Waswe, Iu Savve Finis?
Wanem languis nao Jesus iusim?
Olketa savveman no savve agree long diswan. Bat taem Jesus stap long earth, luk olsem hem iusim wanfala languis wea klosap semsem witim Hebrew languis and wanfala languis wea klosap semsem witim Aramaic languis. Taem Jesus go long Nazareth long Galilee and hem go insaed long sinagog, hem readim profesi bilong Isaiah, wea datwan hem long Hebrew languis. Bible no sei Jesus hem transleitim datfala scripture go long Aramaic languis taem hem readim.—Luke 4:16-21.
Datfala savveman G. Ernest Wright hem talem olsem abaotem olketa languis long Palestine long taem bilong Jesus: “Luk olsem staka pipol nao story long Greek and Aramaic languis. Olketa Roman soldia and bigman savve story long Latin languis, bat luk olsem olketa Jew story long wanfala languis wea hem here olsem Hebrew languis.” So dastawe raeting long datfala saen wea Pilate hem putim antap long post wea olketa nilam Jesus long hem, hem long, Hebrew, Latin, and Greek.—John 19:20.
Long buk wea Alan Millard raetem, wea nem bilong hem Discoveries From the Time of Jesus, hem sei: “Olketa bigman bilong Rome savve story long Greek languis, and luk olsem Jesus story long Greek languis tu taem Pilate askem hem olketa kwestin.” Bible no barava talem sapos Jesus hem story long Greek languis, bat iumi fit for sei olsem bikos no eniwan moa stap for transleitim samting wea Pilate askem long Jesus.—John 18:28-40.
Disfala savveman gohed for sei moa, “hard for iumi barava savve sapos Jesus hem savve long Greek or Latin languis, bat taem hem teach hem evritaem iusim Aramaic languis, or maet kaen Hebrew languis wea garem staka Aramaic word insaed and wea staka pipol nao story long hem.”—Biblical Archaeology, 1962, page 243.
Hao big nao olketa ston long temple long Jerusalem?
Taem olketa disaepol story long Jesus abaotem temple long Jerusalem, olketa sei olsem: “Teacher, lukim! olketa nambawan ston and building!” (Mark 13:1) Bat hao big nao olketa ston hia?
King Herod hem mekem moa big nao datfala ples wea temple hem stap antap long hem. Dastawe, kasem taem wea Jesus stap long earth, ples wea temple stap hem tufala taem big winim taem wea Solomon wakem temple long firstaem. Area hia antap long maunten hem big winim eni nara area olsem long taem bifor. Hem samting olsem 480 meter long and 280 meter waed. Luk olsem samfala long olketa ston hia wea olketa katem hem 11 meter long, 5 meter waed, and hae bilong olketa hem 3 meter. Hevi bilong samfala ston hia hem winim 50 ton. Olketa sei hevi bilong wanfala ston wea olketa faendem hem klosap 400 ton. Wanfala savveman hem sei: “No enitaem nao pipol bifor faendem ston wea big olsem.”
Jesus hem ansa long olketa disaepol bilong hem and sei: “Luk olsem iu barava tinghae long olketa spesol haos hia. Bat iu savve, olketa bae aotem evri ston from olketa haos hia and no eni samting bae stopem datwan for happen.” (Mark 13:2) Staka long olketa ston hia still stap long ples wea olketa foldaon kam long hem bihaen olketa soldia bilong Rome aotem olketa long 70 C.E.
[Piksa long page 13]
Olketa ston bilong temple wea olketa aotem and torowem daon from datfala maunten wea temple stap long hem long Jerusalem