KSIĘGA PRZYSŁÓW

1 Przysłowia Salomona+, syna Dawida+, króla Izraela+,

2 służące zdobywaniu* mądrości+, uczeniu się karności

i rozumieniu mądrych wypowiedzi,

3 służące przyjmowaniu pouczeń*+, które pomagają nabyć wnikliwości,

prawości+, właściwego osądu*+ i prostolinijności*,

4 służące udzielaniu niedoświadczonym roztropności+,

a młodym — wiedzy i umiejętności myślenia+.

5 Mądry słucha i przyjmuje więcej wskazówek+,

ten, kto ma zrozumienie, zabiega o umiejętne* kierownictwo+,

6 żeby pojąć sens przysłowia i zawiłej wypowiedzi*,

znaczenie słów i zagadek mędrców+.

7 Bojaźń* przed Jehową jest pierwszym krokiem do zdobycia* wiedzy+.

Tylko głupi gardzą mądrością i pouczeniami*+.

8 Mój synu, słuchaj pouczeń* ojca+

i nie odrzucaj wskazówek* matki+.

9 Są one pięknym wieńcem na twoją głowę+

i wspaniałą ozdobą na twoją szyję+.

10 Mój synu, nie ulegaj, gdy grzesznicy próbują cię kusić+,

11 gdy mówią: „Chodź z nami.

Urządźmy zasadzkę, żeby przelać krew.

Zaczaimy się dla zabawy na niewinne ofiary.

12 Pochłoniemy je żywcem — jak to robi grób*,

pochłoniemy je w całości — jak to się dzieje z tymi, którzy trafiają do dołu.

13 Zagarnijmy wszystkie ich cenne skarby.

Napełnimy swoje domy łupem.

14 Przyłącz się do nas*,

a tym, co nakradniemy, podzielimy się po równo*”.

15 Mój synu, nie idź za nimi.

Nie wchodź na ich ścieżkę+,

16 bo biegną*, żeby popełniać zło,

śpieszą przelewać krew+.

17 Nie ma sensu rozciągać sieci, gdy widzą ją ptaki,

18 dlatego grzesznicy czyhają w zasadzce, żeby przelewać krew,

czyhają w ukryciu, żeby odbierać innym życie*.

19 Właśnie tak postępują ci, którzy gonią za nieuczciwym zyskiem.

Przez to sami stracą życie*+.

20 Prawdziwa mądrość+ głośno woła na ulicy+.

Podnosi swój głos na placach+.

21 Nawołuje na rogu* ruchliwych ulic.

W bramach miasta mówi+:

22 „Jak długo wy, niedoświadczeni, będziecie kochać brak doświadczenia?

Jak długo wy, szydercy, będziecie lubować się w szyderstwach?

I jak długo wy, głupi, będziecie nienawidzić wiedzy?+

23 Zareagujcie na moje upomnienie*+.

Wtedy wyleję wam swojego ducha,

dam wam poznać swoje słowa+.

24 Ponieważ wołałam, ale wy odmawialiście,

wyciągałam rękę, ale nikt nie zwracał uwagi+,

25 ponieważ lekceważyliście wszystkie moje rady

i odrzucaliście moje upomnienia,

26 to będę się śmiała, gdy spadnie na was nieszczęście.

Będę drwiła, gdy nadejdzie to, czego się boicie+,

27 gdy to, czego się boicie, przyjdzie jak burza,

a wasze nieszczęście nadciągnie jak wicher,

gdy spadnie na was udręka i cierpienie.

28 Wtedy będą do mnie wołać, ale ja nie odpowiem,

będą mnie gorączkowo szukać, ale mnie nie znajdą+,

29 bo nienawidzili wiedzy+

i nie chcieli bać się Jehowy+.

30 Nie słuchali moich rad,

gardzili wszystkimi moimi upomnieniami.

31 Dlatego poniosą konsekwencje* swojego postępowania+

i będą mieli już dość własnych planów*.

32 Bo niedoświadczonych zabije ich krnąbrność,

a głupich zniszczy ich samozadowolenie.

33 Ale ten, kto mnie słucha, będzie mieszkał bezpiecznie+

i nie będzie się bał żadnego nieszczęścia”+.

2 Mój synu, jeśli przyjmiesz moje wypowiedzi

i będziesz cenił* moje przykazania+,

2 wyczulając ucho na mądrość+

i skłaniając serce ku rozeznaniu+,

3 jeśli też przywołasz zrozumienie+

i będziesz zabiegał* o rozeznanie+,

4 jeśli tych rzeczy będziesz szukał jak srebra+

i poszukiwał jak ukrytych skarbów+,

5 to zrozumiesz, czym jest bojaźń przed Jehową+,

i zdobędziesz wiedzę o Bogu+.

6 Bo to Jehowa daje mądrość+,

z Jego ust pochodzi wiedza i rozeznanie.

7 Prawym udziela praktycznej mądrości,

jest tarczą dla postępujących nieskazitelnie+.

8 Czuwa nad ścieżkami sprawiedliwości

i będzie strzegł drogi swoich lojalnych sług+.

9 Wtedy też zrozumiesz, co jest prawe, sprawiedliwe i uczciwe,

zrozumiesz, na czym polega dobre postępowanie+.

10 Gdy mądrość zagości w twoim sercu+,

a wiedza stanie się miła twojej duszy*+,

11 będzie cię strzec umiejętność myślenia+

i będzie cię chronić rozeznanie,

12 żeby cię ratować przed złym postępowaniem,

przed człowiekiem mówiącym to, co spaczone+,

13 przed tymi, którzy opuszczają ścieżki prawości,

by chodzić drogami ciemności+,

14 przed tymi, których cieszy popełnianie zła,

którym radość sprawia zło i zepsucie,

15 przed tymi, którzy chodzą krętymi ścieżkami

i cały czas postępują przewrotnie.

16 Mądrość uratuje cię przed zdeprawowaną* kobietą,

przed gładkimi* słówkami kobiety prowadzącej się niemoralnie*+,

17 która opuszcza męża* swojej młodości+

i zapomina o przymierzu między nią a Bogiem.

18 Bo jej dom pogrąża się w śmierci,

a jej ścieżki* prowadzą ku tym, którzy pomarli*+.

19 Nikt z tych, którzy z nią współżyją*, nie powróci

ani nie odzyska ścieżek życia+.

20 Dlatego chodź drogą dobrych

i trzymaj się ścieżki prawych+.

21 Bo tylko prostolinijni będą mieszkać na ziemi

i nienaganni* na niej pozostaną+.

22 Ale niegodziwi będą usunięci z ziemi+,

a postępujący zdradziecko będą z niej wyrwani+.

3 Mój synu, nie zapominaj o moich pouczeniach*

i całym sercem przestrzegaj moich przykazań,

2 bo dzięki nim będziesz miał

dłuższe i spokojne życie*+.

3 Nie utrać lojalnej miłości ani wierności*+.

Zawiąż je sobie wokół szyi.

Napisz je na tablicy swojego serca+.

4 Wtedy będziesz się cieszył przychylnością Boga i ludzi

i zyskasz opinię bardzo wnikliwego+.

5 Zaufaj Jehowie+ całym sercem

i nie polegaj* na własnym zrozumieniu+.

6 Pamiętaj o Bogu na wszystkich drogach+,

a On wyprostuje twoje ścieżki+.

7 Nie stawaj się mądry we własnych oczach+.

Bój się Jehowy i odwracaj się od zła.

8 Przyniesie to uzdrowienie twojemu ciału*

i pokrzepienie twojemu wnętrzu*.

9 Okazuj Jehowie szacunek, dając Mu to, co masz wartościowego+,

pierwsze* ze wszystkich swoich plonów*+.

10 Wtedy twoje spichlerze będą napełnione po brzegi+,

a twoje kadzie* będą wręcz przepełnione młodym winem.

11 Mój synu, nie odrzucaj skarcenia* od Jehowy+

ani nie brzydź się Jego upomnieniem+,

12 bo Jehowa upomina tych, których kocha+,

tak jak ojciec upomina ukochanego syna+.

13 Szczęśliwy jest człowiek, który znajduje mądrość+,

i człowiek, który nabywa rozeznania.

14 Lepiej zyskać mądrość niż srebro,

lepiej zdobyć ją niż złoto+.

15 Jest cenniejsza od korali*,

nie dorównuje jej nic, czego mógłbyś zapragnąć.

16 W prawej ręce ma długie życie,

a w lewej — bogactwo i chwałę.

17 Jej drogi są przyjemne,

a wszystkie jej ścieżki są spokojne+.

18 Dla tych, którzy się jej trzymają, jest drzewem życia,

ci, którzy mocno się jej trzymają, będą zwani szczęśliwymi+.

19 Jehowa położył fundamenty ziemi mądrością+.

Niebiosa utwierdził rozeznaniem+.

20 Dzięki Jego wiedzy rozdzieliły się głębiny,

a z pochmurnego nieba zaczęło mżyć+.

21 Mój synu, nie trać ich* z oczu.

Strzeż praktycznej mądrości i umiejętności myślenia.

22 One zapewnią ci* życie

i będą zdobić twoją szyję.

23 Wtedy będziesz bezpiecznie chodził swoją drogą

i nigdy się nie potkniesz*+.

24 Gdy się położysz, nie będziesz się bał+,

pójdziesz spać, a twój sen będzie przyjemny+.

25 Nie będziesz się bał żadnej nagłej grozy+

ani burzy nadciągającej na niegodziwych+.

26 Bo Jehowa sprawi, że poczujesz się pewnie+,

nie da twoim nogom wpaść w pułapkę+.

27 Nie odmawiaj dobra tym, którym powinieneś je wyświadczyć*+,

jeśli tylko masz możliwość* pomóc+.

28 Jeśli możesz coś dać bliźniemu już teraz,

to mu nie mów: „Idź i przyjdź później! Dam ci to jutro”.

29 Nie knuj niczego złego przeciwko bliźniemu+,

który mieszka obok i czuje się bezpieczny.

30 Nie kłóć się z nikim bez powodu+,

jeśli nie zrobił ci nic złego+.

31 Nie zazdrość człowiekowi dopuszczającemu się przemocy+

ani nie idź w jego ślady.

32 Bo Jehowa brzydzi się przewrotnym+,

ale przyjaźni się z prawym+.

33 Jehowa przeklina dom niegodziwego+,

ale błogosławi dom prawego+.

34 Bo drwi z szyderców+,

ale okazuje przychylność potulnym+.

35 Mądrzy zyskają szacunek,

ale głupi szczycą się tym, co przynosi hańbę+.

4 Moi synowie, słuchajcie ojcowskich pouczeń*+.

Słuchajcie, żeby nabyć zrozumienia,

2 bo dam wam dobre wskazówki.

Nie odrzucajcie moich pouczeń*+.

3 Byłem dobrym synem dla swojego ojca+,

szczególnie kochanym przez matkę+.

4 On uczył mnie i mawiał: „Niech twoje serce mocno trzyma się moich słów+.

Przestrzegaj moich przykazań i żyj+.

5 Nabywaj mądrości, nabywaj zrozumienia+.

Nie zapominaj o tym, co mówię, i się od tego nie odwracaj.

6 Nie odrzucaj mądrości, a będzie cię chronić.

Kochaj ją, a będzie cię strzec.

7 Mądrość jest najważniejsza*+, więc jej nabywaj.

A ze wszystkim, czego nabywasz, nabywaj zrozumienia+.

8 Wysoko ją ceń, a ona cię wywyższy+.

Gdy ją przyjmiesz, przysporzy ci szacunku+.

9 Włoży na twoją głowę śliczny wieniec,

przyozdobi cię piękną koroną”.

10 Słuchaj, mój synu, i przyjmij moje wypowiedzi,

a będziesz żył wiele lat+.

11 Nauczę cię drogi mądrości+,

poprowadzę cię szlakami prostolinijności+.

12 Gdy będziesz szedł, nic nie będzie ograniczać twoich kroków,

a gdy będziesz biegł, nie potkniesz się.

13 Trzymaj się karności, nie puszczaj jej+.

Strzeż jej, bo ona oznacza dla ciebie życie+.

14 Nie wkraczaj na ścieżkę niegodziwych

ani nie chodź drogą złych+.

15 Stroń od tej drogi, nie obieraj jej+,

odwróć się od niej i pójdź dalej+.

16 Bo niegodziwi nie mogą zasnąć, dopóki nie zrobią czegoś złego.

Odbiega ich sen, dopóki nie sprawią, że ktoś upadnie.

17 Karmią się chlebem niegodziwości

i piją wino przemocy.

18 Ale ścieżka prawych jest jak jasne poranne światło,

które świeci coraz jaśniej, aż nastaje pełnia dnia+.

19 Droga niegodziwych jest jak ciemność,

sami nie wiedzą, o co się potykają.

20 Mój synu, zwracaj uwagę na moje słowa.

Uważnie słuchaj* moich wypowiedzi.

21 Nie trać ich z oczu,

zachowuj je głęboko w sercu+.

22 Bo są życiem dla tych, którzy je przyjmują+,

i zdrowiem dla całego ich ciała.

23 Ze wszystkich rzeczy, których strzeżesz, najbardziej strzeż serca+,

bo od niego zależy twoje życie*.

24 Odsuń od siebie przewrotną mowę+

i trzymaj się z dala od przebiegłych słów.

25 Twoje oczy mają patrzeć wprost,

tak, patrz* prosto przed siebie+.

26 Wyrównaj* ścieżkę, którą idziesz+,

a wszystkie twoje drogi okażą się pewne.

27 Nie zbaczaj na prawo ani na lewo+.

Zawróć* od tego, co złe.

5 Mój synu, zwracaj uwagę na moją mądrość.

Uważnie słuchaj* tego, co mówię z rozeznaniem+,

2 żebyś mógł strzec umiejętności myślenia

i mówić to, co jest zgodne z prawdziwą wiedzą+.

3 Bo wargi zdeprawowanej* kobiety są jak miód ociekający z plastra+,

a jej usta są gładsze niż oliwa+.

4 Ale w końcu okazuje się gorzka jak piołun+

i ostra jak dwusieczny miecz+.

5 Jej nogi schodzą do śmierci.

Jej kroki prowadzą prosto do grobu*.

6 Nie myśli o ścieżce życia.

Błąka się na swojej drodze i nie wie, dokąd idzie.

7 A teraz, mój synu, posłuchaj mnie

i nie odwracaj się od tego, co mówię.

8 Trzymaj się od niej z dala.

Nie przechodź blisko wejścia do jej domu+,

9 żebyś nie stracił u innych szacunku+

ani nie cierpiał przez resztę życia*+,

10 żeby obcy nie wykorzystali twoich środków*+

i żeby to, na co z trudem zapracowałeś, nie trafiło do domu cudzoziemca.

11 W przeciwnym razie będziesz wzdychał pod koniec życia,

gdy opuszczą cię siły i zmarnieje twoje ciało+.

12 Powiesz wtedy: „Jak ja nienawidziłem karcenia!

Jak bardzo gardziłem w sercu upomnieniem!

13 Nie słuchałem tych, którzy mnie szkolili,

ani nie zwracałem uwagi na tych, którzy mnie uczyli.

14 Na oczach całego zboru*

doprowadziłem się niemal do kompletnej ruiny”+.

15 Pij wodę z własnej cysterny*

i świeżą* wodę ze swojej własnej studni+.

16 Czy twoje źródła miałyby się wylewać na zewnątrz,

a twoje strumienie wody — na place?+

17 Niech będą tylko dla ciebie,

a nie również dla obcych+.

18 Niech twoje źródło będzie błogosławione

i ciesz się żoną swojej młodości+,

19 czułą łanią i uroczą kozicą*+.

Niech jej piersi zawsze sprawiają ci zadowolenie*.

Obyś stale był urzeczony jej miłością+.

20 Czemu, mój synu, miałbyś być urzeczony zdeprawowaną* kobietą

lub obejmować biust kobiety prowadzącej się niemoralnie*?+

21 Przecież Jehowa ma przed oczami drogi człowieka,

bada wszystkie jego ścieżki+.

22 Niegodziwego usidlają jego własne przewinienia

i zostanie on schwytany w powrozy własnego grzechu+.

23 Umrze, bo nie przyjmował karcenia.

Zejdzie na manowce z powodu swojej ogromnej głupoty.

6 Mój synu, jeśli poręczyłeś za bliźniego+,

jeśli podałeś rękę* obcemu+,

2 jeśli cię usidliła twoja obietnica,

jeśli złapały cię słowa, które padły z twoich ust+,

3 to uwolnij się, mój synu,

bo wpadłeś w ręce bliźniego.

Zrób tak: Idź, upokórz się i usilnie go błagaj+.

4 Nie daj zasnąć swoim oczom

ani zdrzemnąć się swoim powiekom.

5 Uwolnij się jak gazela z ręki myśliwego,

jak ptak z ręki łowcy.

6 Leniu+, idź do mrówki,

przyjrzyj się temu, jak żyje, i zmądrzej.

7 Chociaż nie ma ona dowódcy, urzędnika ani władcy,

8 to latem przygotowuje sobie pokarm+,

w żniwa gromadzi zapasy pożywienia.

9 Jak długo, leniu, będziesz się wylegiwał?

Kiedy wstaniesz ze snu?

10 Trochę snu, trochę drzemania,

trochę odpoczywania z założonymi rękami+,

11 a twoje ubóstwo przyjdzie jak złodziej

i twoja nędza jak ktoś uzbrojony+.

12 Człowiek nic niewart i niegodziwy zawsze mówi przewrotnie+,

13 mruga okiem+, daje znaki nogą, pokazuje coś palcami.

14 Swoim spaczonym sercem

zawsze knuje coś złego+ i wywołuje spory+.

15 Dlatego nagle spadnie na niego nieszczęście.

W jednej chwili zostanie zdruzgotany, i to nieodwracalnie+.

16 Jest sześć rzeczy, których Jehowa nienawidzi,

a nawet siedem, którymi się brzydzi*:

17 wyniosłe oczy+, kłamliwy język+, ręce przelewające niewinną krew+,

18 serce, które knuje niegodziwe intrygi+, nogi, które szybko biegną do zła,

19 fałszywy świadek, który kłamie na każdym kroku+,

oraz każdy, kto wywołuje spory między braćmi+.

20 Mój synu, przestrzegaj przykazań ojca

i nie odrzucaj wskazówek* matki+.

21 Miej je stale przewiązane wokół serca.

Zawiąż je sobie na szyi.

22 Gdy będziesz szedł, poprowadzą cię,

gdy się położysz, będą cię strzec,

a gdy się zbudzisz, będą cię pouczać*.

23 Bo przykazanie jest lampą+,

prawo jest światłem+,

a upomnienia służące karceniu są drogą do życia+.

24 Będą cię strzec przed złą kobietą+,

przed uwodzicielskim językiem kobiety prowadzącej się niemoralnie*+.

25 Nie pożądaj w sercu jej piękna+

ani nie pozwól, żeby zniewoliła cię swoimi urzekającymi oczami,

26 bo przez prostytutkę człowiek zostanie w końcu tylko z bochenkiem chleba+,

a z powodu cudzej żony straci swoje cenne życie*.

27 Czy można schować ogień pod ubranie i go sobie nie spalić?+

28 Albo czy można chodzić po rozżarzonych węglach i nie poparzyć sobie stóp?

29 Tak samo jest z każdym, kto współżyje z żoną bliźniego.

Nikt, kto jej dotyka, nie uniknie kary+.

30 Ludzie nie gardzą złodziejem,

jeśli kradnie z głodu, żeby się najeść*.

31 Jednak gdy zostanie złapany, odda siedem razy tyle.

Odda wszystkie wartościowe rzeczy, które ma w domu+.

32 Każdemu, kto cudzołoży*, brakuje zdrowego rozsądku*.

Ten, kto tak robi, sprowadza na siebie* nieszczęście+.

33 Doigra się ran i wstydu+,

a jego hańba nie zostanie zmazana+.

34 Bo zazdrość doprowadza męża do furii.

Nie okaże on współczucia, gdy będzie się mścił+.

35 Nie przyjmie żadnego zadośćuczynienia*,

nie da się ułagodzić bez względu na to, jak duży dawałbyś mu dar.

7 Mój synu, trzymaj się moich wypowiedzi

i ceń* moje przykazania+.

2 Przestrzegaj moich przykazań i żyj+,

strzeż moich wskazówek* jak źrenicy oka.

3 Zawiąż je sobie wokół palców.

Napisz je na tablicy swojego serca+.

4 Powiedz do mądrości: „Jesteś moją siostrą”,

a zrozumienie nazwij swoim krewnym,

5 żeby cię strzegły przed zdeprawowaną* kobietą+,

przed kobietą prowadzącą się niemoralnie* i jej gładkimi* słówkami+.

6 Z okna swojego domu

patrzyłem przez ażurową kratę

7 i obserwując naiwnych*,

dostrzegłem wśród młodych ludzi jednego, któremu brakowało zdrowego rozsądku*+.

8 Przechodził blisko ulicy takiej kobiety

i skręcił w kierunku jej domu

9 o zmroku, wieczorem+,

gdy zapadała noc i ciemność.

10 Wtedy zobaczyłem, że wychodzi mu na spotkanie kobieta

ubrana jak prostytutka*+ i mająca przebiegłe serce.

11 Jest hałaśliwa i wyzywająca+.

Nigdy nie przebywa* w domu.

12 Raz jest na dworze, raz na placach,

czyha na każdym rogu+.

13 Teraz chwyta go i całuje.

Z bezczelną miną mówi do niego:

14 „Musiałam złożyć ofiary współuczestnictwa*+.

Dzisiaj spełniłam to, co ślubowałam.

15 Dlatego wyszłam, żeby się z tobą spotkać.

Wyszłam, żeby cię szukać, no i znalazłam!

16 Rozścieliłam na łóżku delikatne nakrycia,

barwny len z Egiptu+.

17 Skropiłam łóżko mirrą, aloesem* i cynamonem+.

18 Chodź, upajajmy się miłością aż do rana,

oddawajmy się namiętnym rozkoszom.

19 Bo mojego męża nie ma w domu,

udał się w daleką podróż.

20 Wziął ze sobą sakiewkę z pieniędzmi.

Nie wróci przed pełnią księżyca”.

21 Tak go mami, mówi bardzo przekonująco+.

Uwodzi go gładkimi słówkami.

22 Nagle on idzie za nią jak byk na rzeź,

jak głupiec, który za karę ma być zakuty w dyby*+.

23 W końcu strzała przeszyje mu wątrobę.

Jak ptak śpieszący do pułapki nie wie on, że będzie go to kosztować życie*+.

24 Teraz więc, mój synu, posłuchaj mnie.

Zwróć uwagę na moje słowa.

25 Nie pozwól swojemu sercu zboczyć na jej drogi.

Nie zabłąkaj się na jej ścieżki+.

26 Bo sprawiła, że wielu padło martwych+,

tych, których pozabijała, jest całe mnóstwo+.

27 Jej dom prowadzi do grobu*,

zstępuje do wewnętrznych komnat śmierci.

8 Czy mądrość nie woła?

Czy rozeznanie nie podnosi swojego głosu?+

2 Mądrość zajmuje miejsce na wzniesieniach+ przy drodze,

na skrzyżowaniu szlaków.

3 Obok bram prowadzących do miasta,

przy wejściach,

głośno nawołuje+:

4 „Do was, ludzie, wołam,

kieruję swój głos do każdego*.

5 Wy, niedoświadczeni, nauczcie się roztropności+,

wy, głupi, nabierzcie zrozumienia*.

6 Posłuchajcie, bo to, co mówię, jest ważne,

mówię to, co jest słuszne.

7 Bo moje usta łagodnie wypowiadają prawdę,

a moje wargi brzydzą się tym, co niegodziwe.

8 Wszystkie moje wypowiedzi są prawe.

Żadna nie jest spaczona ani przewrotna.

9 Dla tych, którzy mają rozeznanie, wszystkie one są proste,

dla tych, którzy znaleźli wiedzę, są one słuszne.

10 Przyjmujcie moje pouczenia* zamiast srebra

i wiedzę zamiast najczystszego złota+,

11 bo mądrość jest lepsza od korali*,

nie dorównują jej żadne inne pożądane rzeczy.

12 Ja, mądrość, mieszkam z roztropnością.

Posiadłam wiedzę i umiejętność myślenia+.

13 Bojaźń przed Jehową oznacza nienawidzenie zła+.

Nienawidzę wywyższania się, pychy+, złego postępowania i przewrotnej mowy+.

14 Do mnie należy dobra rada i praktyczna mądrość+.

Moje jest zrozumienie+ i moc+.

15 Dzięki mnie panują królowie,

a wysocy urzędnicy wydają sprawiedliwe decyzje+.

16 Dzięki mnie panują książęta,

a dostojnicy osądzają, kierując się prawością.

17 Kocham tych, którzy mnie kochają,

a ci, którzy mnie szukają, znajdą mnie+.

18 U mnie jest bogactwo i chwała,

trwały majątek* i prawość.

19 Mój owoc jest lepszy niż złoto, nawet oczyszczone złoto,

a mój plon jest lepszy niż najczystsze srebro+.

20 Chodzę ścieżką prawości,

środkiem szlaków sprawiedliwości.

21 Tym, którzy mnie kochają, zapewniam bogate dziedzictwo

i napełniam ich spichlerze.

22 Jehowa mnie stworzył jako początek swojej drogi+,

najwcześniejsze ze swoich dawnych dzieł+.

23 Jestem ustanowiona od zamierzchłych* czasów+,

od początku, od czasu, gdy jeszcze nie istniała ziemia+.

24 Zostałam wydana na świat*, gdy jeszcze nie było głębin+,

gdy nie było źródeł obfitujących w wodę.

25 Zostałam wydana na świat, zanim powstały góry,

jeszcze przed wzgórzami,

26 gdy Bóg jeszcze nie uczynił ziemi ani pól na niej,

ani też pierwszych grudek gleby.

27 Kiedy przygotowywał niebiosa+, już tam byłam.

Gdy kreślił horyzont* na powierzchni wód+,

28 gdy osadzał* chmury w górze,

gdy zakładał źródła głębiny,

29 gdy dawał morzu polecenie,

żeby jego wody nie przekraczały wyznaczonych granic*+,

gdy kładł* fundamenty ziemi,

30 wtedy ja byłam u Jego boku mistrzowskim wykonawcą+.

Byłam kimś, z kogo dzień w dzień szczególnie się cieszył+.

Cały czas się przy Nim radowałam+.

31 Radowałam się Jego ziemią, na której można było mieszkać,

a szczególnie cieszyłam się z ludzi*.

32 Teraz więc, moi synowie, słuchajcie mnie.

Ci, którzy trzymają się moich dróg, naprawdę są szczęśliwi.

33 Słuchajcie karcenia*+ i stańcie się mądrzy,

nigdy go nie lekceważcie.

34 Szczęśliwy jest człowiek, który mnie słucha,

gdy codziennie rano przychodzi* pod moje drzwi

i czeka przy wejściu do mojego domu.

35 Bo ten, kto mnie znajduje, znajdzie życie+,

zyskuje też uznanie Jehowy.

36 Ale ten, kto mnie ignoruje, sam sobie* szkodzi,

a ci, którzy mnie nienawidzą, kochają śmierć”+.

9 Prawdziwa mądrość zbudowała swój dom,

wyciosała* siedem jego słupów.

2 Przygotowała mięso*,

zaprawiła wino

i zastawiła stół.

3 Rozesłała służące,

żeby wołały ze wzniesień ponad miastem+:

4 „Niech przyjdzie tutaj każdy, kto jest niedoświadczony”.

A do ludzi, którym brakuje zdrowego rozsądku*, mówi:

5 „Przyjdźcie, jedzcie mój chleb

i pijcie wino, które zaprawiłam.

6 Porzućcie niedoświadczenie* i żyjcie+,

idźcie naprzód, kierując się zrozumieniem”+.

7 Kto koryguje szydercę, sprowadza na siebie hańbę+,

a kto upomina niegodziwego, dozna krzywdy.

8 Nie upominaj szydercy, bo cię znienawidzi+.

Upomnij mądrego, a cię pokocha+.

9 Podziel się wiedzą z mądrym, a stanie się jeszcze mądrzejszy+.

Ucz prawego, a nauczy się jeszcze więcej.

10 Bojaźń przed Jehową jest pierwszym krokiem do zdobycia* mądrości+,

a wiedza o Najświętszym+ zapewnia zrozumienie.

11 Bo dzięki mądrości

będziesz żył dłużej*+.

12 Jeśli stajesz się mądry, to sam odniesiesz z tego korzyść,

jeśli jednak jesteś szydercą, to sam poniesiesz tego konsekwencje.

13 Głupia kobieta jest hałaśliwa+.

Jest ignorantką i zupełnie nic nie wie.

14 Siedząc na swoim miejscu u wejścia do domu

w górnej części miasta+,

15 woła do przechodniów,

do idących przed siebie swoją drogą:

16 „Niech przyjdzie tutaj każdy, kto jest niedoświadczony”.

A do ludzi, którym brakuje zdrowego rozsądku*+, mówi:

17 „Kradziona woda jest słodka,

a żywność jedzona pokątnie jest smaczna”+.

18 Ale żaden z nich nie wie, że w jej domu przebywają umarli*,

że jej goście znajdują się głęboko w grobie*+.

10 Przysłowia Salomona+.

Mądry syn cieszy ojca+,

ale głupi syn zasmuca matkę.

2 Skarby zdobyte w sposób niegodziwy nie przyniosą żadnego pożytku,

ale prawość ratuje od śmierci+.

3 Jehowa nie da głodować prawemu*+,

ale niegodziwym odmówi tego, czego pragną.

4 Leniwy popadnie w ubóstwo+,

ale pracowity się wzbogaci+.

5 Syn, który postępuje mądrze*, latem zbiera plony,

ale syn, który postępuje haniebnie, w czasie żniw mocno śpi+.

6 Prawy zjednuje sobie uznanie*+,

natomiast usta niegodziwego skrywają przemoc.

7 Prawego będzie się dobrze wspominać i błogosławić+,

ale pamięć o niegodziwym* zgnije+.

8 Mądry przyjmie wskazówki*+,

ale ten, kto mówi głupio, zostanie podeptany+.

9 Kto chodzi drogą nieskazitelności, będzie bezpieczny+,

ale kto wykrzywia swoje drogi, zostanie zdemaskowany+.

10 Kto chytrze mruga okiem, przysparza smutku+,

a kto mówi głupio, zostanie podeptany+.

11 Usta prawego są źródłem życia+,

ale usta niegodziwego skrywają przemoc+.

12 Nienawiść wywołuje spory,

ale miłość zakrywa wszystkie przewinienia+.

13 Na ustach tego, kto ma zrozumienie, znajduje się mądrość+,

a na plecy tego, komu brakuje zdrowego rozsądku*, przeznaczona jest rózga+.

14 Mądrzy cenią* wiedzę+,

ale głupi swoimi ustami sprowadzają nieszczęście+.

15 Majątek* bogatego jest jego warownym miastem.

Ubóstwo biednego jest jego klęską+.

16 Działania prawego prowadzą do życia,

a dorobek niegodziwego prowadzi do grzechu+.

17 Kto przyjmuje karcenie, jest dla innych ścieżką* do życia,

ale kto lekceważy upomnienie, prowadzi innych na manowce.

18 Kto skrywa nienawiść, kłamie+,

a kto szerzy złośliwe informacje*, jest głupi.

19 Gdzie pada wiele słów, nie sposób uniknąć błędu+,

kto jednak panuje nad swoją mową, postępuje roztropnie+.

20 Język prawego jest jak najczystsze srebro+,

ale serce niegodziwego warte jest niewiele.

21 Prawy swoimi słowami odżywia* wielu+,

głupi umiera z braku rozsądku+.

22 Tym, co wzbogaca, jest błogosławieństwo Jehowy+,

a On nie dokłada do niego żadnego bólu*.

23 Głupiego bawi haniebne postępowanie,

ale człowiek mający rozeznanie przejawia mądrość+.

24 Na niegodziwego przyjdzie to, czego się boi,

a prawy otrzyma to, czego pragnie+.

25 Gdy przejdzie burza, nie będzie już niegodziwego+,

ale prawy zawsze jest jak fundament+.

26 Czym ocet jest dla zębów, a dym dla oczu,

tym leniwy jest dla swojego pracodawcy*.

27 Bojaźń przed Jehową przedłuża życie+,

ale lata niegodziwych zostaną skrócone+.

28 To, na co czekają prawi*, przysparza radości+,

ale to, czego się spodziewają niegodziwi, nigdy się nie spełni+.

29 Dla nienagannego droga Jehowy jest ochroną+,

ale dla dopuszczających się zła oznacza klęskę+.

30 Prawy nigdy nie zostanie powalony+,

natomiast niegodziwi już więcej nie będą mieszkać na ziemi+.

31 Usta prawego wypowiadają się mądrze*,

ale język przewrotny zostanie uciszony*.

32 Wargi prawego wiedzą, co jest przyjemne,

ale usta niegodziwych są przewrotne.

11 Nieuczciwa waga* budzi w Jehowie obrzydzenie,

ale dokładny odważnik* sprawia Mu przyjemność+.

2 Za zuchwalstwem idzie hańba+,

ale skromnych cechuje mądrość+.

3 Prostolinijnych prowadzi ich nieskazitelność+,

ale postępujących zdradziecko zgubi ich przebiegłość+.

4 W dniu wielkiego gniewu majątek* na nic się nie przyda+,

natomiast prawość uratuje od śmierci+.

5 Nienaganny prostuje sobie drogę prawością,

ale niegodziwy upadnie przez własną niegodziwość+.

6 Prostolinijnych wyzwoli ich prawość+,

ale postępujących zdradziecko schwytają ich własne pragnienia+.

7 Gdy umiera niegodziwy, ginie jego nadzieja,

giną też jego oczekiwania, które opierał na swojej mocy+.

8 Prawy zostaje wyratowany z udręki,

a jego miejsce zajmuje niegodziwy+.

9 Odstępca* swoimi ustami rujnuje bliźniego,

ale prawi zostają uratowani dzięki wiedzy+.

10 Dobre uczynki prawych cieszą całe miasto,

a gdy giną niegodziwi, rozlegają się radosne okrzyki+.

11 Gdy prostolinijni dostępują błogosławieństw*, miasto kwitnie+,

ale niegodziwi swoją mową doprowadzają je do ruiny+.

12 Ten, komu brakuje zdrowego rozsądku*, okazuje bliźniemu pogardę,

ale ten, kto naprawdę ma rozeznanie, milczy+.

13 Oszczerca krąży i wyjawia cudze sekrety+,

ale człowiek godny zaufania* dochowuje tajemnicy*.

14 Gdy nie ma umiejętnego* kierownictwa, lud ponosi porażkę,

ale dzięki wielu doradcom osiąga się sukces*+.

15 Kto poręcza pożyczkę obcemu, temu na pewno się nie powiedzie+,

ale kto się nie śpieszy* do podawania ręki*, uniknie kłopotów.

16 Ujmująca* kobieta zyskuje chwałę+,

a ludzie bezwzględni zdobywają bogactwo.

17 Człowiek życzliwy* wyświadcza sobie* dobro+,

ale człowiek okrutny ściąga na siebie problemy*+.

18 Niegodziwy zdobywa złudny zarobek+,

ale ten, kto sieje prawość, otrzymuje prawdziwą nagrodę+.

19 Kto mocno trzyma się prawości, zmierza do życia+,

ale kto się ugania za złem, zmierza do śmierci.

20 Ludzie o podstępnym sercu budzą w Jehowie obrzydzenie+,

ale postępujący nienagannie sprawiają Mu przyjemność+.

21 Bądź pewny*, że zły nie uniknie kary+,

ale dzieci prawych się uratują.

22 Piękna kobieta, która odrzuca zdrowy rozsądek,

jest jak złoty kolczyk w ryju świni.

23 To, czego pragną prawi, przynosi dobro+,

ale to, na co liczą niegodziwi, sprowadza wielki gniew.

24 Jeden szczodrze daje*, a jednak mu przybywa+,

drugi nie daje tego, co powinien dać, a jednak popada w ubóstwo+.

25 Szczodry człowiek* będzie miał się dobrze*+,

a kto pokrzepia* innych, sam też zostanie pokrzepiony+.

26 Kto nie chce sprzedawać ziarna, tego ludzie będą przeklinać,

a kto je sprzedaje, tego będą błogosławić.

27 Kto pilnie stara się wyświadczać dobro, ten zabiega o przychylność+,

ale kto dąży do zła, ten z pewnością ściągnie je na siebie+.

28 Kto ufa swojemu bogactwu, ten upadnie+,

ale prawi rozrosną się jak listowie+.

29 Kto sprowadza kłopoty* na swój dom, nic nie odziedziczy*+,

a głupi będzie sługą mądrego.

30 Owoc prawego jest jak drzewo życia+,

a kto pozyskuje dusze*, jest mądry+.

31 Jeśli prawy na ziemi otrzymuje to, na co zasłużył,

to o ileż bardziej niegodziwy i grzesznik!+

12 Kto kocha karcenie*, ten kocha wiedzę+,

ale kto nienawidzi upomnienia, jest nierozsądny*+.

2 Dobry człowiek zyskuje uznanie Jehowy,

ale człowieka, który knuje zło, Bóg potępia+.

3 Żaden człowiek nie zapewni sobie bezpieczeństwa niegodziwością+,

ale prawi nigdy nie zostaną wykorzenieni.

4 Dzielna żona jest koroną męża+,

ale żona, która postępuje haniebnie, jest jak zgnilizna w jego kościach+.

5 Myśli prawych są sprawiedliwe,

a rady niegodziwych — zwodnicze.

6 Słowa niegodziwych to śmiertelna pułapka*+,

ale usta prostolinijnych to ratunek+.

7 Gdy niegodziwi zostają obaleni, znika po nich wszelki ślad,

ale dom prawych przetrwa+.

8 Człowiek mówiący roztropnie będzie chwalony+,

a człowiek o spaczonym sercu będzie pogardzany+.

9 Lepiej niewiele znaczyć, a mieć sługę,

niż się wywyższać, a nie mieć co jeść*+.

10 Prawy dba o swoje zwierzęta domowe*+,

ale u niegodziwego nawet miłosierdzie jest okrutne.

11 Kto uprawia ziemię, ten będzie jadł do syta+,

a kto zabiega o bezwartościowe rzeczy, temu brakuje zdrowego rozsądku*.

12 Niegodziwy zazdrości tego, co zdobyli inni niegodziwi,

ale prawy jest jak dobrze ukorzenione drzewo, które wydaje plon.

13 Złego człowieka usidla jego grzeszna mowa+,

ale prawy ratuje się z udręki.

14 Dzięki swoim wypowiedziom* człowiek nasyci się dobrymi rzeczami+,

a dzięki swoim uczynkom zapewni sobie nagrodę.

15 Głupi uważa, że postępuje słusznie+,

ale mądry przyjmuje rady+.

16 Głupi od razu* pokazuje, że się zirytował+,

ale roztropny przymyka oko* na zniewagę.

17 Świadek, który jest wierny, powie prawdę*,

ale świadek fałszywy będzie mówił podstępnie.

18 Bezmyślne słowa są jak pchnięcia mieczem,

ale język mądrych jest lekarstwem+.

19 Prawdomówne usta przetrwają na zawsze+,

ale język kłamliwy pozostanie tylko na chwilę+.

20 Ci, którzy knują intrygi, mają podstępne serce,

ale ci, którzy krzewią pokój*, zaznają radości+.

21 Prawego nie spotka żadna krzywda+,

ale niegodziwych czeka mnóstwo nieszczęść+.

22 Kłamliwe usta budzą w Jehowie obrzydzenie+,

ale ci, którzy postępują wiernie, sprawiają Mu przyjemność.

23 Roztropny ukrywa to, co wie,

ale serce głupiego wyrywa się ze swoją głupotą+.

24 Pilni będą rządzić+,

a leniwi zostaną obarczeni pracą przymusową+.

25 Troska przytłacza serce człowieka*+,

ale dobre słowo je rozwesela+.

26 Prawy dokonuje przeglądu swoich pastwisk,

ale droga niegodziwych prowadzi ich na manowce.

27 Leniwy nie ściga zwierzyny+,

ale pilność jest dla człowieka cennym skarbem.

28 Ścieżka prawości prowadzi do życia+.

Nie ma na niej śmierci.

13 Mądry syn przyjmuje skarcenie* od ojca+,

ale szyderca nie słucha nagany*+.

2 Dzięki swoim wypowiedziom* człowiek będzie jadł dobre rzeczy+,

ale postępujący zdradziecko pragną przemocy*.

3 Kto strzeże ust*, chroni swoje życie*+,

ale kto szeroko je otwiera, doprowadzi się do ruiny+.

4 Leniwy pragnie różnych rzeczy, ale nic nie ma*+.

Natomiast pilny* zostanie nasycony*+.

5 Prawy nienawidzi kłamstw+,

ale postępowanie niegodziwych sprowadza wstyd i hańbę.

6 Prawość strzeże niewinnego+,

ale niegodziwość powala tego, kto grzeszy.

7 Jeden udaje bogatego, a w ogóle nic nie ma+.

Drugi udaje biednego, a ma wielki majątek.

8 Bogaty płaci swoim majątkiem, żeby ocalić życie*+,

ale biednemu nikt nawet nie grozi*+.

9 Światło prawych jasno świeci*+,

ale lampa niegodziwych zostanie zgaszona+.

10 Zuchwalstwo prowadzi jedynie do sporów+,

ale mądrość cechuje tych, którzy szukają rad*+.

11 Majątek szybko zdobyty* zmaleje+,

ale majątek, który jest gromadzony stopniowo*, pomnoży się.

12 Przedłużające się oczekiwanie* sprawia sercu ból+,

ale spełnione pragnienie jest drzewem życia+.

13 Kto gardzi wskazówkami*, zapłaci karę+,

ale kto respektuje przykazania, otrzyma nagrodę+.

14 Pouczenia* mądrego są źródłem życia+,

zawracają człowieka od sideł śmierci.

15 Głęboka wnikliwość zjednuje przychylność,

ale droga postępujących zdradziecko jest wyboista.

16 Roztropny działa z wiedzą+,

a głupi ujawnia swoją głupotę+.

17 Niegodziwy posłaniec wpada w kłopoty+,

ale wierny wysłannik przynosi uleczenie+.

18 Kto lekceważy karcenie, tego czeka ubóstwo i hańba,

ale kto daje się skorygować*, będzie wychwalany+.

19 Spełnione pragnienie jest dla człowieka* czymś przyjemnym*+,

a głupi nie znosi odwracać się od zła+.

20 Kto chodzi z mądrymi, stanie się mądry+,

ale kto się zadaje z głupimi, temu źle się powiedzie+.

21 Grzeszników ściga nieszczęście+,

ale prawych nagradza dobrobyt+.

22 Dobry pozostawia dziedzictwo swoim wnukom,

ale majątek grzesznika zostanie zgromadzony dla prawego+.

23 Zaorane pole biednego daje dużo żywności,

ale niesprawiedliwość może je* zmieść.

24 Kto powstrzymuje rózgę*, nienawidzi swojego syna+,

ale kto go kocha, troskliwie* go karci+.

25 Prawy je do syta*+,

ale niegodziwy ma pusty żołądek+.

14 Kobieta, która jest naprawdę mądra, buduje swój dom+,

ale głupia własnoręcznie go burzy.

2 Kto chodzi drogą prostolinijności, ten boi się Jehowy,

ale kto chodzi krętymi* drogami, gardzi Bogiem.

3 Wyniosłe słowa głupiego są jak rózga,

ale usta mądrych będą ich chronić.

4 Gdzie nie ma bydła, żłób jest czysty,

ale dzięki mocy byka zbiory są obfite.

5 Świadek, który jest wierny, nie będzie kłamał,

ale świadek fałszywy kłamie na każdym kroku+.

6 Szyderca szuka mądrości, ale jej nie znajduje,

natomiast łatwo nabywa wiedzy ten, kto ma zrozumienie+.

7 Trzymaj się z dala od głupiego,

bo na jego ustach nie znajdziesz wiedzy+.

8 Dzięki mądrości roztropny rozumie, dokąd idzie,

ale głupi dają się zwieść* własnej głupocie+.

9 Głupi śmieją się z poczucia winy*+,

ale prawi są chętni do zgody*.

10 Tylko serce zna swoją gorycz*,

a jego radości nie zdoła z nim dzielić nikt obcy.

11 Dom niegodziwych będzie zniszczony+,

ale namiot prawych rozkwitnie.

12 Jakaś droga może się wydawać człowiekowi słuszna+,

ale w końcu prowadzi do śmierci+.

13 Nawet w śmiechu może boleć serce,

a radość może skończyć się smutkiem.

14 Człowiek o krnąbrnym sercu poniesie konsekwencje swojego stylu życia+,

ale dobry człowiek jest nagradzany za to, co robi+.

15 Naiwny* wierzy każdemu słowu,

ale roztropny zastanawia się nad każdym swoim krokiem+.

16 Mądry jest ostrożny i odwraca się od zła,

natomiast głupi jest lekkomyślny* i zbyt pewny siebie.

17 Kto szybko wpada w gniew, postępuje głupio+,

a człowiek, który wszystko starannie obmyśla*, budzi nienawiść.

18 Dziedzictwem naiwnych* będzie głupota,

a koroną roztropnych jest wiedza+.

19 Źli będą się musieli pokłonić przed dobrymi,

a niegodziwi pokłonią się u bram prawego.

20 Ubogiego nienawidzą nawet bliskie mu osoby+,

ale bogaty ma wielu przyjaciół+.

21 Kto gardzi bliźnim, ten grzeszy,

ale kto okazuje współczucie mało znaczącym, jest szczęśliwy+.

22 Czy ci, którzy knują intrygi, nie będą się błąkać?

Natomiast ci, którzy decydują się czynić dobro, zjednają sobie lojalną miłość i wierność+.

23 Każda ciężka praca przynosi korzyść,

ale same słowa prowadzą do nędzy+.

24 Koroną mądrych jest ich majątek,

ale głupi tylko pogłębiają swoją głupotę+.

25 Prawdomówny świadek ratuje życie*,

ale zwodniczy — kłamie na każdym kroku.

26 Człowiek, który boi się Jehowy, ufa Mu we wszystkim+,

a ta bojaźń będzie schronieniem dla jego dzieci+.

27 Bojaźń przed Jehową jest zdrojem życia,

zawraca człowieka od sideł śmierci.

28 Liczny lud jest chwałą dla króla+,

ale władca, który nie ma poddanych, upada.

29 Kto nie wpada szybko w gniew, ma duże rozeznanie+,

ale kto jest niecierpliwy, zdradza swoją głupotę+.

30 Spokojne serce zapewnia ciału życie*,

ale od zazdrości gniją kości+.

31 Kto oszukuje mało znaczącego, znieważa jego Twórcę+,

ale wychwala Go ten, kto okazuje współczucie biednemu+.

32 Niegodziwego powali jego własne zło,

ale prawy znajdzie schronienie w swojej nieskazitelności+.

33 U kogoś, kto ma zrozumienie, mądrość cicho spoczywa w sercu+,

ale głupi koniecznie musi się nią popisywać.

34 Prawość wywyższa naród+,

ale grzech jest hańbą dla ludu.

35 Król cieszy się ze sługi postępującego wnikliwie+,

ale wybucha gniewem na tego, który postępuje haniebnie+.

15 Łagodna* odpowiedź uśmierza gniew+,

ale szorstkie* słowo wywołuje złość+.

2 Język mądrych robi dobry użytek z wiedzy+,

ale usta głupich wyrywają się z głupotą.

3 Oczy Jehowy patrzą wszędzie,

obserwują złych i dobrych+.

4 Spokojny* język jest drzewem życia+,

a przewrotna mowa doprowadza do rozpaczy*.

5 Głupi gardzi skarceniem* od ojca+,

ale roztropny daje się skorygować*+.

6 W domu prawego jest wiele skarbów,

ale plon* niegodziwego wpędza go w kłopoty+.

7 Usta mądrych szerzą wiedzę+,

ale serce głupiego tego nie robi+.

8 Ofiara niegodziwych budzi w Jehowie obrzydzenie+,

ale modlitwa prawych sprawia Mu przyjemność+.

9 Jehowa brzydzi się postępowaniem niegodziwego+,

ale kocha tego, kto zabiega o prawość+.

10 Karcenie wydaje się złe* temu, kto porzuca właściwą drogę+,

ale każdy, kto nienawidzi upomnienia, umrze+.

11 Skoro Jehowa widzi tych, którzy trafili do grobu* i miejsca zagłady*+,

to tym bardziej wie, co jest w sercach ludzi!+

12 Szyderca nie kocha tego, kto go koryguje*+.

Nie będzie się radził mądrego+.

13 Radosne serce rozwesela twarz,

ale ból w sercu łamie ducha+.

14 Serce odznaczające się zrozumieniem szuka wiedzy+,

ale usta głupich karmią się* głupotą+.

15 Wszystkie dni uciśnionego są złe+,

ale kto ma radosne* serce, cały czas ucztuje+.

16 Lepiej mieć tylko trochę i bać się Jehowy+,

niż mieć duży majątek i przeżywać troski*+.

17 Lepsza jest potrawa z warzyw jedzona tam, gdzie panuje miłość+,

niż utuczony* byk jedzony tam, gdzie panuje nienawiść+.

18 Kto jest porywczy, wywołuje konflikty+,

ale kto nie wpada szybko w gniew, uśmierza kłótnię+.

19 Ścieżka leniwego jest jak żywopłot z cierni+,

ale szlak prawego jest jak równa droga+.

20 Mądry syn cieszy ojca+,

ale ten, kto jest głupi, gardzi matką+.

21 Człowiek, któremu brakuje zdrowego rozsądku*, cieszy się z głupoty+,

ale człowiek mający rozeznanie idzie prosto przed siebie+.

22 Gdzie nie ma narady*, plany upadają,

ale dzięki wielu doradcom osiąga się cel+.

23 Człowiek cieszy się, gdy odpowie właściwie*+,

a słowo wypowiedziane w stosownym momencie jest naprawdę dobre!+

24 Ścieżka życia prowadzi wnikliwego człowieka w górę+,

żeby go ustrzec przed zejściem w dół, do grobu*+.

25 Jehowa zburzy dom wyniosłych+,

ale będzie strzegł granic ziemi wdowy+.

26 Jehowa brzydzi się intrygami niegodziwego+,

ale przyjemne wypowiedzi uważa za czyste+.

27 Kto czerpie zyski z nieuczciwości, ściąga kłopoty* na swój dom+,

ale kto nienawidzi łapówek, będzie żył+.

28 Prawy rozmyśla w sercu, zanim odpowie*+,

ale niegodziwy swoimi ustami wygaduje to, co złe.

29 Jehowa jest daleko od niegodziwych,

ale słyszy modlitwy prawych+.

30 Blask oczu* cieszy serce,

dobra wieść wzmacnia* kości+.

31 Kto słucha upomnień ratujących życie,

mieszka między mądrymi+.

32 Kto odrzuca karcenie, ten gardzi swoim życiem*+,

ale kto słucha upomnień, nabywa zrozumienia*+.

33 Bojaźń przed Jehową uczy mądrości+,

a chwałę poprzedza pokora+.

16 Człowiek namyśla się w sercu*,

ale odpowiedź, jakiej udziela*, pochodzi od Jehowy+.

2 Człowiekowi się wydaje, że zawsze postępuje słusznie*+,

ale Jehowa bada pobudki*+.

3 Cokolwiek robisz, zdaj się* na Jehowę+,

a twoje plany się powiodą.

4 Jehowa sprawia, że wszystko służy realizacji Jego zamierzenia,

nawet niegodziwego zachowuje On na dzień nieszczęścia+.

5 Każdy, kto ma pychę w sercu, budzi w Jehowie obrzydzenie+.

Bądź pewny*, że nie uniknie kary.

6 Wina zostaje odkupiona dzięki lojalnej miłości i wierności+,

a dzięki bojaźni przed Jehową człowiek odwraca się od zła+.

7 Gdy Jehowa jest zadowolony z postępowania człowieka,

sprawia, że nawet jego wrogowie żyją z nim w pokoju+.

8 Lepiej mieć tylko trochę i zachowywać prawość+,

niż mieć duże dochody i nie okazywać sprawiedliwości+.

9 Człowiek może obmyślić w sercu plan działania,

ale to Jehowa kieruje jego krokami+.

10 Z ust króla ma wychodzić natchnione* rozstrzygnięcie+,

nigdy nie może on się sprzeniewierzyć sprawiedliwości+.

11 Uczciwe wagi i szale pochodzą od Jehowy,

wszystkie odważniki w worku są Jego dziełem+.

12 Niegodziwe praktyki budzą w królach obrzydzenie+,

bo tron jest utwierdzany prawością+.

13 Królom podobają się prawe wypowiedzi.

Kochają oni tego, kto mówi uczciwie+.

14 Gniew króla jest jak posłaniec śmierci+,

ale mądry człowiek go uśmierza*+.

15 Temu, komu król jest przychylny, będzie się dobrze żyło.

Łaska króla jest jak obłok sprowadzający wiosenny deszcz+.

16 O ileż lepiej jest nabywać mądrości niż złota!+

Lepiej wybrać zdobywanie zrozumienia niż srebro+.

17 Droga prawego omija to, co złe.

Kto strzeże swojej drogi, zachowuje życie*+.

18 Pycha poprzedza upadek,

a wyniosłość* — potknięcie+.

19 Lepiej być pokornym* wśród potulnych+,

niż mieć udział w tym, co zdobyli wyniośli.

20 Kto w jakiejś sprawie okazuje wnikliwość, odniesie sukces*,

a kto ufa Jehowie, jest szczęśliwy.

21 Kto ma mądre serce, będzie uznawany za mającego zrozumienie+,

a kto mówi życzliwie*, staje się bardziej przekonujący+.

22 Wnikliwość jest zdrojem życia dla tych, którzy ją posiadają,

ale głupich karci ich własna głupota.

23 Serce mądrego obdarza jego usta wnikliwością+

i sprawia, że jego mowa jest bardziej przekonująca.

24 Przyjemne wypowiedzi są plastrem miodu,

słodyczą dla duszy* i lekarstwem dla kości+.

25 Jakaś droga może się wydawać człowiekowi słuszna,

ale w końcu prowadzi do śmierci+.

26 Apetyt* skłania pracownika do ciężkiej pracy,

bo ponagla go głód*+.

27 Podły człowiek wykopuje zło+,

jego mowa jest jak parzący ogień+.

28 Intrygant* wywołuje konflikty+,

a oszczerca rozdziela przyjaciół+.

29 Człowiek dopuszczający się przemocy wabi bliźniego

i sprowadza go na złą drogę.

30 Mruga okiem, gdy knuje coś szkodliwego.

Zaciska usta, gdy realizuje intrygę.

31 Siwizna jest piękną* koroną+,

gdy zdobi głowę tego, kto chodzi drogą prawości+.

32 Kto nie wpada szybko w gniew+, jest lepszy niż mocarz,

a kto nad sobą panuje*, jest lepszy niż zdobywca miasta+.

33 Los wrzuca się między fałdy szaty+,

ale każde jego rozstrzygnięcie pochodzi od Jehowy+.

17 Lepszy jest kawałek suchego chleba jedzony tam, gdzie panuje pokój*+,

niż wielka uczta w domu*, w którym jest kłótnia+.

2 Wnikliwy sługa będzie panował nad synem swojego pana postępującym haniebnie,

otrzyma dziedzictwo jak jeden z jego braci.

3 W tyglu rafinacyjnym oczyszcza się srebro, a w piecu — złoto+,

ale Jehowa bada serca+.

4 Niegodziwy chętnie słucha szkodliwych słów,

a podstępny przysłuchuje się złośliwej mowie+.

5 Kto drwi z biednego, znieważa jego Twórcę+,

a kto się cieszy z cudzego nieszczęścia, nie uniknie kary+.

6 Wnuki są koroną sędziwych,

a dzieci* są dumne ze swoich rodziców*.

7 Uczciwa* mowa nie pasuje do głupiego+,

tym bardziej do władcy* — mowa kłamliwa!+

8 Dar jest dla jego właściciela jak drogocenny kamień*+.

Gdziekolwiek taki człowiek się zwróci, ma dzięki niemu powodzenie+.

9 Kto wybacza* przewinienie, zabiega o miłość+,

ale kto ciągle mówi o sprawie, rozdziela przyjaciół+.

10 Na tego, kto ma zrozumienie, nagana wywiera większy wpływ+

niż na głupiego sto uderzeń+.

11 Zły dąży tylko do buntu,

ale zostanie wysłany do niego okrutny posłaniec, żeby go ukarać+.

12 Lepiej jest spotkać niedźwiedzicę, której odebrano młode,

niż kogoś głupiego w jego głupocie+.

13 Jeśli ktoś odpłaca złem za dobro,

zło nie odstąpi od jego domu+.

14 Początek sprzeczki jest jak otwieranie tamy*,

zanim więc wybuchnie kłótnia, odejdź+.

15 Jehowa brzydzi się

zarówno tym, który uniewinnia niegodziwego, jak i tym, który skazuje prawego+.

16 Co z tego, że głupi ma możliwość nabyć mądrości,

skoro nie ciągnie go do tego serce*?+

17 Prawdziwy przyjaciel okazuje miłość przez cały czas+

i jest bratem, na którym można polegać w chwilach udręki*+.

18 Człowiek, któremu brakuje zdrowego rozsądku*, podaje rękę i zgadza się

poręczyć w obecności bliźniego+.

19 Kto lubi wdawać się w konflikty, kocha grzech+.

Kto podwyższa swoje wejście, prosi się o upadek+.

20 Kto ma podstępne serce, nie odniesie sukcesu*+,

a kto mówi zwodniczo, popadnie w ruinę.

21 Kto jest ojcem głupiego dziecka, będzie się smucił,

a ojciec dziecka nierozumnego nie ma radości+.

22 Radosne serce to świetne lekarstwo*+,

ale zdruzgotany duch pozbawia sił*+.

23 Niegodziwy w tajemnicy przyjmie łapówkę*,

żeby wypaczyć sprawiedliwość+.

24 Kto ma rozeznanie, nigdy nie traci z oczu mądrości,

ale głupi błądzi oczami na wszystkie strony*+.

25 Głupi syn zasmuca ojca

i przysparza bólu* tej, która go urodziła+.

26 Nie jest dobrze karać* prawego,

nie jest też słuszne chłostać ludzi godnych szacunku.

27 Kto ma wiedzę, powściąga swoje słowa+,

kto ma rozeznanie, zachowa spokój*+.

28 Nawet głupi, który milczy, będzie uważany za mądrego,

a kto nie otwiera ust — za mającego rozeznanie.

18 Kto się odosabnia, dąży do swoich samolubnych pragnień,

odrzuca* wszelką praktyczną mądrość.

2 Głupi nie chce nic zrozumieć,

lubi jedynie ujawniać, co ma w sercu+.

3 Gdy nadchodzi niegodziwy, nadchodzi też pogarda,

a hańbie towarzyszy wstyd+.

4 Słowa człowieka są jak głębokie wody+.

Źródło mądrości przypomina wartki potok.

5 Nie jest dobrze okazywać stronniczość niegodziwemu+

ani odmawiać sprawiedliwości prawemu+.

6 Głupi swoją mową doprowadza do kłótni+,

a swoimi ustami prowokuje do bicia+.

7 Usta głupiego są jego nieszczęściem+,

a jego wargi są dla niego* sidłem.

8 Słowa oszczercy są jak smaczne kąski*+,

wpadają prosto do żołądka+.

9 Człowiek leniwy w swojej pracy

jest bratem tego, kto doprowadza do ruiny+.

10 Imię Jehowy to potężna wieża+.

Prawy do niej wbiega i zaznaje ochrony*+.

11 Majątek bogatego jest jego warownym miastem,

w jego wyobraźni jest jak mur obronny+.

12 Przed upadkiem serce człowieka jest wyniosłe+,

a chwałę poprzedza pokora+.

13 Gdy ktoś odpowiada w jakiejś sprawie, zanim wysłucha faktów,

jest to głupie i upokarzające+.

14 Człowiek mający silnego ducha może przetrwać chorobę*+,

ale kto zdoła znieść zdruzgotanego ducha*?+

15 Serce mającego zrozumienie nabywa wiedzy+,

a ucho mądrego stara się ją znaleźć.

16 Dar toruje człowiekowi drogę+,

zapewnia mu dostęp do ważnych ludzi.

17 Kto pierwszy zabiera głos w swojej sprawie, zdaje się mieć rację+,

ale przychodzi druga strona i weryfikuje jego słowa*+.

18 Rzucanie losów kładzie kres sporom+

i rozstrzyga sprawę między* silnymi przeciwnikami.

19 Urażony brat jest bardziej nieprzystępny niż warowne miasto+

i są spory, które przypominają zasuwy w twierdzy+.

20 Człowiek tym, co mówi*, napełni swój żołądek+,

nasyci się plonem swoich ust.

21 Śmierć i życie są w mocy języka+.

Ci, którzy uwielbiają robić z niego użytek, będą jeść jego owoc+.

22 Ten, kto znalazł dobrą żonę, znalazł skarb+

i zyskuje sobie przychylność* Jehowy+.

23 Biedny mówi błagalnie,

ale bogaty odpowiada szorstko.

24 Bywają znajomi gotowi się nawzajem roztrzaskać+,

ale zdarza się przyjaciel bardziej przywiązany niż brat+.

19 Lepiej być biednym i postępować nieskazitelnie+,

niż być głupim i mówić kłamstwa+.

2 Człowiek*, który nie ma wiedzy, nie jest dobry+,

a kto działa w pośpiechu*, ten grzeszy.

3 Człowiek schodzi na złą drogę przez własną głupotę,

a w sercu wybucha gniewem na Jehowę.

4 Majątek przyciąga wielu przyjaciół,

ale biednego opuści nawet ten, kto się z nim przyjaźni+.

5 Fałszywy świadek nie uniknie kary+,

a kto kłamie na każdym kroku, ten się nie uratuje+.

6 Wielu zabiega o przychylność dostojnika*

i każdy jest przyjacielem człowieka dającego prezenty.

7 Wszyscy bracia biednego nienawidzą go+.

Tym bardziej stronią od niego jego przyjaciele!+

Usiłuje kierować do nich prośby, ale żaden nie reaguje.

8 Kto nabywa zdrowego rozsądku*, ten siebie* kocha+.

Kto ceni* rozeznanie, odniesie sukces*+.

9 Fałszywy świadek nie uniknie kary,

a kto kłamie na każdym kroku, ten zginie+.

10 Nie pasuje, żeby głupi żył w luksusie.

Tym bardziej nie pasuje, żeby sługa rządził książętami!+

11 Dzięki wnikliwości człowiek nie wpada szybko w gniew+

i to piękne, gdy nie zwraca uwagi na zniewagę*+.

12 Gniew króla jest jak pomruk lwa*+,

ale jego przychylność jest jak rosa na roślinach.

13 Głupi syn przynosi ojcu nieszczęście+,

a kłótliwa* żona jest jak stale cieknący dach+.

14 Dom i majątek dziedziczy się po ojcu,

ale roztropna żona jest darem od Jehowy+.

15 Lenistwo sprowadza głęboki sen,

a człowiek* gnuśny nie będzie miał co jeść+.

16 Kto przestrzega przykazań, zachowuje życie*+,

a kto nie zważa na swoje postępowanie, umrze+.

17 Kto okazuje przychylność mało znaczącemu, ten pożycza Jehowie+,

a On mu to wynagrodzi*+.

18 Karć swojego syna, gdy jeszcze jest na to szansa+,

i nie bądź odpowiedzialny* za jego śmierć+.

19 Porywczy człowiek zapłaci grzywnę.

Gdybyś próbował go oszczędzić, będziesz musiał to robić co chwilę+.

20 Słuchaj rad i przyjmuj karcenie+,

żebyś w przyszłości stał się mądry+.

21 W sercu człowieka jest wiele planów,

ale wola* Jehowy weźmie górę+.

22 Czymś pożądanym u człowieka jest lojalna miłość+

i lepiej być biedakiem niż kłamcą.

23 Bojaźń przed Jehową prowadzi do życia+.

Ten, kto ją przejawia, będzie spokojnie odpoczywał i nie dozna szkody+.

24 Leniwy zanurza rękę w czaszy biesiadnej,

ale nawet nie chce mu się jej podnieść z powrotem do ust+.

25 Uderz szydercę+, żeby niedoświadczony stał się roztropny+,

i upomnij mającego zrozumienie, żeby pogłębił wiedzę+.

26 Kto źle traktuje ojca i wypędza matkę,

jest synem przynoszącym wstyd i hańbę+.

27 Mój synu, jeśli przestaniesz słuchać pouczeń*,

to zejdziesz z drogi wiedzy*.

28 Bezwartościowy świadek drwi ze sprawiedliwości+,

a usta niegodziwych połykają zło+.

29 Szyderców czeka wyrok+,

a plecy głupich — baty+.

20 Wino to szyderca+, alkohol jest nieokiełznany+,

a kto błądzi pod wpływem trunków, nie jest mądry+.

2 Groza, którą wzbudza król*, jest jak pomruk lwa*+.

Kto wywołuje jego gniew, ryzykuje życie+.

3 Człowiek zyskuje szacunek, gdy unika sporów+,

ale każdy głupi się w nie wplącze+.

4 Leniwy zimą nie orze,

więc nie mając nic, w czasie żniw będzie żebrał*+.

5 Myśli* serca człowieka są jak głębokie wody,

ale ten, kto ma rozeznanie, potrafi ich naczerpać.

6 Wielu ludzi mówi, że okazuje lojalną miłość,

ale kto znajdzie człowieka, który naprawdę jest wierny?

7 Prawy postępuje nieskazitelnie+.

Dzieci*, które po sobie pozostawi, będą szczęśliwe+.

8 Gdy król zasiada na tronie, żeby sądzić+,

swoim spojrzeniem odsiewa całe zło+.

9 Kto może powiedzieć: „Oczyściłem swoje serce+,

jestem czysty, wolny od grzechu”?+

10 Zarówno oszukane odważniki, jak i fałszywe miary*

budzą w Jehowie obrzydzenie+.

11 Nawet dziecko* swoimi uczynkami pokazuje,

czy jego zachowanie jest czyste i właściwe+.

12 Zarówno ucho, które słyszy, jak i oko, które widzi,

uczynił Jehowa+.

13 Nie kochaj snu, bo popadniesz w ubóstwo+.

Otwórz oczy, a najesz się chlebem+.

14 „Kiepskie to, naprawdę kiepskie!” — mówi kupujący.

Potem odchodzi i chwali się dokonaną transakcją+.

15 Można mieć złoto, a także dużo korali*,

ale jeszcze cenniejsze są usta, które przekazują wiedzę+.

16 Weź szatę człowieka, jeśli poręczył za obcego+,

bierz od niego zastaw, jeśli poręczył za cudzoziemkę*+.

17 Człowiekowi smakuje chleb zdobyty oszustwem,

ale później jego usta napełnią się żwirem+.

18 Dzięki naradzie* plany się powiodą*+,

dlatego prowadź wojnę pod umiejętnym* kierownictwem+.

19 Oszczerca krąży i wyjawia cudze sekrety+.

Nie zadawaj się z tym, kto lubi plotkować*.

20 Kto przeklina ojca i matkę,

tego lampa zostanie zgaszona, gdy nadejdzie ciemność+.

21 Majątek, który z początku zdobyto chciwością,

na koniec nie przyniesie błogosławieństwa+.

22 Nie mów: „Odpłacę za zło!”+.

Pokładaj nadzieję w Jehowie+, a On cię wybawi+.

23 Oszukane odważniki* budzą w Jehowie obrzydzenie,

a fałszywa waga nie jest dobra.

24 Krokami człowieka kieruje Jehowa+.

Jak więc on sam może zrozumieć swoją drogę*?

25 Człowiek wpada w pułapkę, gdy pochopnie mówi: „Poświęcam to!”+,

a dopiero potem zastanawia się, co ślubował+.

26 Mądry król odsiewa niegodziwych+,

oddziela ich niczym kołem młockarskim+.

27 Tchnienie człowieka to lampa Jehowy,

która na wskroś bada jego wnętrze.

28 Lojalna miłość i wierność strzegą króla+.

Na lojalnej miłości opiera on swój tron+.

29 Chwałą młodych jest ich siła+,

a wspaniałością starych jest ich siwizna+.

30 Sińce i rany usuwają zło*+,

a uderzenia oczyszczają wnętrze człowieka.

21 Serce króla jest w ręku Jehowy jak strumienie wody+.

Kieruje On je tam, gdzie chce+.

2 Człowiekowi się wydaje, że zawsze postępuje słusznie+,

ale Jehowa bada serca*+.

3 Słuszne i sprawiedliwe postępowanie

cieszy Jehowę bardziej niż ofiara+.

4 Wyniosłe oczy i zuchwałe serce

to lampa prowadząca niegodziwych, która jest grzechem+.

5 Pilny człowiek planuje i z całą pewnością zmierza do sukcesu*+,

ale wszyscy, którzy działają w pośpiechu, niewątpliwie zmierzają do nędzy+.

6 Skarby zdobyte kłamliwym językiem

są jak znikająca mgła, to śmiertelne sidło*+.

7 Przemoc, której dopuszczają się niegodziwi, porwie ich+,

bo nie chcą postępować sprawiedliwie.

8 Droga winnego jest kręta,

ale działania czystego są prawe+.

9 Lepiej mieszkać w kącie na dachu

niż w jednym domu z kłótliwą* żoną+.

10 Niegodziwy* pożąda tego, co złe+,

nie okazuje łaski bliźniemu+.

11 Gdy szydercę spotyka kara, niedoświadczeni mądrzeją,

a gdy mądry nabywa wnikliwości, poszerza wiedzę*+.

12 Prawy Bóg obserwuje dom niegodziwego,

powala niegodziwych, żeby ich zniszczyć+.

13 Kto zatyka ucho na krzyk kogoś mało znaczącego,

sam też będzie wołał, a nikt mu nie odpowie+.

14 Potajemny dar uśmierza gniew+,

a ukryta łapówka* — wściekłość.

15 Sprawiedliwe postępowanie daje prawemu radość+,

ale dla tych, którzy dopuszczają się zła, jest czymś okropnym.

16 Człowiek zbaczający z drogi wnikliwości

spocznie wśród tych, którzy pomarli*+.

17 Kto lubi się bawić*, popadnie w ubóstwo+,

kto kocha wino i oliwę, nie stanie się bogaty.

18 Niegodziwy jest okupem za prawego,

a postępujący zdradziecko zostanie wzięty zamiast prostolinijnego+.

19 Lepiej mieszkać na pustkowiu

niż z kłótliwą*, drażliwą żoną+.

20 W domu mądrego jest cenny skarb i oliwa+,

ale głupi roztrwoni* to, co ma+.

21 Kto zabiega o prawość i lojalną miłość,

znajdzie życie, prawość i chwałę+.

22 Mądry może się wedrzeć* do miasta mocarzy

i podkopać siłę, której ufają+.

23 Kto strzeże swoich ust i języka,

oszczędza sobie* udręk+.

24 Człowieka, który postępuje bezczelnie i zuchwale,

można nazwać zuchwałym, aroganckim samochwałą+.

25 To, czego pożąda leniwy, przyprawi go o śmierć,

bo jego ręce nie chcą pracować+.

26 Przez cały dzień chciwie pożąda,

ale prawy szczodrze daje+.

27 Ofiara niegodziwego jest obrzydliwa+ —

i to tym bardziej, gdy składa ją w złych zamiarach*.

28 Kłamliwy świadek zginie+,

ale człowiek, który słucha, będzie zeznawał z powodzeniem*.

29 Niegodziwy robi bezczelną minę+,

ale to droga prawego jest pewna*+.

30 Żadna mądrość, rozeznanie ani rada nie zdołają przeciwstawić się Jehowie+.

31 Na dzień bitwy przygotowuje się konia+,

ale to Jehowa zapewnia wybawienie+.

22 Lepiej wybrać dobrą opinię* niż wielki majątek+,

lepiej cieszyć się szacunkiem*, niż mieć srebro i złoto.

2 Bogaty i biedny mają ze sobą coś wspólnego*:

ich obu stworzył Jehowa+.

3 Roztropny widzi niebezpieczeństwo i się kryje,

ale niedoświadczeni idą dalej i ponoszą konsekwencje*.

4 Dzięki pokorze i bojaźni przed Jehową

zyskuje się bogactwo, chwałę i życie+.

5 Ciernie i pułapki są na ścieżce przewrotnego,

kto jednak ceni życie*, trzyma się od nich z dala+.

6 Ucz dziecko*, jaką drogą ma iść+,

a nie zejdzie z niej, nawet gdy się zestarzeje+.

7 Bogaty rządzi biednymi,

a kto się zapożycza, jest niewolnikiem tego, kto udziela pożyczki+.

8 Kto sieje nieprawość, będzie zbierał nieszczęście+,

a rózga jego furii się skończy+.

9 Szczodry człowiek* będzie błogosławiony,

bo dzieli się jedzeniem z biednym+.

10 Wypędź szydercę,

a znikną spory,

zakończą się kłótnie* i zniewagi.

11 Kto kocha czyste serce i mówi ujmująco,

będzie przyjacielem króla+.

12 Oczy Jehowy strzegą wiedzy,

ale obala On słowa tego, kto postępuje zdradziecko+.

13 Leniwy mówi: „Na dworze jest lew!

Zginę na środku placu!”+.

14 Usta zdeprawowanych* kobiet to głęboki dół+.

Wpadnie tam człowiek potępiony przez Jehowę.

15 Głupota tkwi w sercu dziecka*+,

ale rózga karności oddali ją od niego+.

16 Kto oszukuje biednego, żeby się wzbogacić+,

i kto obdarowuje bogatego,

ten popadnie w ubóstwo.

17 Nadstaw ucha i posłuchaj słów mądrych ludzi+,

żebyś całym sercem przyjął to, czego cię uczę+.

18 Będzie to miłe, jeśli zachowasz je w sercu+,

tak by wszystkie zawsze były na twoich ustach+.

19 Przekazuję ci dzisiaj wiedzę po to,

żebyś polegał na Jehowie.

20 Napisałem ci już

wiele rad i wskazówek,

21 żeby cię zaznajomić z prawdziwymi i wiarygodnymi słowami,

tak byś mógł wrócić z dokładnym sprawozdaniem do tego, który cię posłał.

22 Nie ograbiaj biednego, bo jest biedny+,

ani nie miażdż w bramie miejskiej mało znaczącego+,

23 bo sam Jehowa będzie bronił ich sprawy+

i odbierze życie* tym, którzy ich oszukują.

24 Nie przebywaj w towarzystwie nikogo porywczego

ani nie zadawaj się z nikim, kto łatwo wpada w gniew,

25 żebyś nie nauczył się postępować tak jak on

i nie zastawił na siebie* sidła+.

26 Nie bywaj wśród tych, którzy podają sobie ręce*,

którzy poręczają pożyczki+.

27 Jeśli nie będziesz miał czym zapłacić,

zostanie zabrane spod ciebie twoje łóżko!

28 Nie przesuwaj znaku granicznego,

który dawno temu postawili twoi przodkowie+.

29 Widziałeś człowieka biegłego w swojej pracy?

Stanie on przed królami+,

nie stanie przed zwykłymi ludźmi.

23 Gdy usiądziesz z królem do posiłku,

zwracaj baczną uwagę na to, co masz przed sobą.

2 Jeśli masz wielki apetyt*,

przyłóż sobie do gardła nóż*.

3 Nie pragnij jego przysmaków,

bo to zwodniczy pokarm.

4 Nie trudź się, żeby zdobyć bogactwo+.

Zatrzymaj się i wykaż zrozumienie*.

5 Gdy rzucisz okiem na bogactwo, już go nie będzie+,

bo na pewno wyrosną mu skrzydła jak u orła i uleci ku niebu+.

6 Nie jedz pokarmu u nikogo, kto jest skąpy*,

nie pragnij jego przysmaków,

7 bo jest on jak ktoś, kto prowadzi rachunek*.

Mówi ci: „Jedz i pij”, ale wcale tak nie myśli*.

8 Zwymiotujesz to, co zjadłeś,

i na marne pójdą twoje komplementy.

9 Nie mów do głupiego+,

bo wzgardzi mądrością twoich słów+.

10 Nie przesuwaj dawnego znaku granicznego+

ani nie wchodź na pole sierot*.

11 Bo ich Obrońca* jest silny,

podejmie się ich obrony w sporze z tobą+.

12 Nakłoń serce do karności,

a ucho do słów wiedzy.

13 Nie powstrzymuj się przed karceniem dziecka*+.

Jeśli je uderzysz rózgą, nie umrze.

14 Uderz je rózgą,

żeby je* wybawić z grobu*.

15 Mój synu, gdy twoje serce stanie się mądre,

to moje serce się ucieszy+.

16 Gdy twoje usta będą mówić to, co słuszne,

to moje wnętrze* się rozraduje.

17 Nie zazdrość w sercu grzesznikom+,

ale cały czas bój się Jehowy+.

18 Bo dzięki temu zapewnisz sobie przyszłość+,

a twoja nadzieja nie zostanie pogrzebana.

19 Mój synu, słuchaj i stań się mądry,

skieruj swoje serce na właściwą drogę.

20 Nie bądź jednym z tych, którzy nadużywają wina+,

ani jednym z tych, którzy obżerają się mięsem+,

21 bo pijak i żarłok popadną w ubóstwo+,

a ospałość odzieje człowieka w łachmany.

22 Słuchaj ojca, który dał ci życie,

i nie gardź matką z powodu jej podeszłego wieku+.

23 Kupuj* prawdę i nigdy jej nie sprzedawaj+,

tak samo mądrość, karność i zrozumienie+.

24 Ojciec prawego na pewno będzie się radował,

a kto ma mądrego syna, będzie się nim cieszył.

25 Twój ojciec i twoja matka będą się cieszyć,

ta, która cię urodziła, będzie się radować.

26 Mój synu, zwracaj na mnie baczną uwagę

i obyś z przyjemnością chodził moimi drogami+.

27 Bo prostytutka to głęboki dół,

a kobieta prowadząca się niemoralnie* to wąska studnia+.

28 Czyha jak rabuś+,

pomnaża liczbę niewiernych mężczyzn.

29 Kto biadoli? Kto odczuwa niepokój?

Kto się kłóci? Kto narzeka?

Kto ma rany bez powodu? Kto ma zaczerwienione* oczy?

30 Ci, którzy przesiadują przy winie+,

ci, którzy rozglądają się* za zaprawionym winem.

31 Nie patrz na czerwień wina,

gdy skrzy się ono w kielichu i gładko spływa,

32 bo w końcu kąsa jak wąż

i wydziela jad niczym żmija.

33 Twoje oczy zobaczą dziwne rzeczy,

a twoje serce będzie wygadywać brednie+.

34 I będziesz jak ktoś, kto leży na środku morza,

jak ktoś, kto leży na szczycie masztu.

35 Powiesz: „Bili mnie, ale tego nie czułem*.

Tłukli mnie, ale o tym nie wiedziałem.

Kiedy się obudzę?+

Muszę się znowu napić*”.

24 Nie zazdrość złym ludziom

ani nie pragnij ich towarzystwa+,

2 bo w sercu rozmyślają o przemocy,

a swoimi ustami mówią o wyrządzaniu krzywdy.

3 Mądrość buduje dom*+,

a rozeznanie zapewnia mu bezpieczeństwo.

4 Dzięki wiedzy jego pokoje są pełne

wszystkiego, co drogocenne i przyjemne+.

5 Mądry człowiek jest potężny+,

a dzięki wiedzy pomnaża swoją potęgę.

6 Dzięki umiejętnemu* kierownictwu poprowadzisz wojnę+,

a dzięki wielu doradcom odnosi się zwycięstwo*+.

7 Dla głupiego prawdziwa mądrość jest nieosiągalna+,

nie ma on nic do powiedzenia w bramie miejskiej.

8 Każdy, kto knuje zło,

zyska miano intryganta+.

9 Głupie intrygi* prowadzą do grzechu,

a ludzie brzydzą się szydercą+.

10 Jeśli w czasie trudności* się zniechęcisz,

twoje siły będą marne.

11 Ratuj prowadzonych na śmierć

i powstrzymuj tych, którzy chwiejnym krokiem idą na rzeź+.

12 Jeśli powiesz: „Ale nie wiedzieliśmy o tym”,

to czy Ten, który bada serca*, tego nie rozpozna?+

Oczywiście. Ten, który cię* obserwuje, będzie o tym wiedział

i odpłaci każdemu człowiekowi stosownie do jego uczynków+.

13 Mój synu, jedz miód, bo jest dobry,

miód z plastra jest słodki w smaku.

14 Podobnie wiedz, że dobra jest dla ciebie* mądrość+.

Jeśli ją znajdziesz, to zapewnisz sobie przyszłość,

a twoja nadzieja nie zostanie pogrzebana+.

15 Nie czyhaj w niegodziwych zamiarach pod domem prawego,

nie niszcz jego miejsca odpoczynku.

16 Bo prawy może upaść siedem razy i znowu wstanie+,

ale niegodziwi wskutek nieszczęścia zostaną powaleni+.

17 Nie ciesz się, gdy upada twój wróg,

a gdy się potyka, nie pozwól się radować swojemu sercu+.

18 W przeciwnym razie Jehowa to zobaczy i Mu się to nie spodoba,

i przestanie się gniewać na twojego wroga+.

19 Nie denerwuj się* z powodu złych ludzi.

Nie zazdrość niegodziwym.

20 Bo żaden zły człowiek nie ma przed sobą przyszłości+,

lampa niegodziwych zostanie zgaszona+.

21 Mój synu, bój się Jehowy i króla+.

Nie zadawaj się z buntownikami*+,

22 bo nagle spadnie na nich klęska+.

Kto wie, jakie nieszczęście sprowadzą na nich tamci dwaj*?+

23 Również to są słowa mądrych:

Stronnicze osądzanie nie jest dobre+.

24 Kto mówi do niegodziwego: „Jesteś prawy”+,

tego przeklną ludy i potępią narody.

25 Ale tym, którzy go upominają, powiedzie się+,

zostaną oni pobłogosławieni dobrymi rzeczami+.

26 Ludzie będą szanować* tego, kto odpowiada uczciwie*+.

27 Przyszykuj sobie pracę na zewnątrz i przygotuj wszystko na polu,

a potem buduj swój dom*.

28 Nie zeznawaj przeciw bliźniemu, nie mając ku temu podstaw+.

Nie oszukuj innych swoimi ustami+.

29 Nie mów: „Zrobię mu tak, jak on mnie.

Odpłacę mu za to, co zrobił*”+.

30 Przechodziłem obok pola kogoś leniwego+,

obok winnicy kogoś, komu brakuje zdrowego rozsądku*.

31 Zobaczyłem, że wszystko zarosło chwastami,

ziemię pokryły pokrzywy,

a kamienny mur się rozwalił+.

32 Zauważyłem to i wziąłem to sobie do serca,

zobaczyłem to i wyciągnąłem taką naukę*:

33 Trochę snu, trochę drzemania,

trochę odpoczywania z założonymi rękami,

34 a twoje ubóstwo przyjdzie jak złodziej

i twoja nędza jak ktoś uzbrojony+.

25 Również to są przysłowia Salomona+, które przepisali* ludzie judzkiego króla Ezechiasza+:

2 Chwałą Boga jest trzymanie sprawy w tajemnicy+,

natomiast chwałą królów jest badanie sprawy.

3 Jak niezbadana jest wysokość nieba i głębia ziemi,

tak niezbadane są serca królów.

4 Oddziel żużel od srebra,

a będzie ono całkowicie oczyszczone+.

5 Usuń niegodziwego sprzed króla,

a jego tron będzie utwierdzony w prawości+.

6 Nie wywyższaj siebie przed królem+

ani nie zajmuj miejsca wśród dostojników+,

7 bo lepiej, żeby król ci powiedział: „Chodź tu wyżej”,

niż żeby cię upokorzył w obecności któregoś z nich+.

8 Nie śpiesz się do tego, żeby się procesować,

bo co zrobisz później, jeśli twój bliźni cię upokorzy?+

9 Załatw sprawę z bliźnim+,

ale nie wyjawiaj cudzych sekretów*+,

10 żeby ten, kto słucha, nie zawstydził cię,

a ty żebyś nie rozpowszechnił złych wiadomości*, których nie dałoby się już cofnąć.

11 Słowo wypowiedziane we właściwym czasie

jest jak złote jabłka w srebrnych ornamentach*+.

12 Mądry człowiek udzielający upomnienia jest dla kogoś, kto chętnie słucha,

jak złoty kolczyk i ozdoba z czystego złota+.

13 Czym chłód śniegu w czasie żniw,

tym jest wierny wysłannik dla tych, którzy go posłali,

bo orzeźwia swojego pana*+.

14 Człowiek przechwalający się darem, którego nigdy nie dał*,

przypomina chmury i wiatr, które nie przynoszą deszczu+.

15 Dzięki cierpliwości można przekonać zwierzchnika,

a łagodny* język potrafi złamać kość+.

16 Jeśli znajdziesz miód, jedz tylko tyle, ile potrzebujesz,

bo gdy zjesz za dużo, możesz zwymiotować+.

17 Nie chodź często do domu bliźniego,

żeby nie miał cię dosyć i cię nie znienawidził.

18 Człowiek, który fałszywie zeznaje przeciw bliźniemu,

jest jak maczuga wojenna, miecz i ostra strzała+.

19 Ufanie komuś, na kim w czasie trudności nie można polegać*,

jest jak gryzienie złamanym zębem lub utykanie na nogę.

20 Kto śpiewa pieśni człowiekowi mającemu przygnębione serce,

jest jak ktoś, kto zdejmuje szatę w chłodny dzień,

i jak ocet winny wylany na sodę+.

21 Jeśli twój wróg* jest głodny, daj mu do jedzenia chleba,

jeśli jest spragniony, daj mu do picia wody+,

22 bo nagarniesz na jego głowę żarzących się węgli*+,

a Jehowa cię nagrodzi.

23 Północny wiatr przynosi ulewę,

a plotkujący język wywołuje złość na twarzy+.

24 Lepiej mieszkać w kącie na dachu

niż w jednym domu z kłótliwą* żoną+.

25 Dobra wieść z dalekiej krainy

jest jak zimna woda dla zmęczonej duszy*+.

26 Prawy, który ulega* niegodziwemu,

jest jak zamulone źródło i zniszczona studnia.

27 Nie jest dobrze jeść za dużo miodu+,

nie przystoi też szukać własnej chwały+.

28 Kto nie umie nad sobą zapanować*,

jest jak miasto, do którego się wdarto, pozbawione muru+.

26 Jak śnieg nie pasuje w lecie, a deszcz w żniwa,

tak chwała nie przystoi głupiemu+.

2 Jak ptak ma powód do ucieczki, a jaskółka do lotu,

tak przekleństwo przychodzi nie bez przyczyny*.

3 Bat jest na konia, uzda na osła+,

a rózga na plecy głupich+.

4 Nie odpowiadaj głupiemu według jego głupoty,

żeby się nie zniżyć do jego poziomu*.

5 Odpowiedz głupiemu według jego głupoty,

żeby nie myślał, że jest mądry+.

6 Kto powierza jakieś sprawy głupiemu,

jest jak ten, kto okalecza sobie stopy i sam siebie krzywdzi*.

7 Przysłowie w ustach głupich ludzi

jest jak bezwładne* nogi kulawego+.

8 Oddawanie chwały głupiemu

jest jak przywiązywanie kamienia do procy+.

9 Przysłowie w ustach głupich ludzi

jest jak cierń w ręce pijaka.

10 Kto zatrudnia głupiego albo przechodniów,

jest jak łucznik, który rani na oślep*.

11 Głupi powtarza swoje głupstwo

jak pies, który wraca do swoich wymiocin+.

12 Widziałeś człowieka, który uważa się za mądrego?+

Większe są szanse na to, że poprawi się głupi niż on.

13 Leniwy mówi: „Młody lew na drodze,

lew na placu!”+.

14 Drzwi obracają się na zawiasach*,

a leniwy na łóżku+.

15 Leniwy zanurza rękę w czaszy biesiadnej,

ale jest zbyt zmęczony, żeby podnieść ją z powrotem do ust+.

16 Leniwy uważa, że jest mądrzejszy

niż siedmiu ludzi, którzy odpowiadają rozsądnie.

17 Przechodzień, który wpada w furię z powodu* cudzej kłótni,

jest jak ktoś, kto łapie psa za uszy+.

18 Jak szaleniec, który miota ogniste pociski i śmiercionośne strzały*,

19 taki jest człowiek, który wobec bliźniego używa podstępu i mówi: „Tylko żartowałem!”+.

20 Gdzie nie ma drewna, ogień gaśnie,

a gdzie nie ma oszczercy, ustaje kłótnia+.

21 Jak węgiel drzewny podtrzymuje żar, a drewno — ogień,

tak kłótliwy człowiek roznieca kłótnię+.

22 Słowa oszczercy są jak smaczne kąski*,

wpadają prosto do żołądka+.

23 Czułe słowa pochodzące ze złego serca*

są jak srebrna glazura pokrywająca glinianą skorupę+.

24 Kto nienawidzi innych, maskuje to swoimi ustami,

ale w sercu kryje podstęp.

25 Chociaż mówi ujmująco, nie ufaj mu,

bo jego serce jest do cna obrzydliwe*.

26 Wprawdzie swoją nienawiść przykrywa on podstępem,

ale jego zło zostanie ujawnione publicznie.

27 Kto kopie dół, sam do niego wpadnie,

a kto odtacza kamień, na tego ten kamień wróci+.

28 Kłamliwy język nienawidzi tych, których miażdży,

a schlebiające usta doprowadzają innych do ruiny+.

27 Nie przechwalaj się jutrem,

bo nie wiesz, co przyniesie* dzień+.

2 Niech cię chwali ktoś inny*, a nie twoje usta,

niech to robią drudzy*, a nie twoje wargi+.

3 Kamień jest ciężki i dużo waży piasek,

ale cięższe od nich obu jest rozdrażnienie wywołane przez głupiego+.

4 Gniew jest okrutny, a złość przypomina powódź,

kto jednak może znieść zazdrość?+

5 Jawna nagana jest lepsza niż skrywana miłość+.

6 Wierny przyjaciel może nawet zadać rany+,

ale wróg obdarza wieloma* pocałunkami.

7 Kto jest najedzony*, odrzuca* miód z plastra,

ale głodnemu* nawet coś gorzkiego smakuje słodko.

8 Jak ptak, który oddala się* od swojego gniazda,

taki jest człowiek, który oddala się od swojego domu.

9 Oliwa i kadzidło rozweselają serce,

podobnie słodka przyjaźń, która rodzi się pod wpływem szczerych rad*+.

10 Nie zapominaj o swoim przyjacielu ani o przyjacielu swojego ojca

i nie wchodź do domu swojego brata, gdy przeżywasz nieszczęście.

Lepszy jest sąsiad blisko niż brat daleko+.

11 Mój synu, bądź mądry i raduj moje serce+,

żebym mógł odpowiedzieć temu, który szyderczo mnie oskarża+.

12 Roztropny widzi niebezpieczeństwo i się kryje+,

ale niedoświadczeni idą dalej i ponoszą konsekwencje*.

13 Weź szatę człowieka, jeśli poręczył za obcego,

bierz od niego zastaw, jeśli poręczył za cudzoziemkę*+.

14 Gdy ktoś z samego rana głośno błogosławi bliźniego,

będzie mu to poczytane za przekleństwo.

15 Kłótliwa* żona jest jak stale cieknący dach w deszczowy dzień+.

16 Kto potrafi ją powstrzymać, ten potrafi powstrzymać wiatr

i w prawej ręce utrzymać oliwę.

17 Jak żelazo ostrzy się żelazem,

tak człowiek zaostrza swojego przyjaciela*+.

18 Kto dba o drzewo figowe, będzie jadł jego owoce+,

a kto dba o swojego pana, będzie szanowany+.

19 Jak twarz odbija się w wodzie,

tak serce jednego człowieka odbija się w sercu drugiego.

20 Grób i miejsce zagłady* nigdy nie są nasycone+,

podobnie nienasycone są oczy człowieka.

21 Tak jak w tyglu rafinacyjnym oczyszcza się srebro, a w piecu — złoto+,

tak człowieka wypróbowuje otrzymana pochwała*.

22 Choćbyś głupiego roztarł tłuczkiem

niczym ziarno miażdżone w moździerzu,

jego głupota go nie opuści.

23 Powinieneś dobrze znać wygląd swojej trzody.

Pilnie dbaj o swoje owce*+,

24 bo dobrobyt nie trwa wiecznie+

ani korona* — przez wszystkie pokolenia.

25 Zielona trawa znika, a pojawia się nowa

i zbiera się górską roślinność.

26 Młode barany zapewniają ci ubranie,

a kozły stanowią zapłatę za pole.

27 Będziesz miał pod dostatkiem koziego mleka, żeby wyżywić siebie

i swoich domowników oraz utrzymać służące.

28 Niegodziwi uciekają, choć nikt ich nie ściga,

ale prawi są nieustraszeni jak lew*+.

2 Kiedy mieszkańcy kraju naruszają prawo*, książę będzie się zmieniał jeden po drugim+,

ale z pomocą człowieka mającego rozeznanie i wiedzę książę* będzie panował długo+.

3 Ubogi, który oszukuje mało znaczących+,

jest jak deszcz, który zmiata wszystkie plony.

4 Ci, którzy porzucają prawo, wysławiają niegodziwego,

ale ci, którzy przestrzegają prawa, są na nich oburzeni+.

5 Ludzie, którzy czynią zło, nie potrafią zrozumieć sprawiedliwości,

ale ci, którzy szukają Jehowy, potrafią zrozumieć wszystko+.

6 Lepszy jest biedny, który postępuje nieskazitelnie,

niż bogaty, którego postępowanie jest spaczone+.

7 Syn mający zrozumienie przestrzega prawa,

ale kto się zadaje z żarłokami, hańbi swojego ojca+.

8 Kto pomnaża swój majątek odsetkami+ i lichwą,

gromadzi go dla kogoś, kto okazuje przychylność biednym+.

9 Gdy ktoś nie chce słuchać prawa,

to nawet jego modlitwa jest obrzydliwa+.

10 Kto sprowadza prawego na złą drogę, ten wpadnie w dół, który sam wykopał+,

ale nienaganni otrzymają to, co dobre+.

11 Bogaty jest mądry we własnych oczach+,

ale ubogi, który ma rozeznanie, potrafi go przejrzeć+.

12 Gdy prawi tryumfują, jest to czas wielkiej chwały,

ale gdy do władzy dochodzą niegodziwi, ludzie się ukrywają+.

13 Kto zataja swoje przewinienia, temu się nie powiedzie+,

ale kto je wyznaje i porzuca, temu będzie okazane miłosierdzie+.

14 Szczęśliwy jest człowiek, który zawsze ma się na baczności*,

ale kto znieczula swoje serce, popadnie w nieszczęście+.

15 Niegodziwy władca panujący nad bezradnym ludem

przypomina pomrukującego lwa i atakującego niedźwiedzia+.

16 Przywódca, który nie ma rozeznania, nadużywa swojej władzy+,

ale kto nienawidzi nieuczciwego zysku, przedłuży swoje życie+.

17 Człowiek obciążony winą krwi za odebranie komuś życia* będzie uciekał, póki nie trafi do grobu*+.

Niech mu nikt nie pomaga.

18 Kto postępuje nienagannie, zostanie wybawiony+,

ale kto chodzi krętymi drogami, nagle upadnie+.

19 Kto uprawia swoją ziemię, będzie miał mnóstwo chleba,

ale kto zabiega o to, co nie ma wartości, będzie miał pod dostatkiem biedy+.

20 Wierny człowiek zyska wiele błogosławieństw+,

ale kto chce się szybko wzbogacić, nie pozostanie niewinny+.

21 Nie jest dobrze okazywać stronniczość+,

ale zdarza się, że człowiek robi coś złego za kawałek chleba.

22 Zazdrosny* pragnie bogactwa,

ale nie wie, że czeka go ubóstwo.

23 Kto kogoś upomina+, zyska potem większą przychylność+

niż ten, który schlebia swoim językiem.

24 Kto ograbia ojca i matkę i mówi: „To nic złego”+,

jest wspólnikiem człowieka, który doprowadza do ruiny+.

25 Chciwy człowiek* wywołuje konflikty,

ale kto polega na Jehowie, będzie miał się dobrze*+.

26 Kto ufa swojemu sercu, jest głupi+,

ale kto postępuje mądrze, będzie bezpieczny+.

27 Kto daje biednym, temu niczego nie zabraknie+,

ale kto zamyka oczy na ich potrzeby, ściągnie na siebie wiele przekleństw.

28 Gdy do władzy dochodzą niegodziwi, człowiek się ukrywa,

ale gdy giną, przybywa prawych+.

29 Człowiek, który mimo wielu napomnień dalej jest uparty*+,

zostanie nagle zdruzgotany, i to nieodwracalnie+.

2 Gdy jest wielu prawych, lud się cieszy,

ale gdy panuje niegodziwy, lud jęczy+.

3 Człowiek, który kocha mądrość, raduje ojca+,

ale kto się zadaje z prostytutkami, trwoni majątek+.

4 Dzięki sprawiedliwości król zapewnia krajowi stabilizację+,

ale kto zabiega o łapówki, doprowadza kraj do ruiny.

5 Człowiek, który schlebia bliźniemu,

rozciąga sieć na jego nogi+.

6 Przewinienie złego człowieka usidla go+,

ale prawy radośnie wykrzykuje i się cieszy+.

7 Prawy interesuje się prawami ubogich+,

ale niegodziwy tego nie robi+.

8 Chełpliwi podpalają miasto+,

ale mądrzy uśmierzają gniew+.

9 Gdy mądry człowiek wdaje się w spór z głupim,

nie przyniesie to żadnych korzyści, a jedynie napuszone słowa i kpiny+.

10 Ludzie żądni krwi nienawidzą każdego niewinnego*+

i chcą odebrać życie* prawemu*.

11 Głupi daje upust wszystkim swoim uczuciom*+,

ale mądry panuje nad nimi i zachowuje spokój+.

12 Gdy władca słucha kłamstw,

wszyscy jego słudzy będą niegodziwi+.

13 Biedak oraz dręczyciel mają ze sobą coś wspólnego*:

im obu Jehowa rozświetla oczy*.

14 Kiedy król sądzi biednych sprawiedliwie+,

jego tron zawsze będzie bezpieczny+.

15 Rózga* i upomnienie udzielają mądrości+,

ale dziecko zostawione samo sobie przynosi wstyd matce.

16 Gdy przybywa niegodziwych, przybywa też przewinień,

ale prawi zobaczą ich upadek+.

17 Karć* swojego syna, a przyniesie ci spokój

i sprawi ci* wielką przyjemność+.

18 Gdzie nie ma Bożego kierownictwa*, lud się rozzuchwala+,

ale ci, którzy przestrzegają prawa, są szczęśliwi+.

19 Sługa nie da się skorygować słowami,

bo chociaż rozumie, nie jest posłuszny+.

20 Widziałeś człowieka, który pochopnie wypowiada słowa?+

Większe są szanse na to, że poprawi się głupi niż on+.

21 Jeśli sługa jest rozpieszczany od młodości,

to później stanie się niewdzięczny.

22 Kto łatwo wpada w złość, wywołuje konflikty+,

a kto jest skłonny do gniewu, dopuszcza się wielu przewinień+.

23 Wyniosłość człowieka upokorzy go+,

ale kto jest pokorny*, zyska chwałę+.

24 Wspólnik złodzieja nienawidzi samego siebie*.

Może słyszeć wezwanie do złożenia świadectwa*, ale o niczym nie informuje+.

25 Strach* przed ludźmi to* sidło+,

ale kto ufa Jehowie, będzie chroniony+.

26 Wielu zabiega o audiencję* u władcy,

ale to Jehowa zapewnia człowiekowi sprawiedliwość+.

27 Niesprawiedliwy człowiek budzi obrzydzenie w prawym+,

ale ten, kto postępuje prostolinijnie, budzi obrzydzenie w niegodziwym+.

30 Słowa Agura, syna Jake — ważne orędzie, które skierował on do Itiela i Uchala:

2 Jestem bardziej niedouczony niż ktokolwiek inny+

i brakuje mi zrozumienia, jakie powinien mieć człowiek.

3 Nie zdobyłem mądrości

ani nie posiadam wiedzy, którą ma Najświętszy.

4 Kto wstąpił do nieba, a potem z niego zstąpił?+

Kto zebrał wiatr w obie dłonie?

Kto owinął wody swoją szatą?+

Kto założył* wszystkie krańce ziemi?+

Jakie jest jego imię i imię jego syna? Powiedz, jeśli wiesz.

5 Każda wypowiedź Boga jest czysta+.

On jest tarczą dla tych, którzy się u Niego chronią+.

6 Niczego nie dodawaj do Jego słów+,

bo cię zgani

i okażesz się kłamcą.

7 Boże, proszę Cię o dwie rzeczy.

Nie odmawiaj mi ich, dopóki żyję.

8 Oddal ode mnie nieprawdę i kłamstwa+.

Nie daj mi ani ubóstwa, ani bogactwa.

Pozwól mi po prostu jeść tyle, ile potrzebuję+,

9 żebym sobie nie dogadzał i nie wyparł się Ciebie, mówiąc: „Kto to jest Jehowa?”+,

ani żebym nie stał się biedny i nie zaczął kraść, i nie przyniósł wstydu imieniu* swojego Boga.

10 Nie oczerniaj sługi przed jego panem,

bo może cię przekląć i będziesz uznany za winnego+.

11 Są ludzie*, którzy przeklinają swojego ojca

i nie szanują swojej matki+.

12 Są ludzie, którzy we własnych oczach są czyści+,

ale nie zostali umyci ze swojego brudu*.

13 Są ludzie, którzy mają bardzo wyniosłe oczy

i wyjątkowo bezczelny wzrok+.

14 Są ludzie, których zęby to miecze,

a szczęki to rzeźnicze noże.

Pożerają tych na ziemi, którzy mało znaczą,

i tych spośród ludzi, którzy są biedni+.

15 Pijawki mają dwie córki, które wołają: „Daj! Daj!”.

Są trzy rzeczy, które nie mogą się nasycić,

cztery, które nigdy nie mówią: „Dosyć!” —

16 grób*+ i niepłodne łono,

ziemia pozbawiona wody

i ogień, który nigdy nie mówi: „Dosyć!”.

17 Kto wyśmiewa się z ojca i gardzi posłuszeństwem wobec matki+,

temu oko wydziobią kruki z doliny*

i wyjedzą je młode orły+.

18 Są trzy rzeczy, które wykraczają poza moje zrozumienie*,

cztery, których nie pojmuję:

19 droga orła na niebie,

droga węża na skale,

droga okrętu na otwartym morzu

i droga mężczyzny do serca młodej kobiety.

20 Kobieta dopuszczająca się cudzołóstwa postępuje tak:

Je, wyciera sobie usta,

a potem mówi: „Nie zrobiłam nic złego”+.

21 Są trzy sytuacje, które sprawiają, że ziemia drży,

cztery, których nie może ona znieść:

22 gdy niewolnik panuje jako król+,

gdy głupi ma tyle jedzenia, że się obżera,

23 gdy nienawidzona* kobieta zostaje czyjąś żoną

i gdy służąca zajmuje miejsce swojej pani+.

24 Są cztery stworzenia na ziemi, które chociaż należą do najmniejszych,

wykazują instynktowną* mądrość+:

25 mrówki nie są silne*,

a jednak szykują sobie latem pokarm+;

26 góralki+ nie są potężne*,

a jednak zakładają sobie dom w skałach+;

27 szarańcze+ nie mają króla,

a jednak wszystkie przemieszczają się w szyku*+;

28 gekon+ przywiera łapkami

i wchodzi do pałacu króla.

29 Są trzy istoty, które mają imponujący krok,

cztery, które robią wrażenie, gdy się poruszają:

30 lew, najpotężniejszy wśród zwierząt,

który przed nikim się nie cofa+,

31 chart, kozioł,

a także król w otoczeniu swojej armii.

32 Jeśli w swojej głupocie się wywyższałeś+

lub miałeś taki zamiar,

to połóż sobie rękę na ustach+.

33 Bo jak ubijanie mleka daje masło,

a uderzenie w nos wywołuje krwotok,

tak podsycanie gniewu prowadzi do kłótni+.

31 Słowa króla Lemuela — ważne orędzie, które przekazała mu matka, żeby go pouczyć+:

2 Mój synu, co mam ci powiedzieć,

co mam ci powiedzieć, synu mojego łona,

co mam ci powiedzieć, synu moich ślubów?+

3 Nie oddawaj swojej siły kobietom+

ani nie obieraj stylu życia, który gubi królów+.

4 Nie przystoi królom, Lemuelu,

nie przystoi królom pić wina

ani władcom mówić: „Gdzie jest mój napój?”+,

5 żeby pod jego wpływem nie zapomnieli, co ustanowiono,

i nie wypaczyli praw ludzi mało znaczących.

6 Daj alkohol tym, którzy giną+,

wino tym, którzy są rozgoryczeni i udręczeni*+.

7 Niech tacy piją i zapomną o swoim ubóstwie,

niech już nie pamiętają o swoich problemach.

8 Przemów w imieniu niemych,

broń praw wszystkich, którzy giną+.

9 Przemów i sądź w sposób prawy,

broń praw* ludzi mało znaczących i biednych+.

א [alef]

10 Kto znajdzie dzielną* żonę?+

Jest ona daleko cenniejsza niż korale*.

ב [bet]

11 Jej mąż całym sercem jej ufa

i nie brakuje mu niczego wartościowego.

ג [gimel]

12 Przez wszystkie dni swojego życia

odpłaca mu ona dobrem, a nie złem.

ד [dalet]

13 Zdobywa wełnę i len,

bardzo lubi wykonywać pracę swoimi rękami+.

ה [he]

14 Jest jak statki kupieckie+ —

z daleka sprowadza żywność.

ו [waw]

15 Wstaje, gdy jeszcze jest noc,

przygotowuje jedzenie domownikom

oraz przydziały tym, które jej usługują+.

ז [zajin]

16 Po starannym namyśle kupuje pole.

Za to, co zdobyła swoją pracą*, sadzi winnicę.

ח [chet]

17 Szykuje się do ciężkiej pracy*+

i wzmacnia swoje ramiona.

ט [tet]

18 Widzi, że jej interesy przynoszą zyski,

w nocy nie gasi swojej lampy.

י [jod]

19 Chwyta rękami przęślicę,

trzyma w nich wrzeciono*+.

כ [kaf]

20 Wyciąga pomocną dłoń do mało znaczącego

i otwiera ręce przed biednym+.

ל [lamed]

21 Gdy jest śnieg, nie martwi się o swoich domowników,

bo wszyscy mają ciepłe* ubrania.

מ [mem]

22 Sama robi narzuty na łóżka.

Nosi ubrania z lnu i purpurowej wełny.

נ [nun]

23 Jej mąż jest dobrze znany w bramach miasta+,

gdzie zasiada wśród starszyzny kraju.

ס [samech]

24 Ona sama wytwarza i sprzedaje lnianą odzież*,

zaopatruje kupców w pasy.

ע [ajin]

25 Przyodziewa się w siłę i wspaniałość

i ufnie patrzy w przyszłość*.

פ [pe]

26 Gdy otwiera usta, mówi mądrze+,

a jej mowy strzeże prawo życzliwości*.

צ [cade]

27 Czuwa nad tym, co się dzieje w domu,

i nie je chleba lenistwa+.

ק [kof]

28 Jej dzieci powstają i nazywają ją szczęśliwą,

powstaje jej mąż i ją wychwala:

ר [resz]

29 „Jest wiele dzielnych* kobiet,

ale ty przewyższasz je wszystkie”.

ש [szin]

30 Wdzięk bywa fałszywy, a piękno — ulotne*+,

ale kobieta, która boi się Jehowy, będzie wychwalana+.

ת [taw]

31 Dajcie jej nagrodę za to, co robi*+,

i niech efekty jej pracy sławią ją w bramach miasta+.

Dosł. „poznawaniu”.

Lub „karcenia”.

Lub „tego, co słuszne”.

Lub „uczciwości”.

Lub „mądre”.

Lub „i przypowieści”.

Lub „głęboki szacunek”.

Dosł. „jest początkiem”.

Lub „karceniem”.

Lub „karcenia”.

Lub „prawa”.

Lub „Szeol”, czyli wspólny grób ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „rzuć między nas swój los”.

Lub „będziemy mieli wspólną sakiewkę”.

Dosł. „ich stopy biegną”.

Lub „dusze”.

Lub „duszę”.

Dosł. „u wlotu”.

Lub „zawróćcie, gdy upominam”.

Dosł. „będą jeść owoc”.

Lub „rad; intryg”.

Lub „zachowywał”.

Lub „głośno się dopominał”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Dosł. „obcą”. Najwyraźniej taką, która pod względem moralnym jest obca Bogu.

Lub „uwodzicielskimi”.

Dosł. „cudzoziemskiej”. Najwyraźniej takiej, która pod względem moralnym jest oddalona od Boga.

Dosł. „bliskiego przyjaciela”.

Dosł. „szlaki”.

Dosł. „są bezsilni w śmierci”.

Dosł. „do niej zachodzą”.

Lub „postępujący nieskazitelnie”.

Lub „prawie”.

Lub „bo one dodadzą ci wielu dni i lat życia oraz pokoju”.

Lub „prawdy”.

Dosł. „nie opieraj się”.

Dosł. „pępkowi”.

Dosł. „kościom”.

Lub „najlepsze”.

Lub „dochodów”.

Lub „tłocznie”.

Lub „pouczeń”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Najwyraźniej chodzi o przymioty Boga wspomniane we wcześniejszych wersetach.

Lub „twojej duszy”.

Lub „twoja stopa nigdy o nic nie uderzy”.

Lub „którym się ono należy”.

Lub „jest w mocy twojej ręki”.

Lub „karcenia”.

Lub „prawa”.

Lub „pierwsza”.

Dosł. „nadstaw ucha”.

Dosł. „bo z niego pochodzą źródła życia”.

Lub „niech twoje promienne oczy patrzą”.

Możliwe też „starannie rozważ”.

Dosł. „zawróć swoją stopę”.

Dosł. „nadstaw ucha”.

Dosł. „obcej”. Zob. Prz 2:16.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnego grobu ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „żebyś nie oddał innym swojej godności ani swoich lat temu, co okrutne”.

Lub „mocy”.

Dosł. „pośród zgromadzenia i zboru”.

Hebr. słowo odnosi się do podziemnego zbiornika na wodę.

Lub „płynącą”.

Hebr. jaʽaláh. Słowo to na ogół jest odnoszone do samicy koziorożca nubijskiego.

Lub „upajają cię”.

Dosł. „obcą”. Zob. Prz 2:16.

Dosł. „cudzoziemskiej”. Zob. Prz 2:16.

Chodzi o gest zobowiązania się do czegoś.

Lub „brzydzi się Jego dusza”.

Lub „prawa”.

Lub „mówić do ciebie”.

Dosł. „cudzoziemskiej”. Zob. Prz 2:16.

Lub „duszę”.

Lub „napełnić swoją duszę”.

Dosł. „cudzołoży z kobietą”.

Dosł. „brakuje serca”.

Lub „swoją duszę”.

Lub „okupu”.

Lub „zachowuj”.

Lub „prawa”.

Dosł. „obcą”. Zob. Prz 2:16.

Dosł. „cudzoziemską”. Zob. Prz 2:16.

Lub „uwodzicielskimi”.

Lub „niedoświadczonych”.

Dosł. „brakowało serca”.

Lub „w szacie prostytutki”.

Dosł. „jej stopy nigdy nie przebywają”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Chodzi o aromatyczną substancję pozyskiwaną z drzewa o tej samej nazwie, wykorzystywaną w czasach biblijnych jako perfumy.

Lub „kajdany”.

Lub „duszę”.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnego grobu ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Dosł. „do synów ludzkich”.

Dosł. „zrozumcie serce”.

Lub „karcenie”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „cenne dobra dziedziczne”.

Lub „niepamiętnych”.

Lub „wydana na świat jakby w bólach porodowych”.

Dosł. „okrąg”.

Dosł. „utwierdzał”.

Lub „Jego nakazu”.

Lub „ustanawiał”.

Lub „ludzkości”.

Lub „pouczeń”.

Lub „codziennie trwa czujnie”.

Lub „swojej duszy”.

Lub „wykuła”.

Dosł. „ubiła swój ubój”.

Dosł. „brakuje serca”.

Lub „niedoświadczonych”.

Dosł. „jest początkiem”.

Lub „twoje dni będą liczne i do twojego życia zostaną dodane lata”.

Dosł. „brakuje serca”.

Dosł. „bezsilni w śmierci”.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnym grobie ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „duszy prawego”.

Lub „działa z wnikliwością”.

Dosł. „błogosławieństwa”.

Lub „imię niegodziwych”.

Dosł. „przykazania”.

Dosł. „brakuje serca”.

Lub „gromadzą”.

Lub „cenna rzecz”.

Możliwe też „jest na ścieżce”.

Lub „plotki”.

Lub „prowadzi”.

Lub „smutku; trudności”.

Lub „tego, kto go posyła”.

Lub „nadzieja prawych”.

Lub „wydają owoc mądrości”.

Dosł. „odcięty”.

Lub „oszukańcza waga szalkowa”.

Lub „pełny odważnik kamienny”.

Lub „cenne rzeczy”.

Lub „bezbożny”.

Lub „błogosławią miasto”.

Dosł. „brakuje serca”.

Dosł. „ten, kto jest wiernego ducha”.

Dosł. „zakrywa sprawę”.

Lub „mądrego”.

Lub „wybawienie”.

Dosł. „kto nienawidzi”.

Chodzi o gest zobowiązania się do czegoś.

Lub „urocza”.

Lub „okazujący lojalną miłość”.

Lub „swojej duszy”.

Lub „hańbę”.

Dosł. „ręka do ręki”.

Dosł. „jeden rozrzuca”.

Lub „dusza”.

Dosł. „stanie się tłusty”.

Dosł. „obficie poi”.

Lub „hańbę”.

Dosł. „odziedziczy wiatr”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „pouczenia”.

Lub „nierozumny”.

Dosł. „czyhanie na krew”.

Dosł. „nie mieć chleba”.

Lub „o duszę swojego zwierzęcia domowego”.

Dosł. „brakuje serca”.

Dosł. „z owocu ust”.

Lub „tego samego dnia”.

Dosł. „zakrywa”.

Dosł. „to, co prawe”.

Dosł. „doradzający pokój”.

Lub „przygnębia człowieka”.

Lub „pouczenia”.

Lub „skorygowania”.

Dosł. „z owocu ust”.

Lub „dusza postępujących zdradziecko jest za przemocą”.

Lub „tego, co mówi”.

Lub „duszę”.

Lub „jego dusza nic nie ma”.

Lub „pilna dusza”.

Dosł. „stanie się tłusty”.

Lub „duszę”.

Dosł. „biedny nie słyszy nagany”.

Dosł. „cieszy się”.

Lub „naradzają się”.

Lub „majątek pochodzący z tego, co marne”.

Dosł. „który ktoś gromadzi ręką”.

Lub „nadzieja”.

Lub „słowem”.

Lub „prawo”.

Lub „przyjmuje upomnienie”.

Lub „duszy”.

Lub „słodkim”.

Lub „go”.

Lub „karcenie; karę”.

Możliwe też „bezzwłocznie”.

Lub „do nasycenia duszy”.

Lub „wykrzywionymi”.

Możliwe też „zwodzą innych”.

Lub „z chęci naprawienia sytuacji”.

Lub „mają dobrą wolę”.

Lub „gorycz swojej duszy”.

Lub „niedoświadczony”.

Lub „wściekły”.

Lub „człowiek umiejący myśleć”.

Lub „niedoświadczonych”.

Lub „dusze”.

Lub „zdrowie”.

Lub „delikatna”.

Lub „bolesne”.

Lub „uzdrawiający”.

Dosł. „złamania ducha”.

Lub „pouczeniami”.

Lub „przyjmuje upomnienie”.

Lub „dochód”.

Lub „surowe”.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnego grobu ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „i Abaddonu”.

Lub „upomina”.

Lub „dążą”.

Lub „dobre”.

Lub „i zamęt”.

Dosł. „karmiony ze żłobu”.

Dosł. „brakuje serca”.

Lub „poufnej rozmowy”.

Dosł. „z odpowiedzi swoich ust”.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnego grobu ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „hańbę”.

Lub „starannie rozważa, jak odpowiedzieć; myśli, zanim coś powie”.

Lub „radosne spojrzenie”.

Dosł. „tuczy”.

Lub „duszą”.

Dosł. „serca”.

Dosł. „układanie tego, co w sercu, należy do człowieka”.

Lub „właściwa odpowiedź”. Dosł. „odpowiedź języka”.

Dosł. „że wszystkie jego drogi są czyste”.

Dosł. „duchy”.

Dosł. „zdaj swoje dzieła”.

Dosł. „ręka do ręki”.

Lub „Boże”.

Lub „unika”.

Lub „duszę”.

Dosł. „wyniosły duch”.

Dosł. „uniżonym w duchu”.

Dosł. „znajdzie dobro”.

Lub „a ujmująca mowa”. Dosł. „a słodycz warg”.

Lub „słodkie w smaku”. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „dusza”.

Dosł. „jego usta”.

Lub „człowiek przysparzający kłopotów”.

Lub „chwalebną”.

Dosł. „panuje nad swoim duchem”.

Lub „spokój”.

Dosł. „niż dom pełen ofiar”.

Lub „synowie”.

Lub „ojców”.

Lub „dobra”.

Lub „dostojnika”.

Lub „kamień zjednujący przychylność”.

Dosł. „zakrywa”.

Lub „śluzy”. Dosł. „wypuszczanie wody”.

Lub „skoro brakuje mu zdrowego rozsądku”.

Lub „urodzonym na czas udręki”.

Dosł. „brakuje serca”.

Dosł. „nie znajdzie dobra”.

Lub „służy zdrowiu”.

Lub „wysusza kości”.

Dosł. „bierze łapówkę z zanadrza”.

Dosł. „na krańce ziemi”.

Dosł. „goryczy”.

Lub „wymierzać grzywnę”.

Dosł. „chłodnego ducha”.

Lub „okazuje pogardę”.

Lub „jego duszy”.

Lub „jak coś, co się chciwie połyka”.

Dosł. „i zostaje umieszczony wysoko”, czyli nie ma do niego dostępu, jest bezpieczny.

Dosł. „duch człowieka wytrzyma jego chorobę”.

Lub „zupełną rozpacz”.

Lub „i bada go na wskroś”.

Dosł. „i rozdziela”.

Dosł. „z owocu ust”.

Lub „dobrą wolę”.

Lub „dusza”.

Dosł. „śpieszy swoimi stopami”.

Lub „hojnego człowieka”.

Dosł. „nabywa serca”.

Lub „swoją duszę”.

Lub „zachowuje”.

Dosł. „znajdzie dobro”.

Dosł. „przechodzi ponad przewinieniem”.

Lub „młodego grzywiastego lwa”.

Lub „zrzędliwa”.

Lub „dusza”.

Lub „duszę”.

Lub „odpłaci”.

Lub „nie pragnij”. Dosł. „nie podnoś swojej duszy”.

Lub „zamiar”.

Lub „karcenia”.

Lub „odejdziesz od mądrych słów”.

Lub „straszność króla”.

Lub „młodego grzywiastego lwa”.

Możliwe też „więc w czasie żniw będzie szukał, ale nic nie znajdzie”.

Lub „pobudki”. Dosł. „rada”.

Dosł. „synowie”.

Lub „dwa różne kamienne odważniki i dwa różne pojemniki do odmierzania”.

Lub „chłopiec”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „cudzoziemca”.

Lub „radzie”.

Lub „zostaną utwierdzone”.

Lub „mądrym”.

Lub „kusi swoimi ustami”.

Lub „dwa różne kamienne odważniki”.

Lub „zrozumieć, gdzie ma iść”.

Lub „oczyszczają ze zła”.

Lub „pobudki”.

Lub „osiąga korzyść”.

Możliwe też „jak znikająca mgła dla tych, którzy szukają śmierci”.

Lub „zrzędliwą”.

Lub „dusza niegodziwego”.

Lub „wie, co robić”.

Dosł. „łapówka w zanadrzu”.

Dosł. „są bezsilni w śmierci”.

Lub „kocha przyjemności”.

Lub „zrzędliwą”.

Dosł. „połknie”.

Lub „zdobyć przewagę”.

Lub „swojej duszy”.

Lub „składa ją razem z haniebnym postępowaniem”.

Dosł. „będzie mówił zawsze”.

Lub „ale to prawy sprawia, że jego droga jest pewna”.

Lub „dobre imię”. Dosł. „imię”.

Dosł. „łaską”.

Dosł. „spotykają się”.

Lub „karę”.

Lub „duszę”.

Lub „chłopca; młodzieńca”.

Dosł. „kto ma dobre oko”.

Lub „spory prawne”.

Dosł. „obcych”. Zob. Prz 2:16.

Lub „chłopca; młodzieńca”.

Lub „zagrabi duszę”.

Lub „na swoją duszę”.

Chodzi o gest zobowiązania się do czegoś.

Lub „duszę pełną pragnień”.

Lub „pohamuj się”.

Możliwe też „przestań się kierować własnym zrozumieniem”.

Lub „kto ma złe oko”.

Lub „kto przelicza w duszy”.

Dosł. „ale jego serce nie jest z tobą”.

Dosł. „chłopców bez ojca”.

Dosł. „Wykupiciel”.

Lub „chłopca; młodzieńca”.

Lub „jego duszę”.

Lub „Szeolu”, czyli wspólnego grobu ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Dosł. „nerki”.

Lub „nabywaj”.

Dosł. „cudzoziemska”. Zob. Prz 2:16.

Lub „mętne”.

Lub „zbierają się, żeby próbować”.

Lub „nie czułem bólu”.

Lub „znowu go poszukam”.

Lub „domowników”.

Lub „mądremu”.

Lub „sukces; wybawienie”.

Lub „intrygi głupiego”.

Lub „w dniu udręki”.

Lub „pobudki”.

Lub „twoją duszę”.

Lub „słodka jest dla twojej duszy”.

Lub „nie wpadaj w gniew”.

Lub „tymi, którzy są za zmianą”.

Czyli Jehowa i król.

Dosł. „całować wargi”.

Możliwe też „szczera odpowiedź jest jak pocałunek”.

Lub „domowników”.

Lub „policzę się z nim”.

Dosł. „brakuje serca”.

Dosł. „wziąłem skarcenie”.

Lub „skopiowali i opracowali”.

Lub „tego, co ci powiedziano w tajemnicy”.

Lub „złośliwej plotki”.

Lub „oprawach”.

Lub „duszę swojego pana”.

Dosł. „fałszywym darem”.

Lub „delikatny”.

Możliwe też „komuś, kto w czasie trudności okazuje się zdrajcą”.

Dosł. „ten, kto cię nienawidzi”.

Chodzi o to, żeby zmiękczyć daną osobę i niejako roztopić jej niechęć.

Lub „zrzędliwą”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „idzie na kompromis”. Dosł. „chwieje się”.

Lub „nie powściąga swojego ducha”.

Możliwe też „tak przekleństwo, które jest bezpodstawne, ulatuje niespełnione”.

Lub „żeby się z nim nie zrównać”.

Dosł. „i pije przemoc”.

Lub „zwisające”.

Lub „rani wszystkich”.

Lub „czopie”.

Możliwe też „wtrąca się”.

Lub „pociski, strzały i śmierć”.

Lub „jak coś, co się chciwie połyka”.

Dosł. „płomienne wargi i złe serce”.

Dosł. „bo w jego sercu jest siedem obrzydliwych rzeczy”.

Dosł. „urodzi”.

Dosł. „obcy”.

Dosł. „cudzoziemiec”.

Możliwe też „nieszczerymi; wymuszonymi”.

Lub „dusza, która jest najedzona”.

Dosł. „depcze”.

Lub „głodnej duszy”.

Lub „ucieka”.

Lub „rad płynących z duszy”.

Lub „karę”.

Lub „cudzoziemca”.

Lub „zrzędliwa”.

Dosł. „twarz swojego przyjaciela”.

Lub „Szeol i Abaddon”.

Lub „tak człowiek jest według swojej sławy”.

Lub „bądź sercem przy swoich owcach; zwracaj uwagę na swoje owce”.

Lub „diadem”.

Lub „młody lew”.

Lub „kiedy w kraju jest bunt”.

Dosł. „on”.

Lub „który nigdy nie przestaje bać się Boga”.

Lub „obciążony krwią duszy”.

Dosł. „dołu”.

Lub „chciwy”.

Możliwe też „arogancka dusza”.

Dosł. „stanie się tłusty”.

Lub „ma sztywny kark”.

Lub „nienagannego”.

Lub „duszę”.

Możliwe też „ale prawy stara się chronić swoje życie”.

Dosł. „całemu swojemu duchowi”.

Dosł. „spotykają się”.

Czyli daje życie.

Lub „karcenie; kara”.

Lub „pouczaj”.

Lub „twojej duszy”.

Lub „proroczej wizji; objawienia”. Dosł. „wizji”.

Dosł. „uniżony w duchu”.

Lub „własnej duszy”.

Lub „przysięgę zawierającą przekleństwo”.

Lub „drżenie ze strachu”.

Lub „zastawia”.

Możliwe też „zabiega o przychylność”. Dosł. „szuka oblicza”.

Dosł. „podniósł”.

Lub „nie targnął się na imię”.

Dosł. „pokolenie”.

Dosł. „odchodów”.

Lub „Szeol”, czyli wspólny grób ludzkości. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „wadi”. Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „są dla mnie zbyt zdumiewające”.

Lub „nielubiana”.

Lub „wyjątkową”.

Dosł. „silnym ludem”.

Dosł. „potężnym ludem”.

Lub „podzielone na grupy”.

Lub „tym o rozgoryczonej duszy”.

Lub „broń sprawy”.

Lub „wspaniałą”.

Zob. Słowniczek pojęć.

Lub „ze swoich zarobków”. Dosł. „z owocu swoich rąk”.

Dosł. „przepasuje biodra siłą”.

Przęślica i wrzeciono to drążki używane w procesie przędzenia, czyli wytwarzania przędzy i nici.

Dosł. „podwójne”.

Lub „bieliznę”.

Lub „i śmieje się z przyszłego dnia”.

Lub „a gdy poucza, robi to życzliwie”. Dosł. „a na jej języku jest prawo lojalnej miłości”.

Lub „wspaniałych”.

Lub „puste”.

Dosł. „dajcie jej z owocu jej rąk”.