PROCH, PYŁ

Słowo „proch” w Biblii zwykle oznacza pył, czyli drobinki ciał stałych unoszące się z łatwością w powietrzu. Silne wiatry wiejące nad licznymi w krajach biblijnych rejonami pustynnymi często wywołują gwałtowne burze pyłowe, które niejeden uważa nawet za bardziej przerażające niż sztormy spotykane na morzu. W skład pyłu wchodzą drobinki pochodzenia mineralnego (powstające m.in. w wyniku wybuchów wulkanów, pożarów oraz uprawy roli), roślinnego (pyłki kwiatowe, cząstki próchnicy glebowej, strzępki włókien i elementy nasion) oraz zwierzęcego (np. pył z wyschniętego nawozu, fragmenty sierści). Do powstawania pyłu przyczyniają się także bakterie. W Biblii „proch” jest najczęściej odpowiednikiem hebrajskiego wyrazu ʽafár, który może też oznaczać „suchą ziemię” albo „zaprawę glinianą” (Rdz 26:15; Kpł 14:41, 42).

Chociaż niektórzy mogą uważać pył za utrapienie, jest on jednak darem od Stwórcy i istotnym warunkiem życia oraz pomyślności ludzi. Odgrywa ważną rolę przy kondensacji pary wodnej w postaci deszczu czy mgły, co ma ogromne znaczenie dla wzrostu roślin. Poza tym pył obecny w atmosferze rozprasza światło. Dzięki temu oczy stworzeń żyjących na ziemi nie są narażone na bezpośredni blask promieni słonecznych. Dzięki temu też można obserwować piękne, barwne zachody słońca, a po nich stopniowo zapadający zmierzch.

Kształtując pierwszego człowieka, Stwórca użył „prochu ziemi” (Rdz 2:7; 1Ko 15:47, 48), a gdy wydawał na Adama wyrok za nieposłuszeństwo wobec prawa Bożego, oświadczył: „Do prochu wrócisz” (Rdz 3:19). Wielkie znaczenie prorocze miało również przekleństwo wypowiedziane przez Boga do węża w Edenie: „Na brzuchu będziesz się poruszał i proch będziesz jadł przez wszystkie dni swego życia” (Rdz 3:14).

Ułomność, śmiertelność, poniżenie. Ponieważ ludzie utracili doskonałość, proch czasami symbolizuje ich słabość i ułomność. Bóg okazuje miłosierdzie tym, którzy się Go boją, ‛pamiętając, że są prochem’ (Ps 103:13, 14; Rdz 18:27). Proch wyobraża również śmiertelność ludzi, gdyż po śmierci „wracają do swego prochu” (Ps 104:29; Kzn 3:19, 20; 12:1, 7). W związku z tym niekiedy i grób bywa przenośnie nazywany „prochem” (Ps 22:29; 30:9). Proch może też wskazywać na stan poniżenia. Jehowa „z prochu podnosi maluczkiego” (1Sm 2:8; Ps 113:7).

Wskazuje na wielką liczbę. W Piśmie Świętym przyrównuje się ludzi do prochu, by wskazać, że jest ich bardzo dużo lub nawet tak dużo, iż nie da się ich policzyć. Bóg np. obiecał Abramowi (Abrahamowi): „Uczynię twoje potomstwo jak drobinki prochu ziemi” (Rdz 13:14, 16). Podobną obietnicę złożył również Jakubowi (Rdz 28:10, 13, 14). Mając na myśli Izraelitów w okresie ich wędrówki po pustkowiu, Balaam zapytał: „Kto policzył drobinki prochu Jakuba i kto zliczył czwartą część Izraela?” (Lb 23:10). Jehowa rzeczywiście sprawił, że potomstwo, jakie dał Abrahamowi poprzez Izaaka i Jakuba, stało się bardzo liczne. Swemu ludowi na pustkowiu dostarczył też mnóstwo przepiórek, na co wskazują słowa, że „zesłał na nich deszcz żywności tak jak proch, skrzydlate stworzenia latające — niczym ziarnka piasku mórz” (Ps 78:27; Wj 16:11-18; Lb 11:31, 32).

Gdy Bóg wykonuje wyroki na narodach. W porównaniu z Bogiem narody są właściwie niczym, zwykłą „warstewką pyłu na szalach” (Iz 40:15). Jehowa ukazał swą straszliwą moc podczas plag zesłanych na jeden z takich narodów, na Egipt. Na rozpoczęcie trzeciej z nich Aaron zgodnie z nakazem danym przez Boga Mojżeszowi „wyciągnął rękę ze swą laską i uderzył proch ziemi, a człowieka i zwierzę obsiadły komary”. Kiedy plaga ta dotknęła cały Egipt, kapłani uprawiający magię, którzy nie potrafili powtórzyć tego cudu, musieli przyznać: „To palec Boży!” (Wj 8:16-19).

Z kolei Izraelitów ostrzeżono, że jeśli nie będą słuchać przykazań Bożych, mogą na nich spaść różne przekleństwa, m.in. klęska suszy: „Jehowa da pył i proch jako deszcz dla twej ziemi. Z niebios będzie na ciebie spadać, aż zostaniesz unicestwiony” (Pwt 28:15, 24).

Oznaka żałości i symbol upadku. O starszych z Jerozolimy można przeczytać, że siedli na ziemi w milczeniu i „nasypali sobie prochu na głowę”, co obrazowało żałobne opłakiwanie tego miasta, zburzonego przez Babilończyków w r. 607 p.n.e. (Lam 2:10). Wiele lat wcześniej Jehowa za pośrednictwem Izajasza proroczo wezwał Babilon do opuszczenia zajmowanego tronu: „Zejdź i usiądź w prochu, dziewicza córo babilońska. Usiądź na ziemi, gdzie nie ma tronu, córo Chaldejczyków” (Iz 47:1). Zgodnie z tą zapowiedzią Babilon został poniżony w 539 r. p.n.e., gdy zdobyli go Medowie i Persowie. A po zagładzie symbolicznego Babilonu Wielkiego kapitanowie statków, podróżnicy, żeglarze i wszyscy utrzymujący się z pracy na morzu mieli rzucać sobie proch na głowę i opłakiwać jego zniszczenie (Obj 18:17-19).

Inne znaczenia. Proch ma też w Biblii związek ze skruchą. Kiedy Hiob odwoływał to, co bez zrozumienia mówił, przedkładając Bogu argumenty w swojej sprawie, oświadczył: „Kajam się w prochu i popiele” (Hi 42:1, 3, 6).

Zmuszenie wrogów do ‛lizania prochu’ oznaczało ich pokonanie i całkowite podporządkowanie (Ps 72:9; Mi 7:16, 17). Rzucanie prochu w powietrze lub na kogoś było przejawem zdecydowanego potępienia. W niektórych częściach Azji do dziś panuje zwyczaj rzucania prochem w przestępcę na znak, że żąda się jego ukarania. Motłoch zebrany w Jerozolimie, bezpodstawnie rozwścieczony pewnymi słowami Pawła, wyrażał swą wrogość do niego, ‛miotając proch w powietrze’. Słysząc okrzyki tych ludzi i widząc ich gniewne gesty, dowódca wojskowy szybko się zorientował, jak negatywnie są nastawieni do Pawła (Dz 22:22-24). Podobnie Szimej manifestował swoją niechęć wobec władzy królewskiej Dawida, „idąc równo z nim, żeby złorzeczyć; i ciskał kamieniami, dopóki był równo z nim, i rzucał mnóstwo prochu” (2Sm 16:5-13).

Jezus Chrystus pouczył swoich naśladowców, że opuszczając dom lub miasto, gdzie nikt nie będzie chciał ich przyjąć ani wysłuchać, mają strząsnąć albo zetrzeć proch ze swych stóp — „na świadectwo przeciw nim”. W ten sposób mieli pokazać, że odchodzą z tego domu bądź miasta w pokoju, pozostawiając osąd Bogu (Łk 9:5; 10:10-12; Mt 10:11-15; Dz 13:50, 51).