TÓPIKO PRINSIPAL | E MUNDU AKÍ A BAI FOR DI MAN?
Buskando Kontesta
SI BO ta preokupá i tin miedu pasobra tin asina tantu mal notisia, bo no ta e úniko hende ku ta sinti asina. Na 2014, Barack Obama, kende e tempu ei tabata presidente di Merka, a bisa ku e ta kere ku pa motibu di tur e mal notisianan ku ta sali den medionan di komunikashon, hopi hende ta konkluí “ku e mundu ta drai . . . asina lihé ku ningun hende no tin kontrol riba dje.”
Sinembargo, un poko tempu despues ku el a bisa esei, el a papia ku yen di entusiasmo riba medidanan ku nan a implementá pa resolvé vários problema mundial. El a yama sierto inisiativa ku gobièrnu a tuma “bon notisia” i a bisa ku e ta “yen di speransa” i “sumamente optimista.” Ku otro palabra, el a duna di komprondé ku e esfuersonan ku hende ku tin bon intenshon ta hasi, por yuda kontrolá e situashon na mundu i prevení un desaster mundial.
Hopi hende ta kompartí su optimismo. Tin di nan ta konfia den sientífikonan, kendenan ta pronostiká ku avanse rápido den teknologia lo por resolvé e problemanan di humanidat. Un eksperto riba tereno di teknologia i inovashon digital ta pronostiká ku na 2030, “nos teknologia lo ta mil biaha mas potente, i ku na 2045, teknologia lo ta un mion biaha mas potente.” El a bisa tambe: “Nos ta hasiendo un bon trabou. Apesar ku e problemanan ta mas grandi ku ántes, nos tin mas kapasidat pa enfrentá nan.”
Pues, kon malu presis e situashon den e mundu akí ta? Di bèrdat un desaster mundial lo sosodé pronto? Aunke algun sientífiko i polítiko ta papia yen di optimismo, hopi hende ta sinti nan insigur tokante futuro. Dikon?
ARMA DI DESTRUKSHON MASAL. Apesar di tur esfuerso ku Nashonnan Uni i otro organisashonnan a hasi pa logra desarmamentu nuklear, esaki no a duna resultado. Tin lidernan ku no ta hasi kaso di leinan internashonal di kontrol di arma. Paisnan ku tin un historia di armamentu nuklear ta buska tur manera pa remplasá nan bòmnan bieu ku bòmnan nobo ku ta mas destruktivo. I paisnan ku no tabatin arma di destrukshon masal awor por kaba ku un gran kantidat di hende.
E echo ku aktualmente tin asina tantu nashon ku arma nuklear ta hasi e mundu akí un lugá masha peligroso, asta ora, na moda di papia, tin pas. E publikashon Bulletin of the Atomic Scientists ta atvertí ku “e sistemanan di arma independiente i mortal ku tin kapasidat di mata sin intervenshon ni supervishon di hende ta kousa hopi preokupashon.”
NOS SALÚ TA BOU DI ATAKE. Loke siensia por logra riba tereno di salú tin límite. Faktornan di riesgo manera preshon haltu, sobrepeso, kontaminashon di aire i abusu di droga ku por kousa malesa ta oumentando. Mas i mas hende ta muri di malesanan ku no ta kontagioso, manera kanser, atake di kurason, atake selebral i diabétis. I e kantidat di hende ku no por traha, entre otro, pa motibu di problemanan mental ta sigui oumentá. Anto den añanan resien tabatin epidemianan inesperá i peligroso di e vírùsnan di Ebola i Zika. Kiko ta e konklushon? Wèl, hende no tin kontrol riba malesa, i ta parse ku no tin solushon tampoko.
HENDE TA KABA KU NATURALESA. Fábrikanan ta sigui kontaminá aire. I e konsekuensia ta ku tur aña miónes di hende ta muri debí na problemanan respiratorio.
Instansianan di gobièrnu, komunidatnan i hende individual ta basha awa di riolering, sushi di agrikultura i médiko, plèstik i otro supstansianan kontaminá den laman. E Encyclopedia of Marine Science ta splika ku “e supstansianan kontaminá akí ta venená tantu bestia komo mata den laman i tambe hende ku ta kome kuminda di laman ku ta kontaminá.”
I awa dushi ta kabando. P’esei, e outor Britániko Robin McKie, eksperto riba tópikonan sientífiko, a duna e siguiente spièrtamentu: “Mundu ta enfrentá un krísis di awa ku lo tin un efekto rònt mundu.” Polítikonan ta atmití ku skarsedat di awa ta un problema hopi grandi ku hende mes a krea i ku ta forma un peliger hopi serio.
NATURALESA TA KABA KU HENDE. Tormenta, orkan, tornado, tifon i temblor ta kousa inundashon, avalancha di lodo i hopi otro tipo di destrukshon. I nunka promé, asina hopi hende a muri òf sufri daño debí na e fenómenonan akí di naturalesa. Un estudio ku NASA a publiká ta indiká ku e chèns ta grandi ku lo bini “tormentonan mas fuerte, ola di kalor mortal i siklonan mas teribel di inundashon i sekura.” Pues, naturalesa lo kaba ku hende?
Sigur bo por pensa riba mas kos ku ta forma un menasa pa nos eksistensia. Pero ni maske bo analisá tur e kosnan malu ku ta pasando òf skucha loke polítikonan i sientífikonan ta bisa, bo no ta haña kontesta satisfaktorio tokante futuro pa bo preguntanan. Sinembargo, manera nos a menshoná den e artíkulo anterior, hopi hende a haña kontesta satisfaktorio pa preguntanan tokante e situashon aktual i futuro. Na unda abo por haña e kontestanan ei?