 26 Testigo di Jehova—n’e stad di Kursk den un área cu trupanan aleman tabata ocupá. Nan a entregá nos n’e alemannan, i esakinan a duna e prizoneronan e trabou di hiba cuminda, arma i paña p’e soldánan cu tabata na frontera. Nos, Testigonan, a nenga e trabou aki pasobra el a violá nos neutralidad cristian. Como resultado, nan a debolbé nos n’e húngaronan.
Finalmente, nan a pone nos den e prizon local na Kursk. Pa vários dia nan a bati nos cu klop di rubber tres bes pa dia. Mi a haña un sla den banda di mi cabes i mi cai riba mi rudianan. Miéntras nan tabata batí mi, mi a pensa: ‘Muri no ta asina difícil.’ Henter mi curpa a bira lam, di manera cu mi no tabata sinti nada. Pa tres dia nos no a haña net nada di come. Despues nan a hiba nos corte unda seis persona a keda sentenciá na morto. Ora cu a ehecutá e sentencia, nos 20 a resta.
E pruebanan di fe cu nos a pasa den durante e dianan ei na Kursk na October 1942, tabata e pruebanan di mas duru cu mi a yega di enfrentá. Loke Rey Jehósafat di antigwedad a expresá ora su pueblo a enfrentá un problema inmenso, a cuadra precis cu loke nos a sinti: “Den nos no tin poder dilanti dje multitud grandi aki cu ta bini contra nos; i nos mes no sa kico nos mester haci, pero nos wowonan ta den bo direccion.”—2 Crónicanan 20:12.
Nan a saca nos 20 pa nos coba nos graf comun, i 18 soldá húngaro a vigilá nos. Ora nos a caba di coba, a bisa nos cu nos tabatin dies minuut pa firma un documento cu, entre otro, tabata bisa: “E siñansa di Testigonan di Jehova ta robes. Lo mi no kere den dje ni apoy’é mas. Lo mi lucha p’e patria di Hungria . . . Cu mi firma mi ta confirmá cu mi ta djoin Iglesia Católico Romano.”
Despues dje dies minuutnan a bini e mandato: “Bira! Marcha bai n’e graf!” Despues, e mandato: “Promé i di tres prizonero baha den e buracu!” Nan a duna e dosnan aki otro dies minuut mas pa dicidí si nan ta firma e documento. Un dje soldánan a suplicá nan: “Legumai boso fe i sali for dje graf!” Tur hende a keda ketu. Anto, e oficial na encargo a tira e dos prizoneronan mata.
“Kico di e sobránan?” un soldá a puntra e oficial na encargo.
“Mara nan,” el a contestá. “Nos lo torturá nan un tiki mas anto mañan mainta seis or nos ta tira nan.”
Di ripiente un miedu a drentá mi, no pasobra lo mi a muri, sino di cu lo mi no por wanta e tortura i cu lo mi comprometé mi principionan. P’esei mi a hala dilanti i bisa: “Señor, nos a falta cu ley mescos cu nos rumannan cu bo a caba di tira. Di con bo no ta tira nos tambe?”
Pero nan no a hacié. Nan a mara nos mannan riba nos lomba. Anto nan a cologá nos na nos mannan. Ora nos tabata perde conocimentu, nan tabata basha awa riba nos. Nos tabatin un dolor teribel, pasobra e peso di nos curpa a saca nos scoudernan for di lugá. E tortura aki a sigui pa mas o ménos tres ora. Anto, di ripiente a bini un ordu pa no tira ningun Testigo di Jehova mas.
Un Mudansa pa Oost —Despues Huida
Tres siman despues nos mester a marcha den rij pa algun dia te cu nos a yega n’e oriyanan di Riu Don. E soldánan cu tabata na warda a bisa nos cu nan tabatin ordu pa no trece nos bek bibu. Durante dia nos mester a haci trabounan sin propósito, coba roi i despues cera nan bek. Anochi nos tabatin un poco libertad pa cana rond.
Na mi opinion, tabatin dos posibilidad. Nos por a muri einan mes, of nos por a hui for di e alemannan i entregá nos mes n’e rusonan. Nos tres so a dicidí di purba hui crusando e riu di vris, Don. Dia 12 di december 1942, nos a haci oracion na Jehova i nos a bai. Asina cu nos a alcansá frontera di Rusia, nan a pone nos den e campo pa prizonero unda tabatin rond di 35.000 prizonero. Pa primavera, solamente 2.300 prizonero tabata bibu ainda. Tur sobrá a muri di hamber.
Libertad Pero Mas Tragedia
Mi a sobrebibí e resto dje guera, incluso vários luna despues cu el a terminá, como un prizonero di Rusia. Por fin, na november 1945, mi a logra yega mi cas na Zahor. Ya cu nos hacienda tabata den un condicion deplorabel, mi mester a cuminsá completamente di nobo atrobe. Mi casá i yunan a traha riba e hacienda durante guera, pero na october 1944, ora e rusonan a aparecé, a evacuá i hiba nan n’e parti oost. Nan a plunder tur nos pertenencianan.
Ora mi a bolbe cas, e cos di mas pió tabata cu mi esposa tabata hopi malu. El a muri na februari 1946. E tabatin solamente 38 aña di edad. Nos a haña masha poco tempu pa disfrutá di nos reencuentro despues di mas cu cincu aña largu i difícil di separacion.
Mi a haña consuelo cerca mi rumannan spiritual, dor di asistí na reunion i participá den sirbishi di cas-pa-cas. Na 1947, mi por a fia algun cen pa biaha bai Brno, un biahe di mas o ménos 400 kilometer, pa asistí na un congreso. Einan, entre mi rumannan cristian, incluso Nathan H. Knorr, n’e tempu ei presidente di Watch Tower Bible and Tract Society, mi a ricibí hopi consuelo i animacion.
Nos no a disfrutá mashá di nos libertad despues di guera. Na 1948, comunistanan a cuminsá oprimí nos. Na 1952, nan a arestá hopi ruman cu tabata hiba delantera den e trabou di Testigonan di Jehova na Checoslovakia, i mi a haña e responsabilidad pa percurá p’e congregacionnan. Na 1954, mi tambe a ser arestá i sentenciá na cuater aña di prizon. Mi yu, Ján, i su yu homber Juraj tambe tabata den prizon pasobra nan a mantené nan neutralidad cristian. Mi a pasa dos aña den Pankrác, e prizon di estado na Praga. Na 1956, un amnestia a keda declará, i mi a haña libertad.
Libertad Por Fin!
Finalmente, na 1989, comunismo a perde forsa na Checoslovakia, i e trabou di Testigonan di Jehova a keda registrá legalmente. Pues, nos tabata liber pa reuní huntu i predicá públicamente. P’e tempu ei, e cantidad di Testigo na Zahor a yega casi shen, loke tabata rond di 1 testigo pa cada 10 persona den e pueblo. Un par di aña pasá, nos a traha un bunita i espacioso Salon di Reino cu un capacidad di mas o ménos 200 asiento na Zahor.
Mi salú no ta masha bon mas, p’esei ta rumannan ta hibá mi Salon di Reino. Pa mi ta un placer pa ta presente i un goso pa duna comentario durante e studio di E Toren di Vigilancia. Loke foral ta hací mi felis, ta e echo cu mi por mira representantenan di tres generacion di mi famia sirbi Jehova, incluso vários dje nietunan. Un di esakinan a sirbi como superintendente biahero di Testigonan di Jehova na Checoslovakia te cu responsabilidadnan di famia a pone cu e no por a cumpli cu esaki mas.
Mi ta gradicidu na Jehova cu el a fortalecé mi durante tur mi hopi tempunan di prueba. Loke a sostené mi tabata cu mi a fiha mi atencion riba dje—‘como si mi a mira Esun cu ta invisibel.’ (Hebreonan 11:27) Sí, mi a sinti su poderoso man di liberacion. Esei ta e motibu pakico, asta awor, mi ta sigui haci esfuerso pa ta na reunionnan di congregacion i pa participá den e trabou di declará su nomber den e ministerio público te n’e grado cu mi por.
[Plachi na página 25]
E Salon di Reino na Zahor
[Plachi na página 26]
Mi ta apreciá e privilegio di comentá durante e Studio di E Toren di Vigilancia