Olketa Openem Wanfala Barava Oldfala Scroll
Lo 1970, taem olketa faendem datfala Ein Gedi fragment wea fire bonem hard for eniwan readim. Bat, distaem olketa iusim wanfala 3-D scanner for lukim hao toktok insaed hem from buk blo Leviticus, and hem garem tu nem blo God
LO 1970, olketa archaeologist faendem wanfala scroll lo Ein Gedi, lo Israel, klosap lo west saed blo Dead Sea. Olketa faendem datfala scroll taem olketa digim wanfala ples wea sinagog stap bifor. Sinagog hia bone taem datfala full vilij distroe, lo samting olsem mek-six century C.E. From fire hem bonem datfala scroll, sapos olketa trae for openem bae olketa spoelem, so hard for olketa readim wanem nao insaed. Bat bikos lo technology distaem, olketa iusim wanfala 3-D scanner for lukim wanem olketa raetem insaed. And olketa iusim tu wanfala niu computer software wea helpem olketa for readim datwan.
Taem olketa scanim datfala scroll, wanem nao olketa lukim? Olketa toktok from Bible nao insaed. Olketa smol pisis blo scroll (fragment) hia garem samfala verse lo start lo buk blo Leviticus. Hem garem tu Tetragrammaton, wea hem nem blo God lo Hebrew languis. Luk olsem olketa raetem disfala scroll lo olketa year midolwan 50 C.E. and 400 C.E., diswan minim disfala scroll hem old tumas and hem kam second lo olketa Dead Sea Scroll (Qumran manuscript), wea hem oldest scroll blo Hebrew Bible wea olketa faendem. Lo datfala niuspepa The Jerusalem Post, wanfala man wea nem blo hem Gil Zohar, hem raet and storyim hao, taem olketa no scanim and readim yet datfala Ein Gedi fragment blo Leviticus, only tufala barava old manuscript nomoa stap, wanfala, hem nao olketa Dead Sea Scroll (wea olketa raetem lo samting olsem 100 B.C.E.) and narawan hem datfala Aleppo Codex (wea olketa raetem lo samting olsem 930 C.E.) and samting olsem 1,000 year nao stap between tufala manuscript hia. Lo tingting blo olketa savveman, disfala scroll wea olketa iusim technology for openem, hem showimaot hao toktok blo Masoretic text blo Torah “hem no change insaed lo datfala 1,000 year, and no eni mistek blo olketa man for copyim scroll hem affectim eni toktok.”