Stworzeni, by obcować z przyrodą
KIEDY wyjedziemy z hałaśliwego i ruchliwego miasta i możemy się napawać naturalnym pięknem jakiegoś zakątka, na ogół odprężamy się i uspokajamy. Jeden z pierwszych rzeczników ochrony przyrody, John Muir, zauważył: „Górskie rezerwaty i parki narodowe są pożyteczne nie tylko dlatego, że dostarczają drewna i że biją w nich źródła rzek, lecz także dlatego, że pozwalają regenerować siły”.
Nie powinno nas zatem dziwić, iż nasz Stwórca umieścił pierwszą parę ludzką w przepięknym parku. Leżał on w okolicy zwanej Edenem i dlatego mówiło się o nim „ogród Eden”. Park ten był bardzo rozległy, o czym świadczy fakt, że nawadniająca go rzeka rozdzielała się na cztery odnogi i że rosło w nim „wszelkie drzewo ponętne dla wzroku i dobre na pokarm” (Rodzaju 2:8-10, 15).
Do początku naszego stulecia większość ludzi mieszkała w naturalnym otoczeniu, w którym można „regenerować siły”. Potem jednak zaczęto się tłoczyć w wielkich miastach i stopniowo niszczyć przyrodę. Słusznie więc uznano za „znakomity pomysł” propozycję, by pewne tereny wyodrębnić jako parki narodowe. Kto i kiedy poddał taką myśl?
Pierwsze parki narodowe
Można przyjąć, że zrodziła się ona w USA w roku 1870, kiedy uczestnicy pewnej wyprawy nad rzekę Yellowstone zasiedli wieczorem wokół ogniska i przypominali sobie zachwycające widoki, jakie dane im było oglądać. Jednym z nich był Cornelius Hedges, późniejszy gubernator Terytorium Montana. Zaproponował on, by dla dobra przyszłych pokoleń krainę tę objąć ochroną jako park narodowy. Projekt ten wzbudził entuzjazm pozostałych podróżników. Dwa lata później zjednał sobie powszechne uznanie i w 1872 roku prezydent Ulysses S. Grant podpisał dekret ustanawiający Yellowstone pierwszym na świecie parkiem narodowym.
Nieco później wzorując się na tym przykładzie utworzono rezerwat przyrody w Nowej Południowej Walii (Australia), zwany obecnie Królewskim Parkiem Narodowym. A zaledwie 13 lat po założeniu Yellowstone powstał trzeci na świecie park narodowy w kanadyjskiej prowincji Alberta. Towarzyszyły temu ciekawe okoliczności.
Kanada była podówczas nowym państwem, którego uwagę pochłaniała budowa linii kolejowej biegnącej przez Góry Skaliste do wybrzeża Pacyfiku. Pewnego listopadowego dnia 1883 roku trzej robotnicy penetrujący pustkowia w pobliżu Fort Calgary natrafili na tryskające z ziemi gorące źródła mineralne. Ponieważ ich wartość była dobrze znana, rozgorzała walka o prawo własności.
Wkrótce jednak wkroczył w sprawę rząd kanadyjski. Widocznie spostrzegł, że teren ten może być magnesem dla turystów, i nie był skłonny oddać go w prywatne ręce. W roku 1883 postanowiono, iż zostanie wydzielony z uwagi na „korzystny wpływ na zdrowie ogółu” oraz „wyłączony ze sprzedaży i zasiedlania”. Obszar ten, liczący początkowo 26 kilometrów kwadratowych, jest obecnie częścią Parku Narodowego Banff, którego powierzchnia wynosi 6641 kilometrów kwadratowych.
W Kanadzie jest dziś 30 takich rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni równej terytorium Anglii. USA mają ich przeszło 300, a obszar tego systemu parków narodowych jest ponad dwukrotnie większy niż Anglia. „Znakomity pomysł” tworzenia parków narodowych tak się przyjął na całym świecie, że w około 120 różnych państwach jest teraz z górą 2000 terenów chronionych.
Odmienne podejście
Początkowo okolice Banff były właściwie kurortem dla garstki uprzywilejowanych. „Skoro nie możemy eksportować krajobrazu”, powiedział jeden z założycieli tego parku, „musimy importować turystów”. Nie dali oni na siebie długo czekać. Wskutek istnego zalewu zwiedzających niektóre parki narodowe są niewyobrażalnie zatłoczone. „Przeraziły nas te tłumy”, oświadczyła pewna rodzina po wycieczce do Yellowstone. „Czuliśmy się jak na ulicach Manhattanu [dzielnica Nowego Jorku]”. Gdzieniegdzie strażnicy leśni muszą przejść szkolenie policyjne i poznać metody zwalczania handlu narkotykami.
Ostatnio jednak dużo się robi, żeby nie naruszać naturalnego stanu tych terenów. Toczą się na przykład spory wokół tego, czy ze słynnego kalifornijskiego parku Yosemite nie należy usunąć garaży do wynajęcia, sklepów z upominkami, lodowisk, pól golfowych, kortów tenisowych i basenów. Zarządy parków dokładają starań, by nowe obiekty rekreacyjne nie kłóciły się z szeroko rozumianą ochroną przyrody.
Tak właśnie jest w Kanadzie, o czym świadczy dokument regulujący stosunek państwa do parków narodowych, opublikowany w 1979 roku. Powiedziano w nim, że rezerwaty przyrody mają „na zawsze chronić typowe obszary naturalne i zachować je dla przyszłych pokoleń”.
Jednym z ważniejszych zadań wielu parków jest ochrona zwierząt. Park Narodowy Gran Paradiso we Włoszech, założony w 1922 roku, jest ostoją koziorożca alpejskiego, niemal doszczętnie wytępionego przez myśliwych. A indyjski rezerwat dzikich zwierząt Gir, utworzony w 1965 roku, zapewnia schronienie ostatnim lwom azjatyckim, które niegdyś buszowały po całym kraju. Swego czasu w Ameryce Północnej pasło się około 60 milionów bizonów, ale już w 1900 roku groziła im zagłada. Dzięki akcji ochronnej wiele tysięcy tych zwierząt żyje dziś w rezerwatach takich jak Park Narodowy Leśnego Bizona.
Zwiedzanie parków narodowych, wędrówki po pustkowiach i obserwowanie zwierząt w ich naturalnym środowisku rzeczywiście sprawia przyjemność i pozwala regenerować siły. Niemniej trzeba sobie zdawać sprawę, że wiąże się to z pewnymi niebezpieczeństwami.