MWBR20 08 Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa gua Lujingu nu Mudimo wa Uklisto
AOÛT 3-9
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GUZOGA 13-14
“Khalenu nu Ngolo, Talenu Luholo Yehowa Uza Gumihuluisa”
(Guzoga 14:13, 14, NWT) Moize wawambelele athu egi: “Muvuigo woma. Khalenu nu ngolo, talenu luholo Yehowa uza gumihuluisa mangino. Enya Ejipitu awa mudi mumona mangino mbamushigo guamona luko. 14 Yehowa muene hakhenji mbawumiluila, enue mbamuhena tedie.”
w13-F 1/2 diyiji 4
Moize Wakhalele nu Gutshigina Guakola
Yajiya gukhala egi Moize gakhalelego mujiya egi Nzambi udi mutshigina gukhaphumuna Kianga Giabenga ha gubalegesa enya Isalele. Uvi wahagele mutshima wenji gudi Nzambi egi wajiya gutshita ndaga imoshi ha gubamba akombeledi enji. Moize wakhalele mutshigina nji egi enya Isalele akhale nu gutshigina gua luholo lumoshi. Biblia idi muzuela egi: “Moize wawambelele athu egi: ‘Muvuigo woma. Khalenu nu ngolo, talenu luholo Yehowa uza gumihuluisa mangino.’” (Guzoga 14:13, NWT) Moize wabingile ha gukolesa gutshigina gua enya Isalele ba? Ayi, handaga Biblia idi muzuela mukunda nu Moize nu enya Isalele agasue egi: “Mukunda nu gutshigina enya Isalele azawugile Kianga Giabenga gifua ha mavu alandu.” (Hebelu 11:29) Gutshigina gua Moize guamubatele gubonga hamoshi nu athu agasue a landudile gifezeselo gienji.
(Guzoga 14:21, 22, NWT) Moize wasunuine koko dienji holu dia kianga. Yehowa watumine funji yakola ya gu khanda ya mazogelo a kumbi phipha ya mudidi ha gukhaphumuna meya nu ha gumonesa gishegele gia gimigina. Meya akhaphumuine kianga mu itshinyi iyadi. 22 Enya Isalele abalegele mukatshi dia kianga holu dia mavu alandu. Meya amagenele gifua ibayi koko nu koko.
w18.09-F diyiji 26 par. 13
Nzambi wa Ngolo Jiagasue Wana Gunemesa Athu
13 Tanga Guzoga 14:19-22. Tangiza egi udi mukatshi dia enya Isalele, Farao nu masuta enji adi gumihata gungima. Gutuama dienu Kianga Giabenga gidi guene, muakuatagana diago. Uvi mu tangua diene, Nzambi watshita ndaga imoshi ya gushimana. Tuta diakhalele gutuama diabalumuga gungima dienu, diakanga enya Ejipitu njila ha gumimona. Phundo ya enya Ejipitu idi mu phipha uvi yenu idi nu muanya. Idi ndaga ya gushimana diago! Gungima, wamona Moize musununa koko dienji hulo dia kianga, nu funji yakola ya gukhanda ya mazogelo a kumbi yasendesa gubalega nu ya khaphumuma kianga mu itshinyi mbadi. Aye nu enya fami yaye nu shitu jienu nu athu ako, muasendesa guwenda holu dia mavu agimigina. Mu tangua diene, wamona ndaga imoshi ya gushimana. Mavu ashigo nu ithotho nga adiadiama. Uvi, adi agimigina nu alatenyi. Gishina giene, ikhale athu anyi anago guwenda muabonga, adi muwenda kiahawa lume uu nu ha sambua diko.
(Guzoga 14:26-28, NWT) Yehowa wawambelele Moize egi: “Sununa koko diaye holu dia kianga hagula meya atshuige enya Ejipitu nu phusu-phusu jiawo jia ita, nu athu adi holu dia tubalu.” 27 Mu gimenegena Moize wasunuine koko dienji holu dia kianga, meya avutugile mu mafundo awo. Hakambele enya Ejipitu gulenga, Yehowa wakhalele mualutula mukatshi dia kianga. 28 Meya avutugile, atshuigile phusu-phusu nu athu akhalele holu dia tubalu nu masuta agasue a Farao alanduile enya Isalele mukatshi dia kianga. Nga muthu mumoshi gasalelego nu monyo.
w09-F 15/3 diyiji 7 par. 2-3
Ujimbilago Yehowa
Tangua enya Ejipitu akhalele mubindagana nu phusu-phusu jiawo jia ita, enya Isalele agasue akhalele azawuga gale ha sambua. Mu tangua diene, Moize wasunuine koko guenji holu dia Kianga Giabenga. Ngenyi, Yehowa wabungishile meya agasue a mu Kianga. Ashiyile Farao nu masuta enji nu phusu-phusu jiawo jiagasue jia ita. Nga muthu mumoshi mukatshi diawo gasalelego nu monyo. Enya Isalele ahuluishiwe diago!—Guz. 14:26-28; Ngi. 136:13-15.
Mene jia ndaga eji jiahanele woma gudi ifutshi yakhalele mujinga hehi. (Guz. 15:14-16) Ivo 40 gungima, Lahaba wa gu Yeliko wawambelele mala mbadi a enya Isalele egi: “Woma wenu watukuatele, . . . handaga tuavile lukuma lua luholo luamiginyishile Yehowa meya a Kianga Giabenga gu phala yenu tangua muazogele mu mavu a Ejipitu.” (Yosh. 2:9, 10, NWT) Ifutshi yagasue yakhalelego mukombelela Yehowa yajimbidilego luholo muene gawuluishile akombeledi enji. Yadiago, enya Isalele akhalele nu ishina yavula yakhalele guaatuma hagula ajimbilago Yehowa.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Guzoga 13:17, NWT) Tangua Farao gabembele athu ha guya, Nzambi gaatuamezelego mu njila ya gukhanda ya mavu a enya Filistiya, ikhale njila yene yakhalele ya gibatu. Handaga Nzambi wazuelele egi: “Athu ajiya gusombegesa matangi awo gula atagana nu ita, ngenyi ajiya guvutuga gu Ejipitu.”
it-1-F diyiji 1015 par. 6
Njila Yakoma, Njila
Mu tangua dikulu, njila jiakoma nu njila jiazonda nu njila jiakhalele mukalegela enya mungenda, jiakhalele muya mu membo akoma nu mu membo a ufumu a terituare ya Palestine. (Lutang 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Yosh 2:22; Manz 21:19; 1 Sam 6:9, 12; 13:17, 18; tala ROUTE DU ROI.) Ha gufezegesa, njila yakoma athu akhalele mukalela muavula yakhalele mukatuga gu Ejipitu, yakhalele muya mu membo akoma a gu Filistiya, gu Gaza nu Egelone. Yakhalele muya luko gu khanda ya Nordi-Este gu Megido. Njila yene yakhalele muya uu nu gu Hazole, gu Nordi ya Kianga gia Galilea; yakhalele nji muya uu nu gu Damase. Njila yakhalele mukatuga gu Ejipitu mubalega gu Filistiya ha guya mu Mavu a Gutendelela, yakhalele njila ya gibatu. Uvi Yehowa mu guzumba guenji, watuamezele enya Isalele mu njila iko hagula alebigo muila gu uluishi wa enya Filistiya.—Guz 13:17.
(Guzoga 14:2) “Wambela enya Isalele ha guvutuga mujiga phundo yawo gutuama dia Pihahilota, hakatshi dia Megidole nu kianga, gutuama dia dimbo dia Bale-sefone. Mujige phundo yenu guene hehi nu kianga.
it-1-F diyiji 848 par. 4-5
Guzoga
Gui Kianga Giabenga giadikhaphumuine ha Guhana Njila Hagula enya Isalele Abalege?
Mu lusugu lua mbadi lua vuayaje ya enya Isalele gu Etham “hehi nu mavu a luselenga,” Nzambi wawambelele Moize “ha guvutuga mujiga phundo yawo gutuama dia Pihahilota . . . hehi nu kianga.” Ndaga yene yakhalele naye gutuma Farao ha gutangiza egi enya Isalele “adi muwungagana.” (Guz 13:20; 14:1-3) Enya ndunge anyi ana zuela egi enya Isalele abalegele mu njila ya el Haj, ana monesa egi mbimbi jia Hebelu jiabalumuiwe egi ‘guvutu gu ngima’ jianago gukotelesa phamba “gukondomoga” nga “gukatuga mu njila.” Uvi jiana kotelesa diago guvutuga; jiajiya nji gukotelesa egi muthu udi muya gu khanda ya gudisha diago. Ana zuela luko egi hayile enya Isalele gu khanda ya Nordi ya golf ya Suez, abalumugile luko ha guya gu khanda ya Este ya milundu yana tamegewa egi djebel Ataqa. Milundu yene idi gu khanda ya Weste ya golf ya Suez. Enya ndunge ene ana zuela luko egi, luholo enya Isalele akhalele avula, akhalelego nu luholo lua gulenga gula mbalagaji udi guahata wakatuga gu khanda ya Nordi. Mukunda natshi? Handaga kianga giakhelele naye guakanga njila.
Mene jia enya Yuda a mu siekle ya thomo ya tangua dietu, jiana zuelela nji ndaga eyi. (Tala PIHAHIROTH.) Uvi, ndaga yabalega ndando idi egi, ndaga yana zuela Biblia idi gudivua nu matangi tuazuelela mu paragrafe yabalega. Uvi matangi ene adi gudisha nu ndaga jiana zuela enya ndunge avula. (Guz 14:9-16) Idi mumonega egi guma guazawugile enya Isalele guakhalele gualeha nu Golfe (fundo Kianga Giabenga gia dikhaphumuna mu itshinyi mbadi gu Weste) hagula Farao nu masuta enji amonyigo luholo lua guhata enya Isalele gu sambua diko.—Guz 14:22, 23.
AOÛT 10-16
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GUZOGA 15-16
“Tumbuisa Yehowa mu Ngimbo”
(Guzoga 15:1, 2, NWT) Gungima Moize nu enya Isalele ayimbile Yehowa lungimbo elu: “Nguyimbile Yehowa lungimbo, handaga lutumbu luenji luabalega gukoma. Muene wabishila gabalu nu muthu udi gugawendesa mu kianga. 2 Yah udi ngolo jiami handaga muene wabua muhuluishi wami. Muene udi Nzambi wami, mbangumutumbuisa; Nzambi wa shami, ame mbangumutumbuisa.
w95-F 15/10 diyiji 11 par. 11
Mukunda Natshi Tudi Naye Guvuila Nzambi Woma Mangino?
11 Yehowa watumbuishile jina dienji gu meso a akombeledi enji luholo gashiyile masuta a gu Ejipitu. Ngenyi, jina dienji diajiyiwe muavula. (Yoshua 2:9, 10; 4:23, 24) Yadiago, jina dia Yehowa diatumbuishiwe muavula gubalega nzambi jia enya Ejipitu jinyi jiabingilego ha guhuluisa akombeledi awo. Enya Ejipitu ashile mutshima gudi nzambi jiawo, gudi muthu wana gufua, nu mu ngolo jia masuta awo. Uvi, abingilego nga hazonda. (Ngimbo 146:3) Tushigo naye gudihula luholo enya Isalele ayimbile ngimbo jia gutumbuisa, ha gumonesa woma akhalele nawo gudi Nzambi wa monyo, wana guhuluisa akombeledi enji!
(Guzoga 15:11, NWT) Nzambi mutshi udi gifua aye, O Yehowa? Nanyi udi gifua aye, aye udi wabalega gijila? Aye muthu udi naye guvuiwa woma nu gutumbuishiwa mu ngimbo, wana tshita ndaga jiagushimana.
(Guzoga 15:18) Yehowa mbawuhinyina ivo nu ivo.
w95-F 15/10 diyiji 11-12 par. 15-16
Mukunda Natshi Tudi Naye Guvuila Nzambi Woma Mangino?
15 Nga tuakhalele mukhatshi dia athu ahuluishiwe hangoshi nu Moize, nga tuayimbile egi: “Nzambi mutshi udi gifua aye, O Yehowa? Nanyi udi gifua aye, aye udi wabalega gijila? Aye muthu udi naye guvuiwa woma nu gutumbuishiwa mu ngimbo, wana tshita ndaga jiagushimana.” (Guzoga 15:11, NWT) Ivo yavula gungima, athu ayimbile luko mbimbi jia lungimbo elu. Mu mukanda wa gisugishilo wa Biblia, mupostolo Yone udi muzuelela akombeledi agujinginyina anyi ambiwe maji mu nyuma. Udi muzuela egi: “Adi muyimba lungimbo lua Moize, muhiga wa Nzambi, nu lungimbo lua Mon’a Gimeme.” Lungimbo luene ludi muzuelela itshi? Ludi muzuela egi: “Yehowa Nzambi wa Ngolo Jiagasue, midimo yaye idi yakoma nu ya gushimana. Fumu wa ivo nu ivo, njila jiaye jidi jiabonga nu jia giamatshidia. Yehowa, nanyi mbagashigo guguvuila woma, nu mbagashigo mutumbuisa jina diaye? Handaga aye phamba udi wagujinginyina.”—Yatuwuwe 15:2-4, NWT.
16 Mangino nji, akombeledi a Yehowa akatugile gale mu uhiga. Anago gusuaguluga phamba nu ima yafugile muene nu midimo yenji, uvi ana zumba nji mikhuala yenji. Athu a ifutshi yagasue ana katuga mu uhiga mu nyuma, anago gudinginyisa mu ndaga jia ha mavu awa abola, handaga ana jiya mikhuala yatagana ya Nzambi nu ana guyitumagela. Givo nu givo, athu avula ana gubemba mavu awa abola a satana ha gungina mu ulondegi wawaha wa akombeledi a Yehowa. Gualeha ndo, tangua Nzambi mbagashiya ikombelelo yagasue ya mambo nu mavu awa a satana, athu abonga mbajinga mu mavu ahe-ahe ivo nu ivo.
(Guzoga 15:20, 21, NWT) Gungima Miriame, profete ya mukhetu, phangi’a Alona, wazudile gangoma ha mago enji; akhetu agasue akhalele gumulandula nu tungoma tuawo ha mago nu akhalele mukina. 21 Miriame wahanele mala mvutu mu lungimbo egi: “Yimbilenu Yehowa lungimbo handaga lutumbu luenji luabalega gukoma. Muene wabishila gabalu nu muthu udi gugawendesa mu kianga.”
it-2-F diyiji 360 par. 6
Miziki
Gu Isalele, ngimbo jiavula jiakhalele muyimbiwa mu hunji. Yakotelesa egi, athu ako akhalele muhana lungimbo uvi ako mutaya nga mukumbula lungimbo luene gungima. Nga ndo muthu mumoshi gahanyi lungimbo, hunji dia athu ako alutayi gungima. Idi mumonega egi guyimba ngenyi guene Biblia yana zuelela egi ‘guhana mvutu.’ (Guz 15:21; 1 Sam 18:6, 7) Luholo ngimbo jiko jiasonegewe, gifua Ngimbo 136, jidi mumonesa luholo ngimbo jiene jiakhalele muyimbiwa. Mu tangua dia Nehemiya, mahunji mbadi ayimbile nji luholo elu ha guhana Yehowa mersi tangua amanesele gutunga ibayi ya Yelusalema.—Neh 12:31, 38, 40-42; tala CHANT.
it-2-F diyiji 674 par. 1
Profete wa Mukhetu
Miriame udi mukhetu wa thomo udi mutangewa gifua profete mu Biblia. Idi yadiago egi Nzambi wazuelele ndaga imoshi nga jiavula mu njila jenji, yajiya gukhala nu ngimbo jiayimbile muene. (Guz 15:20, 21) Gishina giene, Miriame nu Alona awambelele Moize egi: “Muene [Yehowa] gazuelelego nji mu njila yetu ba?” (Lutang 12:2) Mu njila ya Profete Mika, Yehowa wazuelele egi watumine “Moize nu Alona nu Miriame” gutuama dia enya Isalele tangua diaazolele muene mu uhiga gu Ejipitu. (Mika 6:4) Ngatshima Miriame wakhalele nu luendu lua gukhala profete wa Nzambi, ufuta wenji nu Nzambi wakhalelego wakola gifua wa phangi’enji Moize. Tangua Miriame gakambele guzangula fundo dia Moize, Nzambi wamuhanele ndola yakola sha.—Lutang 12:1-15.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Guzoga 16:13) Mu ngueze, tunjila tuajile nu tuazalele mu phundo. Mu gimenegena, mavu a gu khulo ya phundo akhalele ateba nu mame.
w11-F 1/9 diyiji 14
Wana Guyijiya Ba?
Tangua enya Isalele akhalele mu mavu a luselenga, mukunda natshi Nzambi gaahanele tunjila ha gudia?
Tangua enya Isalele azogele mu mavu a Ejipitu, Nzambi waahanele mbala jiyadi tunjila tuavula tuagudia.—Guzoga 16:13; Lutango 11:31.
Tunjila tuene tuana khala tuazonda. Gamoshi gana khala ulehelo wago hehi nu 18 santimetre, uvi gunema guago hehi nu 100 grame. Tuana tunga yanzu yato mu mafundo avula a gu Weste ya Asie nu ya gu Europe. Mu sungi ya guhuma, tuana guya mujinga gu Nordi ya Afrika nu gu Arabie. Tunjila tuene tuana khala tuavula tangua tuana balega gu Este ya Kianga gia Méditerranée nu gu Mavu a Sinayi.
Mukanda le Nouveau dictionnaire biblique wana zuela egi, tunjila tuene “tuana guya phushi jiabala, enji muhehe wana gutukuatesa. Gula muhehe wasombegesa khanda udi muya, nga ndo gula tunjila tuene tuahuila handaga tuakatuga gualeha, tuana gubua hashi ha guhuluguga.” Gutuama egi tulandule guya, tuana balegesa lusugu lumoshi nga mbadi ha fundo diene. Ngenyi yana khala yaleba gudi mayanga ha gutukuata. Mu gisendeselo gia siekle ya 20, givo nu givo gifutshi gia Ejipitu giakhalele mudigila ifutshi iko tunjila tuene guvula hehi nu 3 milio mukunda nu gudia.
Mbala jiagasue mbadi enya Isalele adile tunjila tuene, yakhalele mu sungi ya gishiyo. Mu sungi yene tunjila tuana balega muavula mu mavu a Sinayi, uvi Yehowa watumine ‘funji ha gutuameza’ tunjila tuene gu phundo ya enya Isalele.—Lutango 11:31.
(Guzoga 16:32-34, NWT) Gungima Moize wazuelele egi: “Yehowa wazuela gamba, ‘Zalesenu gizongelo gia omere imoshi, muyibambe mukunda nu indongo mbayimilandula, hagula ajiya gumona mapha ngamihanele ha gudia mu mavu a luselenga tangua ngamizolele mu Ejipitu.’” 33 Hene, Moize wawambelele Alona egi: “Zangula bungu, umbe gizongelo gimoshi gia omere ya mana. Dihage gutuama dia Yehowa ha gudibambela indongo mbayimilandula.” 34 Gifua luholo Yehowa gawambelele Moize, Alona wayihagele gutuama dia Uthemua ha guyibamba.
w06-F 15/1 diyiji 31
Mihu yana Guhula Athu ana Gutanga Mikanda Yetu
Tangua enya Isalele azogele mu uhiga gu Ejipitu, matangua azonda gungima, asendesele guzuela muabola mukunda nu ima ya gudia. Hene Yehowa waahanele mana ha gudia. (Guzoga 12:17, 18; 16:1-5) Mu tangua diene, Moize wawambelele Alona egi: “Zangula bungu, umbe gizongelo gimoshi gia omere ya mana. Dihage gutuama dia Yehowa ha gudibambela indongo mbayimilandula.” Biblia idi muzuela luko egi: “Gifua luholo Yehowa gawambelele Moize, Alona wayihagele gutuama dia Uthemua [mushete wakhalele mubambewa ima ya ndando] ha guyibamba.” (Guzoga 16:33, 34) Idi yadiago egi Alona wambile mana mu bungu mu tangua diene. Uvi ha gudihaga gutuama dia Uthemua, wakhalele naye gunengena uu nu tangua Moize mbagalonda mushete ha gumba ibala ya maseso muene.
AOÛT 17-23
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GUZOGA 17-18
“Aphangi a Gudibulumuisa Ana Guhana Aphangi ako Formasio nu Inemo”
(Guzoga 18:17, 18, NWT) Giwaji gia Moize wamuwambelele egi: “Luholo luaye lua gutshita ndaga lushigo luabonga. 18 Aye nu athu adi muza gugumona mbamuhuila, handaga ginemo egi giagubalega guvula. Aye wajiyilego gugitagenesa hakhaye.
w13-F 1/2 diyiji 6
Moize Wakhalele nu Khadilo dia Guzumba
Moize wakhalele muzumba enya Isalele. Enya Isalele akhalele mujiya egi Yehowa watombele Moize ha guatuameza. Hene, milonga yagasue yakhalele guabuila akhalele muya nayo gudi Moize. Biblia idi muzuela egi: ‘Athu akhalele mumagana gutuama dia Moize sendese mu gimenegena uu nu mu ngueze.’ (Guzoga 18:13-16) Moize wakhalele muhuila muavula handaga wakhalele mubalegesa lusugu lua mudidi ha gutegelela enya Isalele muza gumuwambela milonga yawo! Uvi, wakhalele nu gusuanguluga ha guakuatesa handaga wakhalele guazumba.
(Guzoga 18:21, 22) Tomba mukatshi dia athu, mala adi atagana ana vila Nzambi woma, athu agushila mutshima, ajiyilego gusumbiwa mu milonga. Ahage mafumu a athu ginunu, mafumu athu lukhama, mafumu a athu makumi atano nu mafumu a athu kumi. 22 Adi naye gusophesa athu gula milonga yabua. Gula milonga idi yakola, ajiya guza nayo gudi aye, uvi gula idi yazonda ene hakhawo ajiya guyimanesela. Gula wakhapha nawo inemo ngenyi, mudimo waye wajiya guleba.
w03-F 1/11 diyiji 6 par. 2
Gushila Athu Mutshima Gudi nu Ndando ha Gukhala nu Gusuanguluga
Mala awa amonesele makalegelo abonga gutuama egi ahanewe inemo ya athu a gushila mutshima. Akhalele mumonesa tangua diagasue egi ana vila Nzambi woma. Luko, akhalele diago munemesa Nzambi nu gutshita ndaga jiana gumusuanguluisa. Athu agasue akhalele mujiya egi mala awa akhalele mutshita ngolo ha gunemesa mikhuala ya Nzambi. Akhalele mutuna gusumbiwa mu milonga; khadilo edi diaakuatesele ha gukalegela ufumu wawo mu luholo luabonga. Luholo athu akhalele guahagela mutshima, mala awa akhalelego mutshita ndaga ha gukamba gubonga guawo, gua enya fami jiawo, nga gua mafuta awo.
(Guzoga 18:24, 25) Moize wavile gatshididi ndaga jiazuelele giwaji gienji, watshitshile ndaga jiagasue gifua muamuwambelele muene. 25 Moize watombele mala atagana mukhatshi dia enya Isalele. Waahagele mafumu gutuama diawo. Mafumu a athu ginunu, mafumu athu lukhama, mafumu a athu makumi atano nu mafumu a athu kumi.
w02-F 15/5 diyiji 25 par. 5
Khadilo dia Gujinginyina Diana Tuameza Athu Abonga
Moize wakhalele muthu wa gudibulumuisa lume. Hahuidile muene ha gusophesa milonga hakhenji, giwaji gienji Yetelo wamuhanele lubelo lua ndando luamukuatesele. Wamulezele ha gukhapha inemo nu mala ako atagana. Moize watshiginyile longo diene handaga wajiyile egi gashigo watagana ha gutagenesa inemo yagasue. (Guzoga 18:17-26; Lutango 12:3) Muthu wa gudibulumuisa ganago gutuna ha guhana athu ako inemo. Luko, ganago guvua woma egi wajiya gutotesa ufumu wenji gula wakhapha inemo yenji nu mala ako atagana. (Lutango 11:16, 17, 26-29) Uvi, wana kuatesa athu ako hagula akule mu nyuma. (1 Timote 4:15) Aye nji wakhala muthu wa luholo elu ba?
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Guzoga 17:11-13) Gula Moize wathuphula mago, enya Isalele akhalele mubalega jingolo. Uvi, gula washigula mago enji hashi, enya Amaleke akhalele mubalega jingolo. 12 Tangua mago a Moize aholele, Alona nu Hule azanguile seso adihagele gungima dienji, muene waditumbigile hene. Gungima, Alona nu Hule athuphuile mago a Moize, yowu khanda eyi yowu khanda iko. Ngenyi, mago enji asalele a guthuphula uu nu hashiwugile kumbi. 13 Yoshua wabingile Amaleke nu athu enji nu phogo ya khusa.
w16.09-F diyiji 6 par. 14
“Ulebesago Mago Aye”
14 Alona nu Hule akhuatesele Moize ha guthuphula mago enji mu tangua dia ita. Esue nji mangino, tuajiya gukamba maluholo a gukuatesa aphangi’etu nu guahana ima adi nayo funu. Akuatshi tudi naye gukuatesa? Tuajiya gukuatesa aphangi adi agukola, adi nu ukhashi mu muila, adi mutagana nu umbalagaji mu fami jiawo, adi gudivua hakhawo, nga anyi afuishile muthu akhalele muzumba. Tuajiya nji gukuatesa mavuala adi mushinjigiwa ha gutshita ndaga jiabola. Luko, tuajiya gukuatesa mavuala adi mukamba “gudinginyisa mu ndaga jia ha mavu awa” gifua, gungina makhalasa aleha-leha nga gukamba midimo ya falanga jiavula-vula. (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14) Hene kamba maluholo abonga a guta maga nu aphangi ako tangua mudi gu Inzo ya Ufumu, mu mudimo wa gulongesa, tangua mudi mudia homoshi, nga tangua mudi muta maga mu telephone.
(Guzoga 17:14, NWT) Yehowa wawambele Moize egi: “Sonega ndaga eyi mu mukanda hagula athu ayibuitshigo mutshima. Uyiwambela nji Yoshua egi, ‘Mbangushiya diago enya Amaleke hagula jina diawo ditote hashi a mavu.’”
it-1-F diyiji 395 par. 1
Canon
Mikanda yasonegele Moize mu utuameji wa nyuma ya Nzambi yana tamegewa nji egi canon. Mikanda yene yana kuatesa ha gukombelela Yehowa mu luholo luatagana. Yadiago, ndaga jidi mu mikanda yene jidi mumonesa egi wayisonegele mu utuameji wa nyuma ya Nzambi. Moize hakhenji gakambelego gudibuisa mutuameji wa enya Isalele handaga mu giphungu gia thomo watunyile ginemo giene. (Guz 3:10, 11; 4:10-14) Uvi, Nzambi wamutombele nu wamuhanele ngolo jia gutshita ndaga jia gushimana. Ikhale nganga-ngombo jia Farao jiatshiginyile diago egi ndaga jiakhalele mutshita Moize jiakatugile gudi Nzambi. (Guz 4:1-9; 8:16-19) Moize gabuilego muzuedi nu musonegi mu matangi enji hakhenji. Nyuma ya Nzambi nu khadilo dia gutumagela mikuala yenji, yakuatesele Moize ha guzuela nu ha gusonega mikanda ya Biblia yana tamegewa egi canon.—Guz 17:14.
AOÛT 24-30
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GUZOGA 19-20
“Luholo Lutshi Mikhuala Kumi idi Gugutadila?”
(Guzoga 20:3-7, NWT) Ukombelelago nzambi jiko khuta ame. 4 “Udisongelago gisongo nga gifuanesa gia gima gidi gosa mu dilu, gidi hashi a mavu nga gidi mu meya. 5 Ugifugamenago, ugikombelelago handaga ame Yehowa Nzambi waye ngudi Nzambi wana tshigina egi athu akhale agujinginyina phamba gudi ame. Ngudi muhana ndola gudi ana mukunda nu gubola gua a shawo uu nu mu gindongo gia nguana gia athu adi nu umbalagaji nu ame. 6 Uvi, athu adi gunguzumba nu adi mubamba mikhuala yami, ngudi guamonesela guzumba gua giamatshidia uu nu mu indongo inunu. 7 “Ushigo naye gukalegela jina dia Yehowa Nzambi waye mu luholo luabola, handaga Yehowa mbawuhana ndola gudi muthu udi mukalegela jina dienji mu luholo luabola.
w89-F 15/11 diyiji 5 par. 6
Mikhuala Kumi idi Mukotelesa Itshi Mukunda nu Aye?
Mikhuala nguana ya thomo idi mumonesa ndaga jidi gututoga Yehowa ha gukalagala. Mukhuala wa thomo udi mumonesa egi Nzambi wana toga egi tumukombelele phamba muene. (Matayo 4:10) Mukhuala wa mbadi udi muzuela egi akombeledi enji ashigo naye gukombelela isongo. (1 Yone 5:21) Wa thathu udi muzuela egi tudi naye gunemesa jina dia Nzambi nu gudikalegela mu luholo luatagana. (Yone 17:26; Lomo 10:13) Wa nguana udi mumonesa egi tudi naye gudihana muavula mu ndaga jia mu nyuma. Ngenyi tuajiya guhululuga. Uvi tushigo naye ‘gutadila lusugu lua guhululuga’ gifua Afalese.—Hebelu 4:9, 10.
(Guzoga 20:8-11, NWT) “Ubuitshigo mutshima gu Lusugu lua Guhululuga hagula lukhale luagijila. 9 Udi naye gutshita midimo yaye yagasue mu masugu samano 10 uvi, lusugu lua sambadi ludi naye gukhala lusugu lua guhululuga mukunda nu Yehowa Nzambi waye. Ushigo naye gutshita nga mudimo umoshi, ikhale aye nga mun’aye wa yala nu wa mukhetu nga muhiga waye wa yala nu wa mukhetu nga shitu yaye nga ngenji idi gumbo diaye. 11 Handaga mu masugu samano Yehowa wafugile dilu nu mavu nu kianga nu ima yagasue; uvi mu lusugu lua sambadi wahulugile. Gishina giene Yehowa washimbigile lusugu lua guhululuga nu walubuishile luagijila.
(Guzoga 20:12-17, NWT) “Nemesa shaye nu ginaye hagula ujinge muavula mu mavu adi Yehowa Nzambi waye muguhana. 13 “Ushiyigo muthu. 14 “Ukalagalago uthambi. 15 “Ukuyigo. 16 “Uzogelago mukuenu uthemua wa mambo. 17 “Uvilago inzo ya mukuenu nzala. Uvilago mukhaji’a mukuenu nga muhiga wenji wa yala nga wa mukhetu nga ngombe yenji nu phunda nga gima gienji gitshi giko nzala.”
w89-F 15/11 diyiji 6 par. 1-2
Mikhuala Kumi idi Mukotelesa Itshi Mukunda nu Aye?
Mukhuala wa thano udi muzuela egi gula ana adi mulandula gutumagela mvuaji jiawo, fami yagasue mbayikhala nu gusuanguluga, Yehowa nji mbawaashimbiga. Luko, ‘mukhuala owu wa gudiangela udi nu gutendelela,’ udi muhana felela diabonga diago! Ngenyi “ndaga mbajibalega muabonga mukunda nu aye nu mbawujinga muavula hashi a mavu.” (Efeso 6:1-3, NWT) Luholo tudi mujinga mu “masugu a gisugishilo” a mavu awa abola, mavuala adi mutumagela mvuaji jiawo adi muheta luendu lua gujinga mayilago.—2 Timote 3:1; Yone 11:26.
Guzumba athu ako guana gutukuatesa ha gutuna gutshita ndaga jiabola gifua (Samano) gushiya muthu, (Sambadi) uthambi, (Nage) unzangi, nu (Divua) guzogela muthu uthemua wa mambo. (1 Yone 3:10-12; Hebelu 13:4; Efeso 4:28; Matayo 5:37; Ishima 6:16-19) Uvi idi gutulongesa itshi? Mukhuala wa Kumi udi gutukuatesa ha gujiya egi Yehowa udi gututoga egi tukhale tangua diagasue nu matangi atagana gu meso enji.—Ishima 21:2.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Guzoga 19:5, 6, NWT) Henyaha gula mudi gungutumagela nu mudi munemesa gikotelo giami, mbamukhala diago athu ami mukhatshi dia athu agasue, handaga mavu agasue adi ami. 6 Enue mbamubua ufumu wa nganga-nzambi nu gifutshi gia gijila mukunda nu ame.’ Eji mbimbi udi naye guwambela enya Isalele.”
it-2-F diyiji 658 par. 5-6
Nganga-nzambi
Unganga-nzambi wa Aklisto. Yehowa walayile enya Isalele egi, gula ene anemesa mikhuala yenji, mbaabua “ufumu wa nganga-nzambi nu gifutshi gia gijila” mukunda nu Muene. (Guz 19:6) Uvi, unganga-nzambi wa giphuta gia Alona wakhalele naye gulandula gukalagala midimo yenji uu nu mbahaza nganga-nzambi wakoma watendelewe. (Heb 8:4, 5) Unganga-nzambi wene wakhalele naye gushipha uu nu gu gisugishilo gia gikotelo gia Mukhuala, tangua gikotelo gihe-gihe giakhalele naye gusendesa. (Heb 7:11-14; 8:6, 7, 13) Enya Isalele akhalele athu a thomo Yehowa watamegele ha gukhala nganga-nzambi nu ha gutshita mudimo mu Ufumu wenji. Gungima, Yehowa watamegele nji enya ifutshi yagasue.—Makal 10:34, 35; 15:14; Lomo 10:21.
Phamba enya Yuda azonda atshiginyile Klisto. Gishina giene, enya Isalele akhalelego atagana ha gutombewa gifua athu a giamatshidia a ufumu wa nganga-nzambi nu giphuta gia gijila. (Lomo 11:7, 20) Enya Isalele asalelego agujinginyina gudi Yehowa. Hene ivo yavula gutuama, waatemesele mu njila ya profete Hoshea egi: “Handaga aye watunyile malongo ami, ame nji mbangugutuna. Mbawukhadigo luko nganga-nzambi wami handaga wabuitshile mutshima gu mukhuala wa Nzambi waye. Ame nji mbangubuita an’aye a mala mutshima.” (Hosh 4:6) Mukunda nu ndaga yene, Yesu wawambelele mafumu a enya Yuda egi: “Ufumu wa Nzambi mbawumikatudiwa, mbawuhuiwa gifutshi giko gidi muyima mabundu awo.” (Mat 21:43) Tangua diakhalele Yesu Klisto ha mavu, wakhalele mutumagela Mukhuala wa Moize. Wakhalele mujiya egi nganga-nzambi jia giphuta gia Alona jiakhalele mulandula gutshita mudimo. Hene hasagele muene enya hute, waatogele ha guya mumona nganga-nzambi ha guhana misomonyi yakhalele mutogewa.—Mat 8:4; Mako 1:44; Luka 17:14.
(Guzoga 20:4, 5) “Udisongelago gisongo nga gifuanesa gia gima gidi gosa mu dilu, gidi hashi’a mavu nga gidi mu meya. 5 Ugifugamenago, ugikombelelago handaga ame Yehowa Nzambi waye ngudi Nzambi wana tshigina egi athu akhale agujinginyina phamba gudi ame. Ngudi muhana ndola gudi ana mukunda nu gubola gua a shawo uu nu mu gindongo gia nguana gia athu adi nu umbalagaji nu ame.
w04-F 15/3 diyiji 27 par. 1
Ndaga jia Ndando Jidi mu Mukanda wa Guzoga
20:5—Luholo lutshi Yehowa wana hana ‘ndola mukunda nu gubola gua a tata’ uu nu mu indongo yalandula? Gula muthu wabua mbuta, wana sophesewa ha gutadila makalegelo nu umuthu wenji. Uvi tangua enya Isalele atunyile Yehowa ha gukombelela isongo, malamba akhalele guabuila indongo yagasue. Ikhale enya Isalele anyi akhalele agujinginyina gudi Yehowa, amonele malamba a gubola guakalegele ash’awo. Ikombelelo ya mambo ya ifutshi iko yaakuateselego ha gusala agujinginyina.
AOÛT 31–SEPTEMBRE 6
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GUZOGA 21-22
“Khala Muzula Monyo nu Ndando Gifua Yehowa”
(Guzoga 21:20) “Gula muthu wawasa muhiga wenji wa yala nga wa mukhetu fimbo, muene wafua mu tangua diene dimoshi, muthu muene udi naye guhanewa ndola.
it-1-F diyiji 553 par. 1
Guwasa
Mukhuala wakhalele muhana enya Hebelu njila ya guwasa ahiga awo a mala nga a akhetu fimbo gula ene atuna guaatumagela nga a alumbugila. Uvi gungima dia gumuwasa, gula muhiga muene wafua mu tangua diene, fumi’enji wakhalele naye guhanewa ndola. Uvi gula lusugu lumoshi nga mbadi abalega muhiga muene gufua ndo, yakhalele mumosa egi fumi’enji gamuwaselego nu matangi a gumushiya. Fumi’a muhiga wakhalele nu tangua dia guhana muhiga wenji ndola handaga wakhalele gifua “falanga jienji.” Idi yadiago egi muthu ganago gutshigina egi abolese gima gienji gia ndando nga agitotese. Luko, gula muhiga wafua gungima dia lusugu lumoshi nga masugu avula, akhalelego diago mukotelesa gula muene wafui mukunda nu guwasewa nga mukunda nu ndaga iko. Hene, gungima dia lusugu lumoshi nga mbadi gula muhiga muene gafuilego, fumi’enji gakhalelego muhanewa ndola.—Guz 21:20, 21.
(Guzoga 21:22, 23) “Gula athu adi mulua, adikuma nu mukhetu udi gu vumo; gula mona wazoga uvi muthu nu gufua ndo, mala anyi mbaafuta gu meso a mangambi ndando yagasue mbayitoga mulumi’a mukhetu. 23 Uvi gula muthu wafua, adi naye guhana monyo mukunda nu monyo.
lvs-F diyiji 95 par. 16
Wana Zula Monyo nu Ndando gifua Nzambi Ba?
16 Monyo wa muthu wagasue wakhala nu ndando gu meso a Yehowa. Ikhale mona udi khenji gavualewa gale ndo, Yehowa wana gumuzula nu ndando. Ha gutadila mukhuala wa Moize, gula muthu wadikuma nu mukhetu udi gu vumo uvi gayitshitshilego nu matangi abola, gula mukhetu nga mona wafua, Yehowa wakhalele mutadila muthu muene egi washiyi muthu. Idi mukotelesa egi, ngatshima muthu muene gayitshitshilego nu matangi abola, luholo muthu gafui akhalele naye gumushiya ha gufuta monyo wenji ha fundo dia muthu wafui. (Tanga Guzoga 21:22, 23.) Gu meso a Nzambi mona udi mu vumo, udi muthu udi nu monyo. Ha gudivua nu ndaga eyi, udi mutangiza egi Nzambi wana gudivua luholo lutshi gula muthu wazola vumo? Luko, udi mutangiza egi Yehowa wana gudivua luholo lutshi tangua wana mona ana avula adi khenji avualewa galego mushiyiwa givo nu givo?
(Guzoga 21:28, 29) “Gula ngombe yawasa yala nga mukhetu jimbinga muthu muene wafua, ngombe yene idi naye gushiyiwa nu maseso. Saba yenji mbayidiwago; uvi mbaashigo muhana fumi’a nayo milonga. 29 Uvi gula fumi’a nayo wajiyile gale egi ngombe yenji yana wasa athu jimbinga uvi muene guyibamba ndo; gula ngombe yene yashiya yala nga mukhetu, mbayishiyiwa nu maseso, nu fumi’a naye mbawushiyiwa nji.
w10-F 15/4 diyiji 29 par. 4
Yehowa Wana Tshigina egi Tukhale mu “Ubambi’’
Mukhuala wakhalele muzuelela nji ndola akhalele naye guhana shitu gula yanamenesa muthu. Gula ngombe ya mulume yawasa muthu mbinga nu ya mushiya, fumi’a nayo wakhalele naye gushiyiwa hagula athu akhale mu ubambi. Gula ngombe yene yashiyiwa, fumi’a nayo gakhalelego guyihetela nga gima handaga gakhalelego guyidia nga guyidigila (guyisumbisa) athu ako. Itshi yakhalele mukalegewa gula ngombe ya mulume yashiya muthu, uvi fumi’a nayo nu guyibamba ndo? Gula ngombe yene yashiya luko muthu, akhalele naye guyishiya hamoshi nu fumi’a nayo. Mukhuala owu wakhalele mukuatesa athu ha gubamba muabonga shitu jiawo.—Guz. 21:28, 29.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Guzoga 21:5, 6) Gula muhiga wazuela egi, ‘Ngana zumba fumi’ami nu mukaji’ami nu an’ami; ngushigo mutshigina guzoga mu uhiga.’ 6 Fumi’enji udi naye gumubata gutuama dia Nzambi. Mbawumusuenesa gu muila wa gijidigo nga gu muila wa kunji, mbawumukobola kutshui nu ndongo. Ngenyi, muthu muene mbawusala muhiga wenji ivo nu ivo.
w10-F 15/1 diyiji 4 par. 4-5
Mukunda Natshi udi naye Gudihana gudi Yehowa?
4 Mukunda nu aklisto, gudihana gudi Yehowa guakhala ndaga ya ndando diago. Ishigo desizio dia gukena nadio. Gubonga gutshi mbatuheta gula tuadihana gudi Yehowa? Ha gukotelesa muabonga ndaga yene, tutadilenu thomo gubonga athu ana heta gula adilaya ndaga. Tutadilenu gale gifezegeselo gia ufuta. Ha gusuanguluga nu luendu lua gukhala nu futa, udi naye gutshigina ndaga jiagasue jiana togewa gudi mafuta. Mudi naye gudi laya, yakotelesa egi udi naye gujiya egi udi nu gimemo gia gukamba gubonga gua futa diaye. Davidi nu Yonatana adi mukatshi dia mafuta abonga Biblia yana zuelela. Akotele nji gikotelo gia ufuta wawo. (Tanga 1 Samuele 17:57; 18:1, 3.) Ufuta wa luholo elu wana khalago luko muavula mangino. Uvi ndaga ya ndando idi egi, hagula ufuta ukhale wabonga, muthu nu muthu udi aye gunemesa ginemo gienji gia gukhala futa diabonga.—Ish. 17:17; 18:24.
5 Mukhuala wahanele Nzambi gudi enya Isalele, wakhalele mumonesa gubonga guko athu akhalele muheta gula adilaya mu ufuta. Gula muhiga wamona egi fumi’enji udi muthu wabonga, wakhalele musuanguluga gukhala muhiga wenji monyo wenji wagasue ha gukhala mu ubambi. Mukhuala wene wakhalele muzuela egi: “Gula muhiga wazuela egi, ‘Ngana zumba fumi’ami nu mukaji’ami nu an’ami; ngushigo mutshigina guzoga mu uhiga.’ Fumi’enji udi naye gumubata gutuama dia Nzambi. Mbawumusuenesa gu muila wa gijidigo nga gu muila wa kunji, mbawumukobola kutshui nu ndongo. Ngenyi, muthu muene mbawusala muhiga wenji ivo nu ivo.”—Guz. 21:5, 6.
(Guzoga 21:14) Gula muthu wavila phangi’enji khabu jiabala nu wamushiya gu khuta, muthu muene udi naye gushiyiwa ikhale muene walengela gu giwetshelo giami.
it-1-F diyiji 545 par. 4
Mbinga
Ndaga idi mu mukanda wa Guzoga 21:14 yajiya gukotelesa egi, gula muthu washiya muthu muko gu khuta, ikhale muene udi nganga-nzambi, akhalele naye gumushiya. Ngatshima muthu muene wangina mu tempelo nu wakuata mbinga jia giwetshelo, wakhalele naye gushiyiwa.—Fuanesa nu 1 Maf 2:28-34.