Gitshinyi 3
Akuatshi Anajinga mu Mafundo a Gosa?
1. Luholo tshi athu anafuanegesa gikombelelo gia mambuta gifua piramide?
MALONGO a ikombelelo ya mambuta ya mu Afrika adi guafuanegesa nu piramide (inzo ya musonga). Hamusonga wenji gudi Nzambi, muenya ngolo jiagasue jia givule. Mu mbambo jiayo mudi jinzambi jiazonda-zonda, nu ivule idi enya mudimo wa Nzambi. Malemba adi hehi nawo hagutangiza majigo awo adi ha mavu nu haguakuatesa muabonga. Gugishina gia piramide eyi gudi tungolo tuazonda-zonda tua ivule ya bola, gifua: maji, unganga-ngombo, nu wanga.
2. Luholo tshi gishima gimoshi gia mu Afrika giadijigil’egi malongo a mambuta anginyile gale muavula mu ikombelelo?
2 Malongo wawa a mambuta anginyine gale sha muavula mu ikombelelo iko ya mu Afrika. Gishima gimoshi gia mu Afrika gia zuelele ndag’eyi mu luholu’elu: “Gutshigina gikombelelo gimoshi gia (Ukilisto nga Mizuluma) guajiilego gututunyisa hagukombelela jinzambi jia gumbodietu.”
3. Gui tuajiya guphaphata ha gujiya giamatshidia gia ivule idi mu mafundo a gosa?
3 Malongo wawa a mambuta adi a giamatshidia ba? Bibiliya yanagutuwambela giamatshidia mu ndaga nu ivule idi mu mafundo a gosa.
Yehowa Udi Nzambi wa Giamatshidia
4. Ndaga tshi ikombelelo ya koma ya mu Afrika yanatshigina?
4 Ikombelelo yagasue itatu ya koma ya mu Afrika yanatshigina egi Nzambi you nunji udi holu dia ima yagasue. Bibiliya idi gumumonegesa gifua “Nzambi udi holu dia nzambi jiko, udi fumu holu dia mafumu ako. Muene udi Nzambi wakoma nu wakola, ukuatesa woma.” (Mikhuala 10:17) Enya mizuluma nji anatshigina egi Nzambi mumoshi wakoma you. Mukunda nu gikombelelo gia mambuta mu Afrika, profesere Geoffrey Parrinder umuzuela gamba: “Athu avula mu Afrika akhala nu gutshigina gudi Nzambi mumoshi wa koma, tata udi holu dia nzambi jiko nu holu dia athu, mufugi wa ifutshi yagasue.”
5. Majina tshi adi athu mutamega Nzambi mu mazuelelo agudisha?
5 Nga tshima gutshigina gudi Nzambi gudi guavula ha mavu, uvi athu avula anajiyago muabonga Nzambi udi nanyi. Gima giagudiangela wajiya gutshita hagujiya muthu gidi gujiya tshima jina dienji. Mukunda nu jina dia Nzambi, matangi agutungagana adi avula mu ikombelelo. Mu ikombelelo ya malongo a mambo, anagumutamega egi Nzambi, jina didi mudijiga egi ‘Muthu Wakoma gubalega ima yagasue.’ Gudi enya mizuluma, anagumutamega egi Allah. Mukunda nu athu anakombelela mu ikombelelo ya mambuta, athu nu athu adi nu jina mu zuelelo diawo di anatamega Muthu Wakoma gubalega ima yagasue. Mu mukanda wenji (Concepts de Dieu en Afrique), mufundji John S. Mbiti udi mutanga majina nu matitele (mianzu) gubalega 500 a anatamegewa Nzambi mu Afrika. Gifua mu zuelelo dia Yoruba (Nijeriya), anatamega Nzambi egi Olodumare; mu Kikuyu (Kenya), anamutamega egi Ngai; nu mu zuelelo dia zulu (Afrika a Sudi), anamutamega egi Unkulunkulu.
6, 7. Nzambi jina dienji nanyi, nu luholo tshi tudimujiya ngenyi?
6 Itshi idi muzuela Nzambi muene hakhenji mukunda nu jina dienji? Hatumine Nzambi Moise haguzola enya Isalele mu Ejipitu, Moise wahudile Nzambi egi: “Hambanguya muwambela enya Isalele egi: Nzambi ya akhakh’enu wangutuma gudi enue, gula ene anguhula egi: ‘Jina dienji nanyi?’ Na ame mbanguawambela itshi?”—Guzoga 3:13.
7 Nzambi wawambelele luko Moise egi: “Uwambele enya Isalele mbimbi eyi egi: ‘[Yehowa, NW], Nzambi w’akhakh’enu . . . wangutuma gudi enue.’ Diedi didi jina diami uu nu gunu. Indongo yagasue mbayilandula gungima dienu mbayingutamega mu jina edi.” (Guzoga 3:15) Jina dia Nzambi edi didi mumonega mahugo gubalega 7 000 mukatshi dia Bibiliya. Uvi, mukatshi dia Bibiliya jiko afundji adisombegesele nu matitele (mianzu) gifua “Nzambi” nga “Fumu.”
8. Yehowa udi mushindo tshi nu itshi tuajiya gutshita ha muene gututshigina?
8 Yehowa udi mushindo tshi? Udi givule, muenya ngolo, muenya ginemua. Udi wakoma, gubalega ima yagasue. (Mikhuala 6:4; Yeshaya 44:6) Yehowa wawambelele Moise egi: “Ame [Yehowa, NW] Nzambi waye, ngudi Nzambi wa fuwa.” Mu guzuela guko, ha guhulushiwa gudi Yehowa, tudi nayo gumukombelela khuta muene hakhenji. Ganatshigina ndo ha esue tukombelele gima nga gia luholo tshi nga muthu muko.—Guzoga 20:3-5.
Yesu Kilisto Udi Fumu wa Ufumu wa Nzambi
9. Mukunda natshi tuajiya guzuela egi Yesu gatelelego nu Yehowa?
9 Mu masugu etu awa athu anajiyago muabonga Yesu udi nanyi. Athu avula a mu ikombelelo ya mambo anatshigina egi Yesu udi gitshinyi gia “Utatu Usantu.” Uvi, Bibiliya yanalongago egi mukatshi dia Nzambi mumoshi mudi athu mutatu. Nunji yanalongago egi Yesu udi watela nga udi luholo lumoshi nu Yehowa. Yesu muene hakhenji wazuelele egi: “Tata wangubalega ame gukoma.”—Yone 14:28.
10. Yesu wakhalele gui gudiangela aze hamavu?
10 Bibiliya idi mulonga egi gudiangela aze mujinga ha mavu gifua muthu, Yesu wakhalele mujinga mudilu gifua givule gia ngolo. Luholo luafugile Yehowa Adama nu Eva ha mavu, luholo lumoshi luene wafugile athu a ivule mu dilu. Yesu wakhalele muthu wagudiangela wa givule wafugiwe gudi Yehowa.—Yone 17:5; Kolosai 1:15.
11. Luholo tshi Yesu wabutshiwe gifua muthu?
11 Ivuo hehi nu 2 000 yabalega gale, Yehowa watumine monyo wa gifugiwi gienji gia givule mu vumo dia Maliya, yago wakhalele khenji gadijiya nu yala ndo. Muanjelo Gabriyele wa mu wambelele egi: “aye mbawumita divumo, mbawubuta mona yala. Mbawumuluga dijina egi, Yesu. Muene mbawuhinyina . . . , ufumu wenji mbawukhadigo nu gisugishilo.”—Luka 1:31, 33.a
12. Ndaga tshi yathomo yajidile Yesu hamavu?
12 Ngenyi, Yesu wabutshiwe, wabuile mbuta, nu walongesele athu felela dia Yehowa. Wawambelele guvelenele wa Loma egi: “Ha ndag’eyi hene ngabutshiwe nu hene ngajile ha mavu ha guzuela ndaga ya giamatshidia.” (Yone 18:37) Gula tuatala milonga yei ya zuelele Yesu, tuajiya gulonguga giamatshidia ha gutshita lukanu nu felela dia Nzambi. Tuajiya gulonguga luholo tshi esue gutshiginyiwa gudi Nzambi.
13. Ndaga tshi ya ngiadi yajidile Yesu hamavu?
13 Ndaga yangiadi ii yajidile Yesu hamavu, mukunda nu guhana monyo wenji gifua giba gia gukula n’agio athu avula. (Matayo 20:28) Watshitshile muho uu ha esue gukatuga mu uhiga wa gubola gu tuazanguile gudi khakh’etu Adama. Ngenyi tuajiya gumona luko luholo lua gujinga ivuo nu ivuo. Mutumiwi Yone wafundjile egi: “Nzambi wabalegele guzumba athu a ha mavu, muene waahuile Mun’enji mumoshi ha mumoshi, ha muthu yagasue wamutshigina gafuigo uvi akhale nu monyo wa ivuo nu ivuo.”—Yone 3:16.
14. (a) Itshi yabuidile Yesu gungima dia gufua guenji gifua muthu? (b) Luenyolu Yesu udi nanyi gosa mu dilu?
14 Gungima dia gufua guenji, Yesu wafuzumugine haguya gosa, guene wazanguile monyo wa givule gia ngolo jiavula. (Makalegelo 2:32, 33) Gungima, Yehowa wamuhuile “uhinyinyi, nu gunemesewa nu jingolo jia ufumu, ngenyi athu a ifutshi yagasue nu a iphuta yagasue nu a mazuelelo agasue mbamukuateela mudimo.” (Danyele 7:13, 14) Yesu washiwe Fumu ya ngolo; udi Fumu ya uhinyinyi wa gosa wa Yehowa. Gualeha ndo mbawudijiga ngolo jia ufumu wenji mu mavu agasue.
Anjelo Adi Enya Mudimo wa Nzambi
15. Hugo tshi nu fundo tshi diafugile Nzambi maanjelo?
15 Ishigo khuta Yehowa nu Yesu anajinga gosa mudilu. Yehowa wafugile ifugiwi iko ya ivule, anjelo. Gabriyele, yonu watele maga nu Maliya, udi mumoshi mukatshi diawo. Anjelo asendesele ndo gujinga gifua athu hamavu. Nzambi waafugile gosa mudilu ivuo yavula gutuama dia gufuga athu a hamavu. (Yobo 38:4-7) Nzambi udi nu inunu nu inunu ya anjelo.—Danyele 7:10.
16. Mukunda natshi athu ajiilego gukombelela maanjelo?
16 Anjelo agufubidila gudi Nzambi anatshigina ndo egi athu a akombelele. Mahugo ayadi, mutumuwi Yone wamegele gufugamela anjelo, amuwambelele egi: ‘[Atashio, NW]! Gutshita ngenyi ndo! . . . Kombelela Nzambi.’—Yatuwuwe 19:10; 22:8, 9.
17. Itshi idi mudijiga egi anjelo adi nu ngolo jia gubamba enya mudimo wa Nzambi, nu mukunda natshi ndaga eyi idi gutuhua ngolo?
17 Anjelo anamuenegago luko gudi athu ha mavu gifua amuenegene mukumbi diazolewe atumiwi a Yesu mu bologo. (Makalegelo 5:18-19) Uvi, gula tudi mukombelela Yehowa gifua mudi mutulomba Mbimbi yenji, Bibiliya, tuajiya gutshigina egi Angelo a ngolo a Nzambi, anyi anamonegago mbaatubamba. Bibiliya idi muzuele egi: ‘Muanjelo wa Yehowa wanabamba adi mutumageela Yehowa, muene wanaahuluisa gu ndanga jiakola.’ (Ngimbo 34:8; 91:11) Mukunda natshi ndaga eyi yajiya gutuhua ngolo? Mukunda mbalagaji jidi jiavula mu mafundo a gosa jidi mutshigina gutushiya!
Satana Udi Mbalagaji ya Nzambi
18. (a) Mukunda natshi muanjelo mumoshi walumbugile gudi Nzambi? (b) Majina tshi ahuiwe muanjelo muene?
18 Anjelo agasue amonegeselego gujinginyina gudi Nzambi. Avula mukhatshi diawo alumbugile gudi Nzambi. Ngenyi, adibuishile mbalagaji jia Nzambi nu jia athu a hamavu. Luholo tshi ndaga yene yabalegele? Anjelo agasue a afugile Yehowa akhalele atagana nu abonga sha. Uvi, mumoshi mukhatshi dia ana wawa a givule watshiginyine athu amukombelele nu wakudishile matangi wawa abola. Hangenyi givule gigi giahuwe jina dia Satana, didi mukotelesa egi “Mbalagaji [ya Nzambi].” Wanatamegewa luko egi Diabulu, idi mukotelesa egi “Muenya mambo,” ndaga ya wanazuela ima yabola ya mambo mukunda nu Yehowa.
19. Mukunda natshi nu luholo tshi Satana gasagesele Yobo?
19 Satana wananana athu hagula amusange hagulumbugila Nzambi. Tutale ndaga yatshitshile muene gudi Yobo, mutshitshidi wa gujinginyina wa Nzambi. Yobo wakhalele mumonyi wakoma sha. Wakhalele nu imeme 7 000, shamo 3 000, ngombe jia alume nu jia akaji 1 000, tubalu tua akaji 500. Wakhalele nji nu ana kumi nu enya mudimo avula. Gudiangela, Satana washiile gifugo gienji nu enya mudimo wenji. Hangima, watumine ‘gikudi giakola’ gu nzo, nu washiile ana agasue a Yobo. Gusuga, Satana wawasele Yobo “ijimbejimbe ha muila wagasue, sendese goshi’a malu uu nu holu dia muto.”—Yobo 1:3-19; 2:7.
20. (a) Luholo tshi Yehowa wafutshile gufubidila gua Yobo? (b) Nga tshima Yobo wakhalele wagufubidila gudi Nzambi, uvi Satana wanungile hagutshita itshi gudi athu ako?
20 Mukatshi dia lamba edi diakhalele diakola, Yobo wafubidile gudi Nzambi. Ngenyi Yehowa wamusagele nu “wavutuluishile Yobo ima gifua muyakhalele hathomo, yabalega mahugo ayadi.” (Yobo 42:10) Satana ganungilego hagukatula gufubidila gua Yobo, uvi wanungile hagukatula athu ako avula gudi Nzambi. Bibiliya idi muzuela egi: “Mavu agasue adi mu uhinyinyi wa muthu wabola.”—1 Yone 5:19.
21. (a) Luholo tshi Satana wamuenegesele nzala ha athu ako gumukombelela? (b) Mukunda natshi Yesu gatunyine ha gukombelela Satana?
21 Satana wanutshigina esue tumukombelele. Ndaga eyi yazogele sha haphelo muluholo Satana galolele Yesu ivuo 2 000 ya balega gale. Bibiliya idi muzuela egi: “Diabulu wayile n’enji [Yesu] luyadi holu dia mulundu waleha sha, wamudijigile mawufumu agasue a ha mavu nu gutumbuga guawo. Muene wawambelele Yesu egi: ‘Ima eyi yagasue mbanguguhua n’ayo gula wangufugamena ha mabongo ha gungukombelela.’” Yesu wamubalumuiine egi: “Satana, katuga! Mukanda wa Nzambi udi muzuela egi: ‘Ukombelele Fumu Nzambi waye, umutshitshiile khuta muene hakhenji mudimo.’” (Matayo 4:8-10) Yesu wajiile muabonga mikhuala ya Yehowa, hene gashagele hagutshita ndaga yatshiginyine Satana.
Mademo Adi Ivule ya Bola
22. Itshi yatshita gale mademo gudi athu?
22 Anjelo ako asangele Satana ha gulumbugila Nzambi. Mademo ene adi mbalagaji jia athu a ha mavu. Adi agulauga nu jikhabu jiavula. Mu masugu agungima, ene abuishile athu ako tutabu ako ifofo. (Matayo 9:32, 33; 12:22) Analowa athu ako misongo nga gu’abuisa enya maluii. (Matayo 17:15, 18; Mako 5:2-5) Anasagesa nji ana azonda.—Luka 9:42.
23. (a) Ivule ya bola yanatshigina egi athu atshite itshi? (b) Satana nu mademo enji anahuiga athu hagutshita tshi?
23 Hamoshi nu Satana, ivule ya bola eyi yanatshigina egi athu a ikombelele. Hagula yajiya gujiya egi gukombelela gudi nayo guhanewa khuta gudi Yehowa uvi gudi ene ndo, yene yanakamba, nu yanaluisa sha egi athu aakombelele. Satana nu ivule yenji ya bola anatshitshila woma nu mambo hagula athu akhale gu’akombelela. Ya diago, athu avula anajiya ndo egi adi mukombelela Satana nu mademo enji. Athu avula ajiya gumona lamba gumutshima hagulonguga egi gikombelelo giawo gianatumbuisa Satana. Uvi, Bibiliya idi gututemesa egi: “Milambu idi asenji mushiya adi muyishiyila ivule ya Satana uvi Nzambi ndo.”—1 Kolinto 10:20.
24. Mambo tshi anatshitshila Satana haguwungisa athu?
24 Njila iko Satana nu mademo enji anawungisa athu hagu’akombelela idi gumuanga mambo mu ndaga jia athu afile gale. Tutalenu Bibiliya idi muzuela itshi mukunda nu ndag’eyi.
[Mbimbi hashi ya diyiji]
a Mukanda wa Koran udi muzuelela gubutshiwa gua Yesu mu luholo lumoshi lua gushimana mu Surah 19 (Maliya). Udi muzuela egi: “Tuatumine gudi [Maliya] givule Gietu ginyi giakhalele gifua yala dia gukula. Ngenyi, mukumbi Maliya gamumuenene wazuelele egi: ‘Bemba muthu yonu wanuvila athu khenda angubambe gutuama diaye! Gula wanuvua woma wa Fumu, ngubembe uyegaye.’ Muene wamutayel’egi: ‘Ngudi mutumiwi wa Fumu,’ nu ng’eji guguhua mona yala wa gijila.’ Maliya wavutuile gamba: ‘Luholo tshi ngajiya guvuala mona, ame yala khenji gangujiya ndo?’ Wavutuile egi, ‘Idi felela dia Fumu.’ ‘Ishigo ndaga yakola gudi Muene ndo. Fumu wazuedi’egi, “Mbaumukhala njimbu mukunda nu athu, nu lusamphulu mukunda nu esue. Ndag’eyi idi lumenu luetu.”’”
[Foto ha diyiji 10]
Anjelo agufubidila anatuna egi athu a akombelele