Lukluk Long World
Olketa Cray-Fish Savve Faendem Wei for Go Hom
National Post niuspepa bilong Canada talem: “Olketa cray-fish garem spesol savve for faendem wei for go hom, nomata bihaen olketa satem eye bilong olketa, tekem olobaot evriwea long trak, and putim insaed wata wea olketa no kasem bifor.” Olketa wea duim research kasholem staka cray-fish long olketa wata klosap long olketa island bilong Florida Keys, putim olketa long wanfala tank wea insaed hem dark, and letem olketa go aot samting olsem 37 kilometer from ples wea olketa kasholem olketa. Nomata olketa kavarem eye bilong olketa, olketa cray-fish hia evritaem go bak long ples wea olketa kasholem olketa. Olketa wea duim research sei hao diswan hem firstaem for faendem hao diskaen animal duim olsem. “Nomata wanem samting mifala trae for duim for mekem olketa konfius, olketa cray-fish savve tumas long wei wea bae olketa followim go kasem hom,” Dr. Kenneth Lohmann wea organizem datfala research talem. “Hem wanfala barava interesting samting sapos iu ting abaotem—olketa sismol animal hia wea iumi no savve hao nao olketa fit for faendem wei for go hom wea sapos man nao olketa duim olsem long hem bae hem lus nao.”
No Duim Criminal Samting
“Long Mexico for ranawe from prison hem no wanfala criminal fasin,” The Korea Herald sei. “System bilong law bilong Mexico luksavve hao main feeling bilong evri pipol hem for kamap free. And hem no panisim olketa wea duim olsem.” Olketa savve accusim olketa prisoner only sapos olketa brekem law taem olketa ranawe, killim eniwan, spoelem property, switim eniwan witim selen, or plan witim olketa nara prisoner. Bat danger stap tu. Olketa prison gard garem paoa for sutim eniwan wea laek trae for ranawe. Diswan lead go long wei for iusim samfala barava kleva idea for ranawe. For example, long 1998 wanfala prisoner wea killim man dae no kaikai big go kasem taem hem 50 kilogram mekem waef bilong hem savve karem hem insaed wanfala suitcase wea waef iusim for tekem olketa dirty kaleko bilong hem insaed. Olketa arrestim hem naen month bihaen bat hem ranawe moa and olketa no lukim hem start kam long datfala taem.
Protection from Moskito
“Winim 2,500 difren kaen moskito stap long disfala full planet,” datfala magasin México Desconocido talem. Nomata olketa man and mere wan savve kaikaim olketa swit wata from olketa flaoa, only olketa mere wan nomoa savve baetem man. From diswan olketa savve pasim malaria, dengue, and West Nile virus long olketa man. Hao nao bae iu protectim iuseleva from olketa moskito? Datfala report talem olketa idea hia: (1) No go aotsaed taem hem gogo for evening and long naet, taem olketa moskito still gogo raon. (2) Iusim moskito net wea olketa putim medicine long hem. (3) Werem kaleko wea no taet wea garem long hand and wea kavarem leg, and sapos hem fitim, werem hat wea garem net for kavarem full hed. (4) Putim oil wea moskito no laekem long olketa ples long body wea kaleko no kavarem. (5) Tekem 300 milligram bilong vitamin B1 evriday. Diswan mekem swet bilong samfala pipol nogud for olketa moskito. (6) Long olketa ples wea garem swamp, sapos need kamap kwiktaem mekem mud long skin bilong iu for protectim iu. Sapos moskito baetem iu, no skrasem bikos bae hem blood and bae hem mekem big soa kamap. Putim calamine lotion long body.
Fish wea Mek Noise
Olketa wea duim research long Australian Institute of Marine Science (AIMS) faendem hao fish, “wea insaed diswan hem damselfish, soldierfish and cardinalfish . . . savve mekem samfala kaen saond olsem pigpig, sharp noise, and savve whistle,” The West Australian niuspepa reportim. Diswan helpem olketa for minim hao olketa smol baby fish, taem sea tekem olketa farawe from wanfala reef, olketa savve hao for go hom moa. Olketa wea duim research for AIMS recordim samfala noise insaed wata long olketa reef and pleim moa datfala recording long olketa trap wea olketa mekem for olketa fish. Scientist Dr. Mark Meekan talem niuspepa hao “olketa baby fish wea kam long trap wea garem recording hem staka winim wan wea no garem eni noise, diswan showim hao samfala kaen saond savve pullim kam olketa fish.” Olketa wea duim research faendaot hao samfala saond bilong olketa big fish, olketa fish savve herem insaed area bilong 15 kilometer. Meekan sei, “long olketa evening and morning, olketa saond wea olketa fish mekem hem big tumas wea semsem witim noise bilong staka thousand pipol wea hipap long football field.” Nomata olsem, disfala “singsing” man no savve herem.
No Seksekem Wanfala Baby!
For seksekem strong wanfala baby savve seknomoa tanem hed bilong hem wea “bae kosim insaed hed for blood and putim tumas hevi long brain, wea bae kosim brain for brek,” Toronto Star niuspepa talem. From olketa masol and olketa samting long brain bilong wanfala baby no strong yet, “for seksekem wanfala baby nomata for lelebet taem bae hem kasem kill for full laef. Insaed diswan brain hem boela and garekil, body wik, tingting hem slow, no growap kwiktaem, earpas, blind, paralyze and dae.” Dr. James King, wanfala doctor bilong olketa smol pikinini long Children’s Hospital of Eastern Ontario, hem studyim olketa samting wea kamap from wei for seksekem olketa baby. Hem sei pablik need for savve, bikos staka taem olketa kill no showaot klia tumas wea mekem doctor tingse baby garem flu or sik wea germ nomoa kosim. Dr. King sei, “Datfala message for no seksekem wanfala baby hem mas go aot and hem mas laod and klia. Olketa niu parents mas savve long diswan.”
Olketa Animal wea Drunk
Followim olketa report raonem world, no olketa man nomoa savve drunk from alcohol. No longtaem go finis, bihaen olketa drinkim beer long wanfala vilij long Assam, India, wanfala grup bilong olketa elephant ran wild and distroem olketa building. Long Bosnia wanfala bear wea drinkim olketa leftova beer wea stap insaed olketa tin beer wea olketa torowem, hem go ahed for beg for samfala moa. From olketa long vilij taed for herem hem mek-noise, olketa disaed for givim kaen beer wea bae no mekem man drunk. Datwan hem waka. Datfala bear go ahed for enjoyim datkaen beer bat hem no raf nao. Long northern California, olketa bird drunk from olketa berry from olketa bushes long saed road and attakim olketa car. Ansa for datwan hem for katem daon olketa bushes. Olketa bee wea drinkim wata long flaoa wea kamap alcohol, olketa flae olobaot long olketa tree or just foldaon long graon and no savve long wei for go bak long haos. Olketa bee wea drunk wea kasem haos feisim nara problem—hem nao kros bilong olketa bee wea gard wea strong for protectim full haos bilong olketa bee for kamap drunk.
“No Laek Part Moa Long Catholic Church”
Long Italy wanfala baptaes Catholic wea “no laek for member moa long Catholic Church” hem fit for aotem nem bilong hem from church, Il Sole-24 Ore niuspepa hem reportim. Firstaem, olketa stopem olketa man wea ask for aotem nem from list bilong olketa wea baptaes from “olketa sei bae hem spoelem olketa ‘record’ bilong history bilong Church.” Bat, bihaen samfala member ask for aotem nem bilong olketa from datfala list bilong church, man wea stand for Safeguard of Personal Information letem for datfala register bilong baptism mas garem disfala toktok: “No laek part moa long Catholic Church.” Hem askem olketa priest for duim samting followim wanem thrifala man wea lusim parish askem.