KWESTIN 5

Waswe Sapos Wanfala Bully Spoelem Mi Long Skul?

HEM GUD FOR TING RAONEM DATFALA KWESTIN

Samting wea iu duim savve helpem iu for deal witim datwan, or just mekem hem worse moa.

WANEM NAO BAE IU DUIM?

Tingim samting wea happen long Thomas. Samfala long skul talem olketa samting abaotem hem wea no tru. Then olketa start for kolem hem long enikaen nogud nem. Olketa savve bangam hem mekem olketa buk bilong hem foldaon, or samwan savve pushim hem, then ranawe. Wanday samwan sendem text long hem for talem hem olketa bae killim hem nogud long skul long next day. Datwan mekem Thomas for no laek go long skul nao.

Sapos iu nao Thomas, wanem nao bae iu duim?

TINGTING GUD FIRSTAEM!

No tingse iu no wei nao. Iu savve duim samting for stopem diswan. Wanem nao iu savve duim?

KONTROLEM FEELING BILONG IU. Bible sei: “Man wea krangge no savve kontrolem kros bilong hem, bat man wea wise savve kontrolem hemseleva.” (Proverbs 29:11) Sapos iu kontrolem feeling bilong iu and no kros, maet olketa just lusim iu nomoa.
NO CHANGEM BAK. Bible sei: “Sapos eniwan duim nogud samting long iufala, iufala no changem bak.” (Rome 12:17) Sapos iu pei bak, bae datwan just mekem hem worse moa.
STAP KLIA LONG TRABOL. Bible sei: “Man wea luksavve long samting wea danger hem protectim hemseleva.” (Proverbs 22:3) Traem best for stap klia from olketa bully, and from olketa samting wea mekem hem isi for olketa spoelem iu.
TALEM SAMTING WEA OLKETA NO EXPECTIM. Bible sei: “Wei for tok kaen savve daonem kros bilong man.” (Proverbs 15:1) Trae for talem samting wea bae mekem man laf. Olsem example, sapos samwan sei iu fat, maet iu savve laf nomoa and sei: “Ia, luk olsem!”
GO FROM DATFALA PLES. Nora, wea hem 19 year sei: “Taem samwan tok spoelem iu and iu no talem eni samting datwan showimaot iu mature and iu savve kontrolem seleva. Olketa bully no savve kontrolem olketa seleva.”—2 Timothy 2:24.
NO TING DAONEM IUSELEVA. Staka taem olketa bully bae luksavve sapos iu man for fraet or iu savve ting daonem iuseleva. Taem olketa luksavve long datwan, olketa bae markem iu nao. Bat olketa bully bae no duim datwan sapos olketa luksavve iu no fraetem olketa.
TALEM SAMWAN. Wanfala skul teacher bifor hem sei: “Mi encouragem eni pikinini wea wanfala bully spoelem hem for talem datwan long samwan. Datwan hem stret samting for duim, and maet hem bae stopem olketa bully for no spoelem narawan.”

Wanfala young boy no fraet taem narawan spoelem hem — Taem iu no fraet and no ting daonem iuseleva, datwan savve mekem olketa bully no spoelem iu

TINGIM DISWAN

Olketa bully savve hitim iu, and olketa savve duim olketa samting hia tu:

Tok spoelem iu. “Hard for mi forgetim nogud samting wea olketa talem and enikaen nogud nem wea olketa kolem long mi. Olketa mekem mi feel olsem mi iusles and no eniwan laekem mi. Sapos olketa givim mi blak eye bat bae hem olraet nomoa.”—Celine, 20.
No fren witim iu and stopem narawan for no fren witim iu. “Olketa skulfren stop for story witim mi. Olketa les for mi sidaon and kaikai witim olketa long lunch taem. For wanfala full year, mi savve krae and kaikai seleva long lunch taem.”—Haley, 18.
Social network or text. “Hem isi for iusim computer or for sendem text for spoelem nem bilong narawan, and for spoelem laef bilong hem tu. Datwan hem isi tumas for happen!”—Daniel, 14.

**BULLY QUIZ**
TRU OR FALSE	ANSA
1 Waswe, olketa bully stap long bifor tu?	1 Tru. Olsem example, long taem bilong Noah, olketa Nephilim savve spoelem pipol tumas.—Genesis 6:4.
2 Waswe, wei for bully hem no serious samting?	2 False. Staka young wan suisaed bikos olketa bully spoelem olketa.
3 Waswe, wei for faetem olketa bully nao best wei for stopem olketa?	3 False. Staka taem olketa bully strong winim man wea olketa spoelem, so hem iusles for faet bak.
4 Waswe, iu shud no duim eni samting taem iu lukim bully hem spoelem narawan?	4 False. Man wea lukim bully spoelem narawan shud reportim datwan. Sapos iu no reportim, hem olsem iu sei datwan hem olraet nomoa.
5 Waswe, staka bully ting daonem olketa seleva?	5 Tru. Nomata samfala bully olketa bighed, staka long olketa ting daonem olketa seleva. Olketa savve spoelem narawan for mekem olketa seleva feel gud.
6 Waswe, olketa bully savve changem wei bilong olketa?	6 Tru. Olketa savve changem tingting and wei bilong olketa sapos olketa kasem help.