Gitshinyi 5
Giamatshidia Mukunda nu Maji, Wanga, nu Unganga-Ngombo
1. Muho tshi gutshigina maji, wanga, nu unganga-ngombo guamuangana mu mavu?
MUKANDA umoshi (La religion traditionnelle africaine) umuzuel’egi: “Mu Afrika, ishigo funu haguhula gula wanga uu nga ndo.” Mukanda wene wazuelele luko egi: “mukunda nu athu agasue a mu Afrika, wanga udi gima gia diago.” Mukhatshi dia athu anatshigina maji, wanga, nu unganga-ngombo mudi nu athu aphaphatele makhalasa a koma nu ago anginyinego khalasa. Mafumu a ikombelelo ya enya Mizuluma nu a ikombelelo ya mambo anatshigina nji ndaga eyi.
2. Athu anatshigin’egi ngolo jia maji jianakatuga gui?
2 Mu Afrika, athu avula anatshigin’egi gudi nu ngolo jimoshi jia gipha, nga jia givule. Nzambi wanahinyina ngolo jiene. Ivule nu akhakha nji ajiya gutshitshila ngolo jiene. Athu ako nji ajiya gale muho waguzula ngolo jiene nu gutshitshila athu ako gubonga (magie blanche) nga gubola (magie noire).
3. Magie noire adi itshi, nu athu anatshigin’egi ajiya gutshita tshi?
3 Magie noire, nga wanga anatumiwa gudi mbalagaji. Athu anakhala nawo anatshigina egi adi nu ngolo jia gutuma madima, makungu, tuhombo, ikhutugudi, inyinyila nga shitu jiko hagutshita athu ako gubola. Athu avula anatangiz’egi magie noire anatuma athu hagulua ita, anabuisa akhetu ikunya, analowa athu misongo, nga gushiya.
4. Ima tshi yanatshigina athu mukunda nu nganga, nu itshi yazuelele athu ako akhalele nu wanga?
4 Magie noire anagudivua nu wanga. Athu anazuel’egi nganga jianabemba muila wajio mu phipha nunji jianabuga gosa, haguya gudimona nu nganga jiko nga hagudia athu ago jia shiyi. Athu ago akhalele nu wanga anazuela nji egi idi ya diago, uvi haguzuela guabonga muila wa nganga wanakhala hagitanda wagubanda. Hagufuanegesa, zulunalu imoshi ya mu Afrika ya vutugile ndaga jiazuelele athu anyi akhalele nganga (avula akhalele tundongo tu’akhetu) imuzuel’egi: “Ngashiyile athu 150 gu aksidan.” “Ngashiyile ana mutano a nganuine mahatshi awo agasue.” “Ngashiile mafut’ami akhalasa a mala mutatu mukunda abatuile gifianse n’ame.”
5. Magie blanche adi itshi, nunji muho tshi anaguatshitshila?
5 Anazuel’egi magie blanche anabamba athu hagula ndaga jia lamba jiabuila ndo. Athu ago anatshitshila magie blanche, anasudiga phete nga sele jia maji gumago. Ananua ihemba hagusuega muila wawo nga guyiwasa mumuila. Mujinzo jiawo nga mumavu gosha jinzo jiawo, anavumbiga ima ii anamon’egi idi nu ngolo jia guabamba. Anasha mutshima gu ifuanesa yanakhala nu isona ya Koran nga ya Bibiliya.
Ndaga jia Mambo
6. Itshi Satana nu mademo enji atshitshile mu masugu agungima, nunji luholo tshi tuajiya gutalela ngolo jiawo?
6 Ya giamatshidia Satana nu mademo enji adi mbalagaji jiagingonza ji’athu. Adi nu ngolo jia gusombegesa matangi nu lujingu lu’athu, nunji mu masugu agungima anginyile mumila y’athu nu shitu. (Matayo 12:43-45) Nga tshima tuajiilego guzondesa ngolo jiawo, uvi tujiye egi tuajiilego nji gujizangula gifua jiabalegela nga gujihua ginemua.
7. Itshi Satana ganakamba gututshiginyisa, nunji gifezegeselo tshi gidi gutukuatesa hagutema gujiya ndag’eyi?
7 Satana udi mulongeshi wa mambo. Wanahua athu woma hagutangiz’egi udi nu ngolo jiavula uvi ishigo ngenyi ndo. Hagufezegesa: Mu ita ii yaluiwe mu Afrika mu masugu agungima, masuta adidishile lungu lua mata, luakhalele luakola haguhua mbalagaji jiawo woma. Gutuama dia gulua ita, masuta akhalele musha bande ya gaseti ga lungu lua mata akoma nu atshuiya mu gibinji hagumuangesa lungu. Hagula mbalagaji jiawo jitangiz’egi adi nu mata akoma nu a ngolo jiavula. Luholo lumoshi, Satana wanatshigina gutudijig’egi udi nu ngolo jia balega guvula. Felela dienji didi dia gunana athu hagutshita milonga idi muene mutshigina uvi idi mutshigina Yehowa ndo. Tutalelenu mambo atatu anakamba Satana egi athu atshigine.
8. Mambo tshi a thomo adi Satana muwendesa?
8 Mambo a thomo anawendesa Satana anyawa: Gushigo nga lamba dimoshi dianagudibuila; ima yagasue ya bola ya nabuila muthu, yanakatuga gudi ngolo jimoshi jishigo mumuenega. Hagufezegesa, gula mona wafua gu misongo ya malariya. Gin’enji wajiya gukotelesa egi malariya adi misongo yanakatuga gudi jimue. Uvi wajiya gutshigina luko egi nganga mumoshi watumi imue hagusuma munenji.
9. Muho tshi Bibiliya idi mudijig’egi ishigo Satana wanabuisa ndaga jiagasue jia bola?
9 Nga tshima Satana udi nu ngolo jia guhua athu malamba, uvi idi mambo ha gutangiz’egi udi nu ngolo jia gubuisa malamba agasue. Bibiliya idi muzuel’egi: “Masugu agasue muenya phushi jiabala gashigo mubalega jiphushi mu gulenga. Muenya manyinyi gashigo mubalega jingolo mahugo agasue mu ita. Muenya ndunge masugu agasue ganakhalago muabonga, themengi mahugo agasue gashigo mubua mumonyi. Muthu watema gashigo muheta fundo diakoma ndo. [Ndaga jishigo gutangiza jianabuila, NW] muthu yagasue.” (Mulongeshi 9:11) Mulengi wa phushi wajiya gukhala nu phushi jia bala gubalega ako, uvi gununga ndo saga jia phushi. “Ndaga jishigo gutangiza” jiajiya gumubuila gadi gununga ndo. Mahugo ako wajiya gudibinda malu gabui, nga wajiya gukata, nga mushiya wa kulu wajiya gujinginyina. Ndaga eji jiajiya gubuila muthu yagasue. Jishigo khuta Satana wanajibuisa nga nganga; jianabua gajio.
10. Itshi yanazuelewa mukunda nu nganga, nunji muho tshi tumujiy’egi idi ndaga ya mambo?
10 Mambo angiadi adi Satana muwendesa anyawa: Mu phipha nganga jianabemba mila yajio nunji jianabuga ha guya mutagana nu nganga jiko nga mukunda nu gudia athu a jianashiya. Dihule gal’egi: ‘Gula nganga jiajiya gutshita luholo lununu, itshi yanakatuga gu muila wajio?’ Gifua muho tuamuenene, monyo udi muthu, ushigo gima gimoshi giajiya gudikhaphumuna nu muthu ndo. Luyadi, givule gidi ngolo jia lujingu jianawendesa muila uvi giajiyilego kukalagala nga gima gingoshi gonze ya muila.
11. Mukunda natshi tumujiya nu tumutshigin’egi nganga jiajiyilego gubemba mila yajio?
11 Ikhale monyo nga givule gushigo nga gima gimoshi giajiya guzoga mu muila hagutshita gima gia bonga nga gia bola. Ngenyi, nganga jianabemba muila wajio ndo. Jianatshitago nji ima yagasue idi jiene muzuela nga jianatangiza gutshita.
12. Muho tshi Satana ganatshiginyisa athu egi atshitshile ima idi ene gatshitshilego?
12 Muho tshi tuajiya guthondolola ndaga ji jianazuela athu ago akhalele nu wanga? Satana wajiya gutshiginyisa athu hagumona gifua atshitshile ima yavula uvi nu hazonda sha ndo. Mu njila jia nzoji, Satana wanabata athu hagumona gifua amonyi, avui, nunji atshitshi ima idi ene gatshitshilego. Mu luholo lununu, Satana wanadifelela egi wajiya gukatula athu agasue gudi Yehowa nunji gu’abata hagutangiz’egi ndaga jianazuela Bibiliya jidi jia mambo.
13. (a) Magie blanche adi a bonga ba? (b) Mbimbi ya Nzambi idi muzuel’egi tshi mukunda nu maji?
13 Mambo a thathu anyawa: magie blanche anatshitshila athu ndaga jia bonga, uvi magie noire, ndo. Bibiliya ishigo mukhaphumuna magie blanche nu magie noire. Idi mutuna maji agasue. Tutaledienu mikhuala yago Yehowa gahuile enya Isalele mukunda nu maji nu athu akhalele muatshitshila:
● “Wajiyilego gutshitshila maji.”—Levi 19:26, NW.
● “Gula yala nga mukhetu adi abeteledi a mvumbi nga enya ngombo, ene adi n’aye ya gushiyiwa nu seso.”—Levi 20:27.
● “Mukatshi dienu musangewago muthu udi . . . muphonga jingombo nga udi nu jithemua ha gujiya ndaga jia gu matuama nga muthu udimutala ijiyilo mukunda nu gujiya ndaga jia wanga, muenya fugo udi muya muhula anatamega ivule nu anazuela ndaga jidi khenji jibuago.”—Mikhuala 18:10-14.
14. Mukunda natshi Yehowa gambile mikhuala mu ndaga ya maji?
14 Mikhuala eyi yadijigile diago egi Nzambi gakhalelego muzumba gumona athu enji gutshitshila maji. Yehowa wahuile athu’enji mikhuala eyi mukunda wa azumbile nunji gatshiginyinego athu abue ahiga a woma nu shigu jia mambuta. Gatshiginyinego nji mademo aamonese lamba.
15. Muho tshi Bibiliya idi mudijig’egi Yehowa wabalega Satana ngolo gualeha?
15 Nga tshima Bibiliya ishigo mudijiga ima ya gasue ii mademo ajiya gutshita nga inyi ajiyilego gutshita, uvi idi mukotelesa egi Yehowa Nzambi udi nu ngolo jiavula jia gubalega gualeha Satana nu mademo enji. Yehowa wakayesele Satana gosa. (Yatuwuwe 12:9) Jiya nji egi, Satana walombele njila gudi Nzambi hagulola Yobo, nunji watumagele ndaga ya muwambelele Nzambi egi gashiigo Yobo.—Yobo 2:4-6.
16. Gudi nanyi tudi nayo guya haguheta guhuima?
16 Ishima 18:10 idi muzuel’egi: “[Jina dia Yehowa, NW] didi gifua nzo yakola, fundo diajiya guya athu abonga ha gukhala nu guhuima.” Ngenyi tudi naye gukamba Yehowa haguheta guhuima. Atshitshidi a Nzambi anakambago ikambe-kambe nga ihemba ha gudisuega gu ndaga ya bola ya Satana nu mademo enji, nga guvua woma wabala egi nganga jianda gualowa. Atshitshidi a Nzambi anatshigina ndaga eyi idi muzuela Bibiliya egi: “[Yehowa] wanawendesa meso enji holu dia mavu a mudidi ha gukuatesa athu adi gumutshigina nu mitshima yawo yagasue.”—2 Gudilanduluila 16:9.
17. Ndaga tshi idi gututshiginyisa Yakoba 4:7, uvi itshi tuajiya gutshita?
17 Aye nji wajiya gusha mutshima gu ndag’eyi gula watshitshila Yehowa. Yakoba 4:7 imuzuela egi: “Mudihane gudi Nzambi. Mukolegele Diabulu, ngenyi muene mbawumilenga muya gualeha.” Gula udi mutshitshila Nzambi ya giamatshidia, nu wadihana gudi muene, wajiya gutshigina egi Yehowa mbawugubamba.
Nganga Jiajiya Guhinyina Khuba Ba?
Mu gisendeselo gia givuo 1977, athu 14 akondewe tshuiya hehi nu dimbo dia Pietersburg gu Afrika a Sudi mukunda atewe wanga. Mukunda nu ndaga eyi, jurnale imoshi ya gu Afrika a Sudi (Drum) yafundjil’egi: “Mukhatshi dia iphuta mala nu akhetu a mujinga nu woma. Adi muvua woma egi nganga jiajiya gualowa nga guatumina khuba . . .
“Ya khalele mulomba gutshita gima gimoshi . . . Hene jurnale DRUM yazolele giphapha giakola gudi nganga jiagasue egi: Tuasha falanga 5 000 jia gu Afrika a gu sudi [nga jidolare jia gu Amerika 5 750 mu kumbi dinyinyi] mu bilo dietu mukunda n’enue, gula mu ngonda ya thathu ya givuo gia 1977, muthu mumoshi mukatshi dienu washiya Stanley Mutjuwadi gu khuba, aze azule falang’eji. Gula gushigo muthu mumoshi mukatshi dienu hagutagenesa ndaga eyi, ngenyi mushigo nu jingolo jia guhinyina khuba ndo, mudi nzoba, nunji athu a phamba.
“Enue nganga, enya mambo, sendesenu gutelega nzungu jienu. Tshitshienu ngenyi hagununga giphapha egi.”
Nganga jiabuishile jimvula hagununga giphapha egi ba? Ndo sha. Mr. Motjuwadi, mufundji wa Drum, wakhalele nu monyo nu wabuile direktere wa Jurnale inyi.
[Muhu wa longo]
Luphango: Luholo tshi mufundji mumoshi wa gu Afrika a Sudi gashile giphapha nu jinganga, nunji suga ya giphapha gienji yakhalele itshi?
[Foto ha diyiji 16]
Nganga jiajiyilego gubemba mila yajio
[Foto ha diyiji 17]
Ndaga jiabola jianabua makumbi ako