MWBR20 01 Referanse jia Mukanda wa Gukalegela mu Gudibungisa gua Lujingu nu Mudimo wa Uklisto
JANVIER 6-12
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 1-2
“Yehowa Wafugile Monyo ha Mavu”
(Gisendeselo 1:3, 4, NWT) Nzambi wazuelele luko egi: “Kiajiji gikhale.” Hene, kiajiji giakhalele. 4 Hangima, Nzambi wamonele egi kiajiji giakhalele giabonga, enji wakhaphumuine kiajiji nu ufugu.
(Gisendeselo 1:6, NWT) Nzambi wazuelele luko egi: “Khando ikhale ha gukhaphumuna meya ha ene akhale mu khanda jiyadi.”
(Gisendeselo 1:9, NWT) Nzambi wazuelele luko egi: “Meya adi goshi’a dilu adibungise fundo dimoshi hagula mavu agimigina amuenege.” Hene, yatshitshiwe ngenyi.
(Gisendeselo 1:11, NWT) Hangima Nzambi wazuelele egi: “Mavu azogese muangu, nu ivunza idi muhaga jimbale, nu mitshi idi muyima mabundu adi nu jimbale mukatshi gifua mudi miho yayo. “ Ndaga jiatshitshiwe ngenyi.
it-1-F diyiji 563 par. 2-4
Mudimo wa Gufuga
Tangua Nzambi azuelele mu Lusugu lua Thomo egi, “Kiajiji gikhale,” kiajiji giazogele, giakhalele mubalega mu matuta. Uvi mu tangua diene, hashi’a mavu, guakhalelego nu luholo lua gujiya guma giakhalele mukatuga. Yajiya gukhala egi kiajiji giene giazogelego mbala imoshi. Mubalumunyi J. W. Watts wazuelele mukunda nu Gisendeselo 1:3 egi: “Luko, kiajiji giakhalele muza mage-mage.” (A Distinctive Translation of Genesis) Hangima, Nzambi wakhaphumuine kiajiji nu ufugu, watamegele kiajiji egi Muanya, uvi watamegele ufugu egi Phipha. Ndaga eyi yamonesa egi mavu akhalele mubaluga mu mufundunda wenji gu khulo ya kumbi. Ngenyi, gitshinyi gia mavu gia gu est nu gu ouest giakhalele mubua giko mu phipha uvi giko mu muanya.—Gis 1:3, 4.
Mu Lusugu lua Mbadi, Nzambi walondele khando ha ‘gukhaphumuna meya mu khanda jiyadi.’ Meya ako asalele ha mavu, uvi ako avula athuphudiwe holu dia mavu, goshi’a dilu. Hakhatshi diawo, Nzambi wahagele khando. Watamegele khando yene egi Dilu, mu gudivua nu mavu. Uvi ishigo mukotelesa egi meya anyi akhalele holu dia khando yene, akhalele mutshuiga jithemua nga ima iko yakhala mu madilu.—Gis 1:6-8; tala ÉTENDUE.
Mu Lusugu lua Thathu, Nzambi watshitshile ndaga ya gushimana, wabungishile meya fundo dimoshi, enji fundo dia gimigina diamuenegele. Waditamegele egi mavu. Luko, mu lusugu luene, Nzambi wafugile ima iko gifua ivunza, muangu nu mitshi yana haga mabundu. Yadiago, ima yene yadizogelego hakhayo, nu yakudilego gifua luholo luana tangiza enya évolution. Yafugiwe diago gudi Nzambi hakhenji. Ima yene yagasue, yafugiwe nu luendu lua gudivudisa.—Gis 1:9-13.
(Gisendeselo 1:14, NWT) Hangima Nzambi wazuelele egi: “Ilemeno ikhale mu dilu ha gukhaphumuna muanya nu phipha. Luko, ikhale njimbu ha gumonesa sungi, nu masugu nu ivo.
(Gisendeselo 1:20, NWT) Hangima Nzambi wazuelele egi: “Meya azale nu ima idi nu monyo, enji ima yana zuga, izuge gosa ha khando yakoma ya mu dilu.”
(Gisendeselo 1:24, NWT) Nzambi wazuelele egi: “Mavu azale nu shitu jia maluholo agasue, shitu jia hembo nu jia mu futo, nu shitu jidi muwenda vumo mu mavu.” Ndaga jiatshitshiwe ngenyi.
(Gisendeselo 1:27, NWT) Ngenyi Nzambi wafugile muthu mu gifuanesa gienji, wamufugile mu gifuanesa gienji, wafugile yala nu mukhetu.
it-1-F diyiji 563-564 par. 7-10
Mudimo wa Gufuga
Luko mu Gisendeselo 1:16 ashigo mukalegela mbimbi ya Hebelu baraʼ idi mukotelesa “gufuga.” Uvi, akalegele mbimbi ya Hebelu ʽasah idi mukotelesa “gulonda”. Tangua, nu ngonda nu themua jidi mukatshi dia ima ya “mu dilu” idi mutangewa mu Gisendeselo 1:1, yafugiwe mualeha gutuama dia Lusugu lua Nguana. Mu lusugu lua nguana Nzambi “walondele” ndaga hagula ima eyi ya mu dilu ikhale mu luholo luhe-luhe nu mavu nu khando idi holu dia mavu. Tangua Biblia idi muzuela egi, “Nzambi wayihagele mu khando dia mu dilu ha guhana kiajiji ha mavu,” idi mumonesa egi ima yene yajiya gumonewa hashi’a mavu gifua idi mu khando. Luko, ilemeno yakhalele gifua “njimbu ha gumonesa sungi, nu masugu nu ivo.” Ngenyi yakhalele naye gukuatesa athu ha gujiya sungi, nu masugu nu ivo.—Gis 1:14.
Mu Lusugu lua Thano, Nzambi wafugile ima ya thomo idi nu monyo ha mavu. Guakhalelego nga gima gimoshi giafugiwe ha guza mubua gima giko. Ikhale tuma tuazonda-zonda tuagudisha tudi nu monyo, tuafugiwe mu ngolo jia Nzambi. Biblia idi muzuela egi: ‘Nzambi wafugile shitu jiakoma jia mu meya nu shitu jiko jia maluholo agasue jiana wenda mu meya, nu tunjila nu ima ya maluholo agasue yana zuga gosa.’ Nzambi wasuangulugile nu ima afugile, wayishimbigile, wayiwambelele ha “gudivudisa.” Yakhalelego lamba egi ima eyi yavula yagudisha yafugile Nzambi idivudise handaga wayifugile nu luendu lua gubutulula nu gudivudisa “mu miho yayo.”—Gis 1:20-23.
Mu Lusugu lua Samano “Nzambi wafugile shitu jia maluholo agasue, shitu jia hembo nu jia mu futo, nu shitu jidi muwenda vumo mu mavu.” Mudimo watshitshile Nzambi mu lusugu lua samano wakhalele wabonga gifua midimo yagasue gakalegele mu masugu ako.—Gis 1:24, 25.
Gu gisugishilo gia mudimo wenji wa gufuga, Nzambi wafugile gima gihe-gihe, giabalega shitu, uvi anjelo ndo. Wafugile muthu mu gifuanesa gienji. Mukanda wa Gisendeselo 1:27 udi muzuela mukunda nu athu egi, ‘Nzambi wafugile yala nu mukhetu.’ Luko, mukanda wa Gisendeselo 2:7-9 udi mumonesa egi Nzambi wafugile muthu nu fuluguta dia mavu, wamufujile muhehe wa monyo mu mazulu enji, ngenyi muthu muene wabuile muthu wa monyo. Hangima, Nzambi wamuhagele ha gukhala mu phaladiso nu wamuhuile ima ya gudia. Yehowa wazanguile ima ya ha mavu ha gufuga ima iko. Gungima dia gufuga yala, wafugile mukhetu nu luphatshi lua yala. (Gis 2:18-25) Gungima dia gufuga mukhetu, yala wabuile diago watagana.—Gis 5:1, 2.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 1:1) Gu gisendeselo, Nzambi wafugile dilu nu mavu.
w15-F 1/6 diyiji 5
Luholo Lutshi Ndaga jia Science Jiana Tadila Lujingu Luetu?
Ivo ya mavu nu ya ima idi mu dilu
Enya science ana zuela egi mavu adi nu ivo 4 milliards, uvi ima idi mu dilu yafugiwe ivo 13 nga 14 milliards yabalega gale. Uvi, Biblia yanago guzuelela givo giafugiwe mavu nga ima idi mu dilu. Luko, yanago gumonesa nga fundo dimoshi egi mavu adi phamba nu ivo inunu yazonda. Verse ya thomo ya Biblia idi muzuela egi: “Gu gisendeselo, Nzambi wafugile dilu nu mavu.” (Gisendeselo 1:1) Mbimbi jidi mu verse eyi jiana kuatesa enya science ha gujiya guvula gua ivo ya mavu, mu gudivua nu mikhuala ya science.
(Gisendeselo 1:26, NWT) Hangima Nzambi wazuelele egi: “Tufuge muthu mu gifuanesa gietu, akhale gifua esue, enji ene ahinyine jishui jia mu meya, nu ima yana zuga gosa, nu shitu jia hembo, nu shitu jiagasue jidi muwenda vumo mu mavu.”
it-2 diyiji 16 par. 12
Yesu Klisto
Yesu Gashigo Mufugi. Yesu wakuatese Sh’enji ha gufuga ima. Uvi gutshita ngenyi gushigo gumubuisa Mufugi. Nzambi wafugile ima nu nyuma yenji, yakotelesa egi ngolo jienji jia mudimo. (Gis 1:2; Ngi 33:6) Hene, Yehowa udi Mufugi wa monyo wagasue. Ima yagasue idi nu monyo, yana muenega nu yinyi yanago gumuenega, yafugiwe gudi Yehowa. (Ngi 36:9) Yesu gashigo Mufugi gifua Nzambi. Yehowa wafugile ima mu njila ya Yesu. Yesu hakhenji wazuelele egi, Nzambi udi Mufugi wa ima yagasue, gifua luholo Biblia idi guyimonesa.—Mat 19:4-6; tala CRÉATION.
JANVIER 13-19
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 3-5
“Mambo a Thomo Ambile Satana ana Batela Athu Malamba Akola”
(Gisendeselo 3:1-5, NWT) Nyoga yakhalele yatema gubalega shitu jiagasue jia mu foto jiafugile Yehowa Nzambi. Hene, yahudile mukhetu egi: “Nzambi wamiwambelele diago egi mushigo naye gudia mabundu a mitshi yagasue idi mu dihia edi ba?” 2 Mukhetu wawambelele Nyoga egi: “Tuajiya gudia mabundu a mitshi yagasue ya mu dihia. 3 Uvi Nzambi wazuelele egi mabundu a mutshi udi hakatshi dia dihia: ‘Mushigo naye guaadia, ndo, mushigo naye guaakuata; gula ndo mbamufua.’” 4 Uvi nyoga yalezele mukhetu egi: “Mbamushigo mufua nga hazonda. 5 Handaga Nzambi udi mujiya egi lusugu mbamudia mabundu a mutshi wene, meso enu mbaakanguga, mbamubua gifua muene Nzambi, mbamujiya ndaga jiabonga nu jiabola.”
w17.02-F diyiji 5 par. 9
Felela dia Yehowa Mbaditagana!
Satana Diabulu wakalegele nyoga ha gudimba Eva ha gutuna gutumagela Sh’enji Yehowa. (Tanga Gisendeselo 3:1-5; Yat. 12:9) Satana wamonele gubola luholo Nzambi gahanelego athu njila ha gudia “mabundu a mitshi yagasue idi mu dihia.” Yakhalele gifua wakhalele muzuela egi: ‘Na muajiyilego gukalagala ndaga muatshigina ba?’ Hangima, wambile mambo akola egi: “Mbamushigo mufua nga hazonda.” Gungima dienji, watshiginyishile Eva egi gashigo nu funu ya gutumagela Nzambi. Wamuwambelele egi: “Nzambi udi mujiya egi lusugu mbamudia mabundu a mutshi wene, meso enu mbaakanguga.” Ngenyi, Satana wamonesele egi Yehowa gakhalelego mutshigina egi Adama nu Eva adie bundu handaga gula adia meso awo mbaakanguga. Luko, Satana waahanele laji dia mambo egi: “Mbamubua gifua Nzambi, mbamujiya ndaga jiabonga nu jiabola.”
(Gisendeselo 3:6) Mukhetu wamuenene egi mabundu a mutshi wunu akhalele abonga ha gudia, luko egi mutshi wakhalele wabonga sha gu meso. Hene, wazudile bundu dingoshi dia mutshi wene, wadile. Hangima wahuile nji mulumi’enji, enji muene wadile.
w00-F 15/11 diyiji 25-26
Malongo Tuajiya Guheta mu Ndaga Jiakalegele Yala nu Mukhetu wa Thomo
Eva wakhalele nu luholo lua gutuna gutshita gubola ba? Ayi! Tudihagenu gale ha fundo dienji. Ndaga jiamuwambelele nyoga jiakhalele jia gudisha nu ndaga jiazuelele Nzambi nu Adama. Luholo lutshi wajiya gudivua gula ngenji yaguwambela egi muthu yago wana zumba nu wana shila mutshima udi muenya mambo? Eva wakhalele naye gutuna gutegelela mbimbi jia Satana, nu gumonesa egi gasuangulugilego najio nga hazonda. Nyoga yakhalele diago nanyi ha gusha giphapha nu ndaga jiazuelele Nzambi nu mbimbi jiamuwambelele mulumi’enji? Ha gumonesa egi wakhalele munemesa ufumu wa mulumi’enji, Eva wakhalele naye thomo gukamba lubelo gutuama egi azule desizio diagasue. Ndaga eyi idi gutulongesa itshi? Gula muthu watuwambela ndaga ishigo gudivua nu mikhuala ya Nzambi, tudi naye thomo gutoga lubelo. Luko, Eva walanduile mbimbi jia Satana, waditombele hakhenji ndaga jiakhalele jiabonga nu jiabola. Luholo asuangulugile nu matangi ene, wahuigiwe diago. Eva watshitshile gubola luholo gakudishile nzala jiabola mu mutshima. Wakhalele naye gukatula nzala jiene jiabola nga guzuelela ndaga yene nu mulumi’enji! Yadiago, Eva watshitshile gubola.—1 Kolinto 11:3; Yakoba 1:14, 15.
Adama Watshiginyile Ndaga Jiazuelele Mukaji’enji
Gungima, Eva wabuishile Adama mu gubola. Itshi yatumine Adama ha gutshigina diago matangi a Eva gubagula ndo? (Gisendeselo 3:6, 17) Adama gakhalelego mujiya nanyi adi naye gutumagela. Wakhalele naye gutumagela Mufugi wenji wamuhuile ima yagasue, nga mukaji’enji gakhalele muzumba ba? Adama wakhalele naye gukamba thomo utuameji wa Nzambi mu ndaga akhalele mutshigina gutshita ba? Nga ndo wakhalele naye gutegelela phamba mukaji’enji? Adama wakhalele mujiya muabonga egi, ndaga jiakhalele gudifelela Eva ha guheta gula wadia bundu, jiakhalele jia mambo. Mupostolo Phaula wasonegele nu ukuateshi wa nyuma ya Nzambi egi: ‘Adama gahuigiwego, uvi mukhetu wahuigiwe diago, hene abuile mushiyi wa mukhuala wa Nzambi.’ (1 Timote 2:14) Yadiago, Adama watunyile nu mutshima umoshi ha gutumagela Yehowa. Idi mumonega egi, Adama wavuile woma wavula wa gudikhaphumuna nu mukaji’enji. Hene, watunyine gusha gutshigina egi Nzambi udi nu ngolo jia gulondega ndaga mu luholo luko.
(Gisendeselo 3:15-19, NWT) Mbanguhaga umbalagaji hakatshi dia aye nyoga nu mukhetu, nu hakatshi dia vungu diaye nu vungu dienji. Muene mbawugudiata gu muto, aye mbawumusumata gu sashi ya kulu.” 16 Hangima, Nzambi wawambelele mukhetu egi: “Mbanguvudisa lamba diaye gula wamita, nu mbawukhala nu misongo yabala ha guvuala guaye. Mutshima waye mbawukhala gudi mulumi’aye, muene mbawuguhinyina.” 17 Nzambi wawambelele nji Adama egi: “Aye wavui yaguwambela mukaji’aye, na wadia bundu dia mutshi ungagumbidile mukhuala egi udigo. Ngudi muta mavu mukumbu mukunda nu ndaga yabola yiwatshitshile. Aye mbawukalagala mudimo wakola wa gudima ha guheta ima yaye ya gudia masugu agasue a monyo waye. 18 Mavu mbaaguzogesela miya nu minzumbu. Aye mbawudia ivunza ya mu foto. 19 Mbawuheta ya gudia nu kiza mu phala yaye uu nu hawudi muvutuga mu mavu awalondele nawo. Ndaga ya aye udi fuluguta dia mavu, mbawuvutuga mu fuluguta dia mavu.”
w12-F 1/9 diyiji 4 par. 2
Luholo Lutshi Nzambi ana Tadila Akhetu?
Nzambi Watele Akhetu Mukumbu Ba?
Ndo sha. ‘Nyonga yinyi ikulu yana tamegewa egi Diabulu, yene yatewe mukumbu gudi Nzambi.’ (Yatuwuwe 12:9; Gisendeselo 3:14) Tangua Nzambi gawambelele Adama egi ‘mbawuhinyina’ mukaji’enji, gakhalelego muhana matangi egi yala amonese mukaji’enji lamba. (Gisendeselo 3:16) Wakhalele muzuelela phamba malamba akola anyi mbaabuila Adama nu Eva mukunda nu gubola guawo.
w04-F 1/1 diyiji 29 par. 2
Ndaga jia Ndando Jidi mu Mukanda wa Gisendeselo—1
3:17—Luholo lutshi mavu atewe mukumbu, enji masugu guvula gutshi? Mavu atewe mukumbu gudi Nzambi. Yakotelesa egi, mbayikhala lamba diakola ha gudima mavu. Ana nu ajigulu a Adama amonele malamba a mukumbu wene, nu miya nu minzumbu. Lameke, Sh’a Nowa, wazuelele egi Nowa ‘mbawaasubulula mu mudimo wakola akhalele nayo mukunda nu mukumbu Yehowa gatele mavu awa.’ (Gisendeselo 5:29) Uvi gungima dia Mvula ya Nowa, Yehowa washimbigile Nowa nu an’enji. Waalezele egi felela dienji diakhalele egi avuale ana, nu azalese mavu. (Gisendeselo 9:1) Idi naye gukhala egi, Nzambi wakatudile mukumbu gatele mavu.—Gisendeselo 13:10.
it-1-F diyiji 672 par. 6
Lamba Diakola dia Guvuala
Malamba akola a guvuala. Tangua Eva gakalegele gubola, Nzambi wamuwambelele egi mbawumona lamba ha guvuala. Nga Eva watumagele Nzambi, nga Nzambi walanduile gumutshitshila ndaga jiabonga, enji guvuala guenji nga guakhalelego gua lamba. Mukunda natshi? Mukanda wa Ishima udi muzuela egi, ‘gishimbigo gia Yehowa giana gubuisa muthu muenya umonyi, nu muene ganago gulezela lamba holu diagio.’ (Ish 10:22) Uvi mangino, tuana mona malamba handaga muila wetu ushigo watagana. Gishina giene Nzambi azuelele (matangua avula, gula Nzambi wahana njila egi ndaga ikalegewe, athu ana zuela egi muene wayitshitshi) egi: “Mbanguvudisa lamba diaye gula wamita, nu mbawukhala nu misongo yabala gu guvuala guaye.”—Gis 3:16.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 4:23, 24, NWT) Hangima Lameke wawambelele akaji’enji Ada nu Sila egi: “Akaji’a Lameke, tegedienu mbimbi yami. Tegedienu ndaga ngudi muzuela: Ngashiyile yala mungoshi, handaga wangunamenesele nu wangubetele. 24 Gula adi naye guvutula gubola mbala 7 mukunda nu Gaino, adi naye guvutula gubola mbala 77 mukunda nu ame Lameke.”
it-2-F diyiji 105 par. 8
Lameke
Lungimbo luayimbile Lameke mukunda nu akaji’enji (Gis 4:23, 24) ludi mumonesa khadilo dia khuta diakhalele nadio athu a mu tangua dinyi. Lungimbo lua Lameke ludi muzuela egi: “Akaji’a Lameke, tegedienu mbimbi yami. Tegedienu ndaga ngudi muzuela: Ngashiyile yala mungoshi, handaga wangunamenesele nu wangubetele. Gula adi naye guvutula gubola mbala 7 mukunda nu Gaino, adi naye guvutula gubola mbala 77 mukunda nu ame Lameke.” Idi mumonega egi, Lameke wakhalele muzuela egi gashiyilego muthu muene nu shidi gifua luholo luatshitshile Gaino. Uvi gula wamushiyile, yakhalele mukunda nu gudibamba. Lameke wazuelele egi, hakambele muene gudibamba, washiyile muthu yonu wamubetele nu wamunamenesele. Lungimbo lua Lameke luamonesele egi, wakhalele mutoga egi amubambe gudi muthu wagasue mbawukamba gumushiya mukunda nu ndaga gatshitshile.
(Gisendeselo 4:26, NWT) Sete wavualele mona yala, wamuhuile jina egi Enoshe. Mu tangua diene, athu asendesele gutamega jina dia Yehowa.
it-1-F diyiji 352 par. 5
Gushinga Nzambi
“Gutamega jina dia Yehowa” guasendesele athu mu tangua dia Enoshe, gutuama egi Mvula ya Nowa inoge, guakhalelego guabonga nu guatagana. Mukunda natshi? Handaga ivo yavula gutuama, Abele watamegele Nzambi mu jina dienji. (Gis 4:26; Heb 11:4) Athu ako ana longuga Biblia ana zuela egi, gula athu a mu tangua dia Enoshe akalegele jina dia Yehowa mu luholo luabola, nu adizanguile ha guzuelela athu nga isongo, idi mumonesa egi ashingishile diago Nzambi.—tala, ÉNOS.
JANVIER 20-26
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 6-8
“Nowa Watshitshile Ndaga Jiagasue Gifua Luholo Luamuwambelele Nzambi”
(Gisendeselo 6:9, NWT) Lumene lua Nowa luenyelu. Nowa wakhalele muthu wabonga gu meso a Nzambi. Wakhalele wagudisha nu athu a mu tangua dienji, gakhalelego mutshita gubola. Wakhalele muwenda nu Nzambi wa giamatshidia.
(Gisendeselo 6:13, NWT) Hangima, Nzambi wawamelele Nowa egi: “Ngazula desizio dia gushiya athu agasue, handaga mavu azala pha nu umbundudi mukunda nu gubola guawo. Hene, ngudi guaashiya, nu ngudi mubolesa mavu.
w18.02-F diyiji 4 par. 4
Landula Gutshigina nu Gutumaga gua Nowa, gua Danyele, nu gua Yobo
Malamba ataganele nawo Nowa. Sendese mu tangua dia khakha wa Nowa, Enoshe, athu akhalelego mutumagela Yehowa. Akhalele muzuela nu gutshita “ndaga jiabola” mukunda nu muene. (Yuda 14, 15) Ndaga jia shidi jiakhalele gudivudisa. Mu tangua dia Nowa, “mavu akhalele azala pha nu umbundudi.” Anjelo ashaga adibuishile athu, ajile muzangula akhetu ha mavu, avualele nawo ana a ingunji nu a mbundudi. (Gis. 6:2-4, 11, 12) Uvi Nowa wakhalele wagudisha nu ene. Hene, Yehowa wamutshiginyile. ‘Nzambi wazumbile Nowa. . . . Wakhalele wagudisha nu athu a mu tangua dienji, gakhalelego mutshita gubola. Wakhalele muwenda nu Nzambi wa giamatshidia.’—Gis. 6:8, 9.
(Gisendeselo 6:14-16) Londega wasuwa mukunda nu aye, alonde nu mabaya a siphele. Abatule jisugu mukatshi, akunge gudro moshi nu hanze. 15 Tala luholo mbawaalonda: Masuwa adi naye gukhala guleha 150 metre, gukoma 25 metre, nu gitala gia 15 metre. 16 Udi naye gubemba fenetre ya santimetre 50 mukunda nu kiajiji. Mbawubatula masuwa mu etaje jitatu. Mbawulonda mufulo mu gibayi gia hanze gia Masuwa.
w13-F 1/4 diyiji 14 par. 1
Nowa ‘wakhalele Muwenda nu Nzambi wa Giamatshidia’
Yajiya gukhala egi mudimo wa gutunga masuwa wazudile ivo 40 nga 50 ha guhua. Akhalele naye gubuisa mitshi, guyikoka, guyisonga muabonga, gungima akhalele muya nayo ha fundo akhalele mutunga. Masuwa akhalele naye gukhala nu etaje jitatu, nu jisugu jiavula, nu mufulo. Akhalele nu fenetre jiavula gosa hehi nu yangi. Yangi diene diakhalele dia gufugula hakatshi hagula meya abulumuge kiawaha.—Gisendeselo 6:14-16.
(Gisendeselo 6:22) Ngenyi, Nowa watshitshile ndaga jiagasue gifua luholo luamuwambelele Nzambi.
w11-F 15/9 diyiji 18 par. 13
Tuzulenu Phushi nu Gukolesela Guagasue
Itshi yakuatesele akombeledi awa a Yehowa ha gukolesela malamba nu gubinga musende wa phushi? Tala ndaga jiasonegele Phaula mukunda nu Nowa. (Tanga Hebelu 11:7.) Nzambi wawambelele Nowa egi: “Ame ngudi mutuma mvula yavula ha mavu mukunda nu gushiya gima giagasue gidi nu monyo.” (Gis. 6:17) Nowa wakhalele khenji gamonele galego ndaga ya luholo elu. Mu tangua diene, mvula yakhalele khenji inogelego. Uvi Nowa gatangijilego egi yakhalele ndaga yakola ha gukalegewa. Mukunda natshi? Handaga wakhalele nu gutshigina egi, ndaga yagasue yazuela Yehowa, idi naye gutagenesewa. Nowa gatangijilego egi mudimo wamuhuile Yehowa wakhalele wakola. Uvi, “watshitshile ndaga jiagasue gifua luholo luamuwambelele Nzambi.” (Gis. 6:22) Tangiza ndaga jiagasue jiakhalele naye gutshita Nowa: gutunga masuwa, gubungisa shitu, gukamba ima ya gudia mukunda nu athu nu shitu, gulongesa athu ha guaatemesa, nu gukuatesa enya fami yenji ha gukhala nu ufuta wawaha nu Yehowa. Yakhalelego mulonga waleba ha gutshita ndaga ‘gifua luholo luamuwambelele’ Yehowa. Uvi, gutshigina gua Nowa nu khadilo dienji dia gukolesela guamuhuluishile nu enya fami yenji, guaabatele nji gubonga.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 8:11) Gakhulumbia gayile, gajile muvutuga mu kumbi dia ngueze. Gakhalele nu diyiji dia ndenda dia mutshi wa olive gu mulungu wago. Hene, Nowa wajiyile egi meya amigina gale ha mavu.
w04-F 1/1 diyiji 31 par. 1
Ndaga jia Ndando Jidi mu Mukanda wa Gisendeselo—1
8:11—Gula mitshi yakulugile gu Mvula ya Nowa, gui gakhulumbia gazudile giwa diyiji dia mutshi wa olive? Gudi nu ndaga mbadi jiajiya gutukuatesa ha gujiya. Mutshi wa olive wanago gufua mu phushi. Idi naye gukhala egi mu Mvula ya Nowa, mutshi wa olive wasalele mu meya mbeji jiavula. Tangua meya a mvula ashiwugile, mutshi wa olive wasalele mu mavu, hene wazolele mayiji. Luko, yajiya gukhala egi gakhulumbia gazudile diyiji gu mutshi wa olivo wazonda wazogele tangua meya a mvula a miginyile.
(Gisendeselo 7:11, NWT) Hugo diakhalele Nowa nu ivo 600 mu lusugu lua 17 lua mbeji ya mbadi, mu lusugu luene diago, mididi yagasue ya meya ya mu dilu yakangugile, yavuavumuine meya. Dilu diatuwugile ha gunogesa meya ha mavu.
w04-F 1/1 diyiji 29 par. 8
Ndaga jia Ndando Jidi mu Mukanda wa Gisendeselo—1
7:11—Meya a Mvula ya Nowa akatugile gui? Mu lusugu lua “mbadi” lua gufuga ima, Nzambi walondele “khando,” wakhaphumuine meya mu khanda jiyadi, ako ‘holu dia khando’ uvi ako ‘goshi’a khando.’ (Gisendeselo 1:6, 7) Meya anyi akhalele ‘goshi’a khando’ adi meya akhalele ha mavu. Uvi meya anyi akhalele ‘holu dia khando,’ adi meya akhalele gosa. Meya ene akhalele avula sha, akhalele gosa gifa mbundu yakola. Ene abuile mvula yanogele mu tangua dia Nowa.
JANVIER 27–FEVRIER 2
UMONYI UDI MU MBIMBI YA NZAMBI | GISENDESELO 9-11
“Athu Agasue a ha Mavu Akhalele Muzuela Khuta Zuelelo Dimoshi”
(Gisendeselo 11:1-4, NWT) Gu gisendeselo athu agasue a ha mavu akhalele muzuela khuta zuelelo dimoshi nu guzuela mbimbi jingoshi jiene. 2 Hayile athu nu guwenda gu khanda ya mazogelo a tangua, asangele temu dimoshi mu mavu a Shineale, atungile guene. 3 Hangima adivile egi: “Tuyenu, tulonde jibriki, tujiwotshie mu tshuya.” Hene, ha fundo dia maseso, akadigidile jibriki, enji ha fundo dia mavu, akadigidile gudro. 4 Azuelele egi: “Henyaha, izenu tuditungilenu dimbo dietu, tutunge nu inzo yaleha idi muya uu nu mu dilu. Tukhalenu nu jina dia lutumbu luakoma, hagula mbatulabigo gumuangana ha mavu.”
it-1-F diyiji 255 par. 6
Babilone Yakoma
Babilone Ikulu. Dimbo dia Babilone diasendesele mu temu dia Shineale, tangua athu akambele gutunga Inzo Yaleha ya Babele. (Gis 11:2-9) Athu anyi atungile dimbo diene nu inzo yaleha, ayitshitshilelego mukunda nu gutumbuisa jina dia Nzambi. Uvi ayitungile ha gukamba ‘gukhala nu jina dia lutumbu luakoma.’ Jinzo jiavula jialeha jiasangewe mu makhulu a gu Babilone ikulu nu mu mafundo ako a gu Mésopotamie, jidi mumonesa diago nzambi jiakhalele mukombelela athu anyi atungile inzo yaleha ya Babele, ikhale inzo yene yakhalele ya luholo lutshi. Idi mumonega haphelo egi ndaga yatumine Yehowa ha gubolesa mudimo wa gutunga Inzo Yaleha ya Babele idi egi, athu akhalele mukombelela nzambi jia mambo. Hene, mbimbi ya Hebelu yabalumuiwe egi “Babele,” idi mukotelesa egi “Gutunganesa.” Uvi jina dia Babele mu zuelelo dia sumérien (Ka-dingir-ra) nu mu zuelelo dia akkadien (Babilou), didi mukotelesa egi “Mufulo wa Nzambi.” Hene, athu asalele mujinga mu dimbo dia Babele, asombegesele jina dia dimbo diene ha gulenga ndaga jiaawambelele Yehowa. Ikhale ngenyi, jina dihe-dihe ahanele dimbo diene, diakhalele gudivua nu gikombelelo giawo.
it-2-F diyiji 111 par. 6
Zuelelo
Mukanda wa Gisendeselo udi mumonesa egi gungima dia Mvula ya Nowa, athu adivuile ha gutshita ndaga yakhalelego gudivua nu gutshigina gua Nzambi, gifua awambelele Nowa nu an’enji. (Gis 9:1) Nzambi wawambelele athu ha ‘gumuangunuga ha mavu’ agasue. Uvi ene atunyile gawo, azudile desizio dia gubungisa athu fundo dimoshi ha gukhala mu temu diakhalele mutamegewa egi Shineale, gu Mésopotamie. Dimbo diene diabuile fundo diakoma dia gikombelelo giawo, atungile nji inzo yaleha ya gikombelelo.—Gis 11:2-4.
(Gisendeselo 11:6-8, NWT) Hangima Yehowa wazuelele egi: “Tadienu! Athu awa adi athu angoshi, nu adi muzuela zuelelo dimoshi. Uvi tala milonga yasendesa ene gukalagala. Gualeha ndo ene mbaatshita yagasue idi ene mutshigina gutshita. 7 Henyaha, tubulumugienu guene tutunganese zuelelo diawo hagula muthu gavuigo idi muthu muko muzuela.” 8 Hene, Yehowa waamuangene ha mavu agasue. Ene abembele gutunga dimbo dinyi.
it-2-F diyiji 111 par. 7
Zuelelo
Nzambi wa Ngolo Jiagasue wabolesele mudimo wa athu akhalele mukamba gutunga inzo yaleha ya Babele, waamuangele, watunganesele zuelelo diawo. Ngenyi, akhalelego luko nu luholo lua gutshita mudimo wawo wa gutunga inzo yaleha. Hene, amuanganene ha mavu agasue. Gutunganesewa gua zuelelo diene gudi ha gishina gia gubola gua ndaga jiagagasue mbajikalagala athu gula jishigo gudivua nu gutshigina gua Yehowa. Gula athu abungisa ujiyi wawo nu ngolo jiawo ha gutshita ndaga jishigo gudivua nu gutshigina gua Yehowa, mbayaakhalela lamba ha gukalegela ujiyi wene ahetele mu mazuelelo agudisha. Mukunda natshi? Handaga ujiyi wene ushigo mukatuga gudi Nzambi, uvi gudi athu. (Fuanesa nu Mulo 7:29; Mikh 32:5.) Yadiago, gutunganesewa gua zuelelo guanginyishile ukhaphumunyi mukatshi dia athu. Uvi guakuatesele nji hagula mudimo wa gutunga inzo yaleha usuge mu njila. (Gis 11:5-9; fuanesa nji nu Yesh 8:9, 10.) Gula tuatala gudihala guana dihala athu mangino mukunda nu ndunge jiawo jia gutshita ndaga, nu luholo adi mukalegela ndunge jiene mu luholo luabola, tuajiya gukotelesa ndaga jiadiangele gumona Nzambi egi mbajibua gula midimo ya Babele yayile uu nu gu gisugishilo.
(Gisendeselo 11:9, NWT) Dimbo dinyi dialugiwe dijina egi Babele handaga Nzambi watunganesele zuelelo dia athu agasue mu fundo dinyi, nu waamuangene ha mavu agasue.
it-2-F diyiji 472 par. 4
Ifutshi
Athu adikhaphumuine diago, akhalelego nu luholo lua guta maga handaga Nzambi watunganesele zuelelo diawo. Hene, athu nu athu anyi akhalele muzuela zuelelo dimoshi, ayile gudikhalela, azolele kutime jiawo, nu midimo, nu gikombelelo giawo, nu maluholo awo a gutshita ndaga. (Levi 18:3) Luholo athu ene adikhaphumuine nu Nzambi, azolele isongo yavula, asendesele guyikombelela.—Mikh 12:30; 2Maf 17:29, 33.
Kamba Ndaga Jiko jia Ndando jia mu Nyuma
(Gisendeselo 9:20-22, NWT) Nowa wakhalele mudimi wa mahia. Wakunyile mutshi wa vinyo. 21 Lusugu lumoshi, wanuine matombe a vinyo. Matombe ene amukuatele, wavuluile milele nu wabandele thowa monzo yenji ya tenta. 22 Shama, sh’a Kanana, wamuenene sh’enji thowa. Muene wayile, wawambelele aphangi’enji muyadi akhalele hanze.
(Gisendeselo 9:24, 25, NWT) Hamuhuile matombe gu meso, Nowa wazugile, wavuile ndaga ya mutshitshile mun’enji wa yala wa galenge. 25 Nowa wazuelele egi: “Kanana atewe mukumbu, muene mbawukhala muhiga wa ahiga a aphangi’enji.”
it-1-F diyiji 421 par. 4
Shama
Yajiya gukhala egi Kanana hakhenji wajiyile ndaga yene uvi sh’enji Shama gamubalelego. Nga ndo, mu ukuateshi wa nyuma ya Nzambi, Nowa wadiangele gumona egi ana a Kanana mbaalandula khadilo diabola dia Shama. Yajiya gukhala egi khadilo diene diakhalele diamuenega gale gudi mun’enji Kanana. Mukumbu wene wataganele thomo tangua enya Isalele a mu jigo dia Sheme ashiyile enya Kanana. Enya Kanana anyi ashiyiwego (gifua enya dimbo dia Gibeona [Yosh 9]), abuile ahiga a enya Isalele. Ivo yavula gungima, mukumbu wene walanduile gutagenesewa tangua ana nu ajigulu a Kanana, mun’a Shama, abuile ahiga a mafumu akoma a ha mavu agasue a mu jigo dia Yafeta, gifua ufumu wa Médo-perse, wa Grèce nu wa Roma.
(Gisendeselo 10:9, 10, NTW) Nimelode wabuile yanga diakola mu umbalagaji wenji nu Yehowa. Gishina giene athu ana zuela egi: “Luholo lumoshi nu Nimelode, yanga diakola mu umbalagaji wenji nu Yehowa.” 10 Membo a thomo ahinyine muene mu ufumu wenji akhalele: Babele nu Eleke, nu Akada nu Kalene. Membo awa agasue akhalele mu mavu a Shineale.
it-2-F diyiji 403 par. 4
Nimelode
Membo a thomo a ufumu wa Nimelode akhalele: Babele nu Eleke, nu Akada nu Kalene. Membo awa agasue akhalele mu mavu a Shineale. (Gis 10:10) Hene, idi naye gukhala egi, mudimo wa gutunga dimbo nu inzo yaleha ya Babele wasendesele mu utuameji wenji. Ndaga yene idi gudivua nu matangi akhalele nawo enya Yuda a mu tangua dinyi. Muenya histoire mumoshi mu jina dia Josèphe wasonele egi: “Mage-mage, [Nimelode] wakolesele ndaga jiagasue jia athu. Wamonele egi luholo lumoshi phamba gajiya gutuma athu ha gutuna guvuila Nzambi woma, ludi guatshiginyisa egi muene udi nu ngolo jiavula sha. Walayile athu egi gula Nzambi wanogesa luko mvula ha mavu ha guhana athu ndola, muene mbawaaluila; mbawutunga inzo imoshi yaleha hagula meya ahetshigo guene. Luko egi, muene mbawuvutula gubola mukunda nu gufua gua ashawo. Athu akhalele hehi ha gutumagela ndaga jiakhalele muzuela [Nimelode]. Akhalele mumona egi gutumagela Nzambi gudi gifua adi mudibuisa ahiga. Hene, asendesele gutunga inzo imoshi yaleha . . . enji inzo yene yalehele mu luholo athu akhalelego mutangiza.”—Antiquités judaïques, I, 114, 115 (IV, 2, 3).