Zagadkowe kamienne kule z Kostaryki
OD NASZEGO KORESPONDENTA W KOSTARYCE
COFNIJMY się w czasie o szesnaście stuleci. Rdzenni mieszkańcy dzisiejszej południowo-zachodniej Kostaryki wyciosali z litego kamienia kule, których średnica waha się od zaledwie dziesięciu centymetrów do blisko dwóch i pół metra. Podziwiającym ich idealną kulistość cisną się na usta pytania: Jak powstały? Jakiemu celowi służyły?
Kamienne kule znaleziono w kilku innych krajach — między innymi w Chile, Meksyku i USA. Lecz kostarykańskie bryły z granitu są wyjątkowe; ich na ogół doskonale kulisty kształt i wygładzona powierzchnia to świadectwo zadziwiającego kunsztu. Często znajduje się je w zestawach po 20 lub więcej. Co szczególnie ciekawe, bywają tak ułożone, że tworzą figury geometryczne — na przykład trójkąty, prostokąty albo linie proste — wskazujące niekiedy północny biegun magnetyczny Ziemi.
Kilka kul znaleziono w delcie rzeki Diquis, inne na południu, niedaleko miast Palmar Sur, Buenos Aires, Golfito, jak również na północy prowincji Guanacaste oraz w dolinie znajdującej się w jej centrum. Określenie ich wieku znacznie ułatwiły wydobyte wraz z nimi różne inne wyroby. Archeolodzy przypuszczają, że niektóre z zagadkowych kamieni powstały już około 400 roku n.e. Najwięcej kul pochodzi z okresu między rokiem 800 a 1200. Na część z nich natrafiono w pobliżu domniemanych zabudowań mieszkalnych lub nieopodal grobów. W ciągu wieków sporo kul zniszczyli ludzie spodziewający się znaleźć w nich ukryte kosztowności. Ale mimo to w katalogu Muzeum Narodowego Kostaryki figuruje aż 130 kamiennych kul. Istnieje też sporo innych, nie ujętych w katalogu. Trudno je policzyć, gdyż niejedną zabrano z pierwotnego miejsca i umieszczono dla ozdoby w obrębie własności prywatnych, na przykład w ogrodzie czy kościele. Z pewnością wiele kul znajduje się jeszcze pod ziemią lub w dżunglach.
Jak je kształtowano? To prawdziwa zagadka. Wydaje się, że osiągnięcie takiej precyzji nie było możliwe bez obróbki mechanicznej. Wysokich kwalifikacji ich twórców dowodzą liczne inne rzeźby z tamtego okresu. Ponadto wyroby złotnicze, które powstały około 800 roku n.e., poświadczają, że już wtedy miejscowi rzemieślnicy znali tajniki obróbki cieplnej z zastosowaniem wysokich temperatur. Jedna z teorii zakłada, że kształtowanie kul polegało na rozgrzewaniu kamienia do wysokiej temperatury, a następnie ochładzaniu go w celu pozbycia się zewnętrznych warstw. Na koniec być może polerowano bryły piaskiem lub skórą.
Zdaniem pewnej uczonej większe kule „stanowią dzieło najlepszych kamieniarzy i są tak idealnie okrągłe, że pomiary średnic za pomocą taśmy mierniczej czy pionu nie wykazują żadnych odchyleń”. Ta precyzja jest świadectwem wiedzy matematycznej i wysokiego poziomu techniki rzeźbienia w kamieniu, dowodzi też używania przez autochtonów jakichś narzędzi. Ale ponieważ prawdopodobnie nie znali oni pisma, brakuje zapisków wyjaśniających stosowane przez nich metody obróbki.
Większość kul powstała z odmiany granitu, której najbliższe złoża znajdują się w górach, w odległości 40 — 50 kilometrów od delty rzeki Diquis. W jaki sposób kamieniarze transportowali tak ciężkie głazy? Jeśli kule ciosano w kamieniołomach, trzeba było potem dopilnować, by po drodze nie uległy uszkodzeniu. Czy potrafimy sobie wyobrazić, jak trudnym zadaniem było przemieszczanie czegoś tak ciężkiego na znaczną odległość bez współczesnego sprzętu? A ile właściwie ważą owe kule? Niektóre ponad 16 ton!
Jeśli bloki granitu sprowadzano z kamieniołomu przed przystąpieniem do rzeźbienia, to warto pamiętać, że do sporządzenia kuli o średnicy 2,4 metra potrzebny był sześcian o boku 2,7 metra i wadze 24 ton! Przemieszczenie takich kolosów zapewne wymagało zbudowania szerokiej, równej drogi przez gęstą dżunglę. Niełatwe przedsięwzięcie! Inne kule są wyciosane z wapienia muszlowcowo-koralowego, który występuje na wybrzeżu, niedaleko ujścia rzeki Diquis. Nasuwa się przypuszczenie, że materiał ten transportowano rzeką — jakieś 50 kilometrów pod prąd. Pewną liczbę kul znaleziono na Caño, wyspie Oceanu Spokojnego, odległej około 20 kilometrów od brzegu.
Nikt nie wie dokładnie, jakiemu celowi służyły te okrągłe kamienie. Może oznaczano nimi wioski albo domy naczelników plemion, stosownie do rangi lub pozycji w hierarchii społecznej. Mogły też być symbolami religijnymi bądź obrzędowymi. Niewykluczone, że dalsze badania archeologiczne pozwolą kiedyś rozwikłać zagadkę kamiennych kul z Kostaryki.
[Mapa na stronach 22, 23]
[Patrz publikacja]
Kostaryka
[Prawa własności]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Ilustracja na stronie 23]
Wielkość kuli unaocznia stojąca za nią lokomotywa
[Prawa własności]
Za uprzejmą zgodą Muzeum Narodowego Kostaryki
[Ilustracje na stronie 24]
Kolekcja kul na terenie Muzeum Narodowego Kostaryki
Największa ze znalezionych dotąd kul — o średnicy 2,6 metra
[Prawa własności]
Za uprzejmą zgodą Muzeum Narodowego Kostaryki